ایران در عرض جغرافیایی 25 تا 40 درجه جغرافیایی قرار دارد و این مرز جغرافیایی بیان‌کننده این است که ایران کشوری خشک و فراخشک محسوب می‌شود. تغییر اقلیم به‌همراه افزایش بی‌رویه جمعیت، کشاورزی ناکارآمد، مهاجرت و شهرنشینی، گسترش صنایع آب‌بر در مکان‌های کم‌آب باعث افزایش تقاضای روزافزون آب در ایران شده است. این افزایش تقاضا در دهه‌های گذشته با حفر چاه و برداشت غیراصولی و زیاد از حد آب‌های زیرزمینی، احداث سدها و انباشت آب و دیگر روش‌ها برآورده شد تا آن‌که خشک‌سالی، فرو چاله‌ها و نبود آب برای کشاورزی در جای‌جای این مرزوبوم به ما خاطرنشان کرد که سوء‌مدیریت در مدیریت آب غوغا می‌کند. ما باید بپذیریم که باید سازگار با طبیعت باشیم. متأسفانه هر از چند گاهی طرح و نقشه‌ای از مسئولان به گوش می‌رسد که باعث بیش‌تر شدن آثار مخرب زیستی و موجب هدر رفت انرژی در کشور ما است.
یکی از این طرح‌ها طرح انتقال آب است. طرح انتقال آب از کرمان و یزد، طرح انتقال آب از کارون به زاینده‌رود و اکنون طرح انتقال آب خزر به سمنان. رئیس‌جمهور در سفر اخیر خود به سمنان قویاً بر اجرایی شدن این طرح صحه گذاشته و بر انجام آن اصرار داشت؛ اما سؤال این‌جا است که درباره این عمل و اجرای آنچه مطالعاتی انجام‌شده است. آیا این طرح مانند پسته کرمان یا فولاد یزد باعث ورشکستگی بیش‌تر آبی آن‌جا خواهد شد؟ نتایج محیطی آنچه خواهد شد چه بر سر جنگل‌های هیرکانی می‌آورد؟ مسیر انتقال که از ارتفاع 21 تا دو هزار و 800 متری است، چگونه خواهد بود؟ مقدار انرژی و نیروی برقی که این پمپاژ نیاز دارد چقدر خواهد بود با شیرین کردن این آب پسماند نمکی آن در کجا باید ریخته شود؟ این آب در سمنان به چه مصرفی خواهد رسید؟ سمنان جزو شش استان پهناور ایران با جمعیت 700 هزار نفر است که اگر میزان هدر رفت آب در کشاورزی آن گرفته شود میزان 500 میلیون مترمکعب آب صرفه‌جویی خواهیم داشت؛ یعنی 5/2 برابر میزان انتقال در سال و اگر این آب منتقل‌شده در امر صنعت مورداستفاده قرار گیرد باید نتایج و ثمرات اجتماعی و مهاجرت به آن را در نظر قرار دهیم.
پروژه انتقال آب خزر به کویر مرکزی، ازجمله پروژه‌هایی بود که سروصدای زیادی بلند کرد؛ اما این طرح از زمان مطرح‌شدن از دوره دولت دهم تا به حال مخالفان زیادی داشته است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که هزینه سنگین انتقال، آسیب‌های زیست‌محیطی به مناطق خشکی و دریا و پیامدهای منفی اجتماعی ازجمله مسائلی است که انتقال آب به سمنان با خود به‌همراه دارد.
وعده‌هایی که محقق نمی‌شود
علی‌محمد شاعری، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، در گفت‌وگو با «روسنا» درباره انتقال آب خزر به سمنان می‌گوید: در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری بسیاری از کاندیداها وعده‌هایی را می‌دهند که بعدها می‌بینیم آن‌ها را اجرایی نمی‌کنند. روحانی نیز وعده‌های زیادی را داده که بسیاری از آن‌ها محقق نشده است و ما به رئیس‌جمهور توصیه می‌کنیم که بحث انتقال آب به سمنان را نیز به فراموشی بسپرد.
وی در ادامه تشریح می‌کند: در سال‌های اخیر شاهد بودیم که آب دریای خزر بیش از 130 سانتی‌متر پس‌روی داشت. باید گفت متأسفانه تراز آب از منهای 7/27 به 27 سانت برسد. اگر انتقال آب به سمنان جدی شده و این آب منتقل شود این کاهش تراز ادامه پیدا می‌کند که افزایش شوری و دمای آب دریا را به‌همراه خواهد داشت.
نماینده مردم نکا، بهشهر و گلوگاه در مجلس شورای اسلامی، در ادامه تصریح می‌کند: انتقال آب می‌تواند تأسیساتی را که در بنادر و نیروگاه‌ها قرار دارد نابود و زیستگاه‌های حیوانات و گیاهان مانند تالاب‌های میانکاله، انزلی و گمیشان را به نابودی بکشاند. در واقع می‌توان گفت این اتفاق می‌تواند اقتصاد و محیط‌زیست شمال کشور را کاملاً نابود کند و به‌طور حتم می‌توان گفت دریای خزر به‌عنوان جذاب‌ترین حوزه گردشگری از بین رفته و فاجعه دریاچه ارومیه دوباره تکرار می‌شود.
وی با تأکید بر این‌که پروژه انتقال آب خزر غیرکارشناسی و اقدامی ضد زیست‌محیطی است، می‌گوید: 10 سال پیش رئیس‌جمهور دولت دهم چون سمنانی بود و تعصب سمنانی داشت این پروژه را کلنگ‌زنی کرد؛ درحالی‌که رؤسای جمهور نباید میان استان‌ها تبعیض قائل شوند و رئیس‌جمهور کشور باشند.
این نماینده با اشاره به این‌که رئیس‌جمهور نباید اجازه اجرای طرح‌های غیرکارشناسی را بدهد، ادامه می‌دهد: این طرح‌ها نه‌تنها منفعت و سودی به‌همراه ندارد، بلکه تنها هزینه‌های زیادی را به کشور تحمیل می‌کند؛ مردم شمال از 10 سال گذشته تاکنون اجازه اجرای این پروژه را ندادند و به‌طور قطع از این به بعد نیز اجازه اجرای آن را نخواهند داد. شاعری به رئیس‌جمهور پیشنهاد می‌دهد که پیگیر انتقال آب خلیج‌فارس و دریای عمان به سمنان باشد؛ زیرا 60 درصد این پروژه تاکنون اجرا شده و تا یزد رسیده است؛ این پروژه با هزینه و تبعات کم‌تر اجرا می‌شود؛ اما انتقال آب خزر هزینه‌های زیادی را به کشور تحمیل خواهد کرد.
این طرح کارشناسی نشده است
سیدعلی ادیانی، نماینده مردم جویبار، قائم‌شهر و سوادکوه در مجلس شورای اسلامی، با انتقاد از طرح انتقال آب دریای خزر به استان سمنان به «روسنا» می‌گوید: این طرح غیرکارشناسی است، البته مردم استان‌های شمالی کشور نباید نگران این اظهارات رئیس‌جمهور باشند، به این دلیل که وعده‌ای که رئیس‌جمهور اخیراً در جمع مردم استان سمنان داده در دور نخست انتخابات ریاست‌جمهوری و دور دوم نیز مطرح، ولی به‌هیچ عنوان اجرایی نشد.
وی در ادامه می‌افزاید: البته رئیس‌جمهور وعده‌های دیگری ازجمله رونق اقتصادی و اصلاح مشکلات کشور نیز داده بود؛ اما هیچ‌کدام از این وعده‌ها اجرایی نشد. نماینده مردم جویبار، قائم‌شهر و سوادکوه در ادامه خاطرنشان می‌کند: صحبت‌های رئیس‌جمهور در شاهرود و مطرح کردن این‌که موضوع انتقال آب کاملاً در دولت حل‌شده به این معنا است که قوه مقننه را نادیده گرفته است و باید در نظر داشت که بودجه این پروژه باید از طرف مجلس به تصویب برسد.
وی با تأکید بر این‌که این پروژه کارشناسی نشده است، خاطرنشان می‌کند: هیچ کارشناس زیست‌محیطی موضوع انتقال آب به سمنان را تأیید نمی‌کند و همه این طرح را به‌عنوان نابودکننده محیط‌زیست می‌دانند.
کارشناسان بر این باورند این طرح علاوه‌بر آثار زیست‌محیطی می‌تواند باعث ایجاد تنش‌های اجتماعی و سیاسی شود و مسئولان عالی‌رتبه نباید در این جهت دغدغه‌افزایی کنند. ادیانی با اشاره به این‌که انتقال آب به سمنان ماجرای دریاچه ارومیه را در کشور تکرار می‌کند، در ادامه خاطرنشان می‌کند: دغدغه تأمین آب شرب برای مردم سمنان نباید به قیمت از دست دادن دریاچه‌ها و دریاهای حواشی کشور باشد؛ فراموش نکنیم خزر دریا نیست و دریاچه است. از سوی دیگر نیز نباید این موضوع را فراموش کرد که دریاچه خزر در بین چند کشور قرار گرفته است و هر اقدام مؤثر در این دریاچه باید با اجازه همه طرفین باشد و این انتقال آب باید از نظر حقوق بین‌المللی نیز دنبال شود.
عضو کمیسیون انرژی با اشاره به این‌که در دو سال باقیمانده دولت نباید نظرات غیرکارشناسی فضای جامعه را پر کند، در ادامه تصریح می‌کند: با توجه به رأی منفی مجلس به بندی درباره انتقال آب خزر در قالب لایحه برنامه ششم توسعه، نباید برخی این اظهارات تقابل با مجلس تلقی شود.
بر روی مدیریت مصرف آب کار شود
علی اسماعیلی، یکی دیگر از نمایندگان استان مازندران، معتقد است که باید به‌جای انتقال آب از نقطه‌ای به نقطه دیگر ابتدا روی مدیریت مصرف آب در نقاط مختلف کشور کار شود. نماینده مردم نور و محمودآباد در مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: تا زمانی‌که روی مدیریت مصرف آب کار اساسی صورت نگیرد نمی‌توان انتظار داشت که حتی انتقال آب بتواند مؤثر واقع شود.
وی تصریح می‌کند: انتقال آب خزر یک طرح گران و سرمایه‌بر است و در شرایط اقتصادی فعلی کشور این طرح توجیه ندارد؛ زیرا خسارت‌های مسیر انتقال آب بسیار زیاد است و باید جنبه‌های مختلف آن سنجیده شود.
اسماعیلی با گلایه از این‌که در خود مازندران مشکل آب شرب وجود دارد، ادامه می‌دهد: در شرایطی که مازندرانی‌ها در تأمین آب شرب و کشاورزی مشکل دارند صحبت از طرح‌های انتقال آب از حوزه مازندران بی‌توجهی به مازندرانی‌هاست. نماینده مردم نور و محمودآباد در مجلس شورای اسلامی می‌افزاید: مطرح شدن انتقال آب از سوی رئیس‌جمهور کار درستی نبود و این موضوع باید از سوی سازمان‌های متولی مطرح و کارشناسی شود. به نظر می‌رسد پیش از این‌که بخواهند چنین طرح‌هایی را مطرح کنند بهتر است بر روی مدیریت مصرف آب سمنان و کاهش مصرف کار شود، در صورت نیاز از حوضه‌های آب‌های آزاد دریای عمان این آب منتقل شود.
برای این طرح ردیف بودجه‌ای قرار ندارد
شمس‌الله شریعت‌نژاد، نماینده مردم تنکابن، رامسر و عباس‌آباد در مجلس شورای اسلامی، نیز با انتقال آب دریای خزر به سمنان مخالف است و می‌گوید: نظر رئیس‌جمهور در این‌خصوص غیرکارشناسانه است. نماینده مردم تنکابن، رامسر و عباس‌آباد در مجلس در ادامه می‌افزاید: ایران داعیه‌دار این بوده که جزو هشت کشور برتر تولیدکننده علم است؛ این درحالی است که صحبت‌های رئیس‌جمهور درباره انتقال آب از خزر به سمنان نه پشتوانه کارشناسی دارد و نه ردیف بودجه‌ای از سوی مجلس در قوانین برنامه و بودجه برای آن پیش‌بینی شده است.
وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: توسعه شمال کشور در گرو دریای شمال است و این نعمت خدادادی را نمی‌توان به‌صورت تصنعی در جای دیگر ایجاد کرد. متأسفانه به‌جای این‌که از ظرفیت‌های فراوان دریای خزر بهره برده شود، طرح‌های تخریبی برای این دریاچه که هویت ملی همه ایرانیان است، ارائه می‌شود.
شریعت‌نژاد در ادامه با اشاره به این‌که با وجود گذشت 40 سال از انقلاب اسلامی هنوز یک کشتی مسافربری، یک اسکله تفریحی و تفرجی یا مسیر جاده مطمئن قابل‌دسترسی برای مردم در دریای خزر ایجاد نشده است، ادامه می‌دهد: می‌خواهند آب‌شور دریای خزر را به خاک شور سمنان منتقل کنند، این‌که این موضوع با چه هدفی و با چه منطقی می‌خواهد صورت گیرد را باید مطرح‌کنندگان این نظریه توضیح دهند.
این نماینده مجلس توضیح می‌دهد: این طرح نیاز به‌ردیف بودجه دارد و تا مجلس مجوز آن را ندهد صحبت کردن درباره اجرایی شدن این طرح ملی معنا ندارد.
سرنوشت دریاچه ارومیه را فراموش نکنیم
مهرداد بائوج‌لاهوتی، نماینده مردم لنگرود در مجلس شورای اسلامی، نیز در گفت‌وگو با «روسنا» درباره بحث مطرح شده از سوی رئیس‌جمهور درباره انتقال آب خزر به سمنان می‌گوید: این اظهارات کاملاً غیرکارشناسی و تبلیغی بوده و هیچ پشتوانه علمی و کارشناسی ندارد.
نماینده مردم لنگرود در مجلس شورای اسلامی با اشاره به این‌که چنین طرحی نیاز به اعتبار و بودجه زیادی دارد با اشاره به این‌که نه در برنامه ششم توسعه و نه در بودجه سالانه برای این طرح ردیف بودجه‌ای در نظر گرفته‌شده است، ادامه می‌دهد: حتی مجلس ردیف اعتباری این پروژه در قانون برنامه را با اکثریت آرا در صحن علنی حذف کرد و این‌که امروز چنین سخنی از زبان رئیس‌جمهور مبنی‌بر عملیاتی بودن این پروژه عنوان می‌شود، جای سؤال دارد.
این نماینده از خطه شمال کشور تصریح می‌کند: ما دریاچه ارومیه را در داخل کشور داریم و بلایی را که بر سر آن آمد از نزدیک شاهد بودیم و اکنون نباید همان بلایی را که بر سر این دریاچه آمد در دریای خزر تکرار کنیم. باید این موضوع را مدنظر قرار دهیم که دریای خزر یک دریاچه است و به آب‌های آزاد متصل نیست؛ لذا دم زدن از چنین طرح‌هایی که هیچ پشتوانه علمی ندارد، آثار جبران‌ناپذیر زیست‌محیطی در شمال کشور به‌جای خواهد گذاشت.
وی با گلایه از صحبت‌های رئیس‌جمهور مبنی‌بر انتقال آب به سمنان اضافه می‌کند: مردم استان‌های شمالی کشور یعنی گیلان، مازندران و گلستان به‌هیچ‌عنوان اجازه اجرای چنین طرحی را نخواهند داد؛ زیرا پیش از این نیز احمدی‌نژاد آن را مطرح کرده بود، اما به نتیجه نرسیده بود و این‌بار هم همین‌طور خواهد شد.
رئیس‌جمهور قلب مردم شمال کشور را به درد آورد
غلامعلی جعفر‌زاده ایمن‌آبادی، نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی، نیز به «روسنا» می‌گوید: رئیس‌جمهور در سفری که امسال به زادگاهش داشت برای به دست آوردن دل مردم سمنان، قلب مردم شمال کشور را به درد آورد. وی می‌افزاید: رئیس‌جمهور باید بداند که رئیس‌جمهور کل ایران است و نه رئیس‌جمهور سمنان و زادگاهش.
وی ادامه می‌دهد: انتقال آب از خزر به سمنان سبب می‌شود میلیاردها درخت هیرکانی به آتش کشیده شود و دریاچه خزر بخشکد. نکته این‌جاست که رئیس‌جمهور با این اقدام آب حدود 10 میلیون نفر مردم شمال کشور را به نیم‌میلیون نفر زادگاهش انتقال می‌دهد. بدون این‌که از آن‌ها نظری بگیرد.
وی با اشاره به این‌که این طرح در برنامه ششم رأی نیاورده است، مطرح‌شدن این موضوع را بی‌دلیل و وعده خلاف واقع عنوان می‌کند.
هیچ منطق تخصصی و مالی درباره انتقال آب دریای خزر وجود ندارد
علی‌اصغر یوسف‌نژاد، عضو کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی، نیز در گفت‌وگو با «سبزینه» خطاب به رئیس‌جمهور می‌گوید: با کدام استدلال کارشناسی درباره مسائل زیست‌محیطی دریای خزر و انتقال آب آن اظهارنظر می‌کنید.
نماینده مردم ساری در مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: هیچ منطق تخصصی، فنی، مالی و بودجه‌ای درباره انتقال آب دریای خزر وجود ندارد و نمی‌توان این طرح را اجرا کرد. وی با اشاره به این‌که مردم شمال کشور بیش‌تر کشاورز هستند و محصولات کشاورزی ارزان روی دست مردم مانده و پروژه‌های استان نیمه‌کاره است، ادامه می‌دهد: در این شرایط مطرح کردن مسائلی از این دست به‌شدت مشکل‌ساز است و نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه مشکل‌سازی نیز می‌کند.
یوسف‌نژاد ادامه می‌دهد: تجربه دریاچه ارومیه و بسیاری از تجارب دیگر ما را راهنمایی می‌کند که دیگر از این حرف‌ها نزنیم. وی با بیان این‌که مردم به آرامش، آسایش و وحدت نیاز دارند، می‌افزاید: چرا کام مردم را با این حرف‌ها تلخ می‌کنید؛ درحالی‌که ردیف اعتباری چنین موضوعی درباره انتقال آب دریای خزر سال گذشته توسط نمایندگان مجلس حذف شد. این نماینده مردم در مجلس دهم بیان چنین اظهاراتی در جمع رسمی را غیرکارشناسی دانست و از دستگاه‌های رسمی همچون سازمان محیط‌زیست، وزارت نیرو و مجموعه‌های مردم‌نهاد خواست در این‌خصوص اظهارنظر کنند.
وی ادامه می‌دهد: مردم زحمتکش استان مازندران اجازه چنین کاری را نمی‌دهند، از رئیس‌جمهور هم می‌خواهیم از تحریک مردم شمال دست بردارد و قانون را مبنا قرار دهد.
مردم شمال به هیچ‌وجه زیربار انتقال آب دریای خزر نمی‌روند
جبار کوچکی‌نژاد، نماینده مردم رشت در مجلس، با اشاره به طرح این موضوع از سوی رئیس‌جمهور، اظهار کرد: به نظر من اکنون دیگر زمان شعار دادن آقای رئیس‌جمهور نیست، موقع عمل به دیدگاه‌های کارشناسی و عقلانی است و باید دقت بیش‌تری کند. وی تصریح کرد: مردم حاشیه خزر اجازه نمی‌دهند این امورات انجام شود.
نماینده مردم رشت در مجلس ادامه داد: آب خزر شور است، این انتقال، تصفیه و وارد مدار کردن آن هزینه دارد به‌أجای این کار بیایند آب باران و آب‌های جاری را با سدسازی در استان‌های شمالی مدیریت کنند.
کوچکی‌نژاد افزود: بهتر است رئیس‌جمهور گفتارش را اصلاح کند و با نگاه کارشناسی آب آن منطقه را تأمین کند، می‌افزاید: کشورهای حاشیه خزر و مردم سه استان شمالی و نمایندگانشان به هیچ‌وجه زیربار این قضیه نمی‌روند و همیشه عکس‌العمل داشته‌اند.
نباید به بهانه آباد کردن سمنان استان‌های شمالی تخریب شوند
ذبیح‌الله نیکفر، نماینده مردم لاهیجان، نیز با بیان این‌که پساب‌های جریان شیرین‌کردن و انتقال آب خزر پیامدهای منفی زیست‌محیطی بر روی آبزیان دریای خزر دارد و خسارات و خطراتی را به‌همراه دارد، می‌گوید: این انتقال تأسیساتی را به‌وجود خواهد آورد که ایجاد این تأسیسات مشکلاتی رابرای منطقه و طبیعت ایجاد می‌کند. نماینده مردم لاهیجان و سیاهکل در مجلس با بیان این‌که راه‌سازی که در جریان این انتقال صورت می‌گیرد بر روی سیلاب‌های منطقه تأثیر می‌گذارد و به ابنیه فنی راه‌های ما مثل پل‌ها و تأسیساتی که داریم آسیب می‌زند و بر روی کشاورزی و جنگل‌های ما هم اثرگذار است، در این راستا دستکاری‌هایی در طبیعت ایجاد می‌شود که رانش زمین و سیلاب‌ها را به دنبال خواهد داشت. نماینده مردم لاهیجان و سیاهکل در مجلس تأکید می‌کند: نباید به بهانه آباد کردن استان سمنان و دیگر استان‌های در معرض خشک‌سالی و کم‌آبی استان‌های شمالی را تخریب کنیم.
انتقال آب موضوعی حاکمیتی
این در حالی است که احمد همتی، نماینده سمنان، مهدی‌شهر و سرخه در مجلس، با بیان این‌که موضوع آب یک امر حاکمیتی است، می‌گوید: دیگر کشورهای منطقه از آب دریای خزر استفاده می‌کنند و ما تنها نظاره‌گر هستیم، عدم استفاده از این ظرفیت نوعی خودتحریمی است. البته باید گفت معیار و ملاک همه زمینه‌ها در کشور ما قانون است، ازجمله در زمینه آب نیز باید گفت ملاک عمل ما قانون خواهد بود. همتی می‌افزاید: در کشور ما همچنین قانونی موسوم به توزیع عادلانه آب نیز وجود دارد که در آن موارد مرتبط با این موضوع با ریزترین جزئیات پیش‌بینی شده است؛ لذا معتقدیم باید قانون مدنظر قرار گیرد و صحبت‌های سلیقه‌ای چندان کارساز نیستند. خزر، منبع آب سرزمینی ایران اسلامی محسوب می‌شود و حق ماست که از آن استفاده کنیم؛ لذا معتقدیم این موضوع که دیگر کشورهای منطقه از دریای خزر استفاده کنند و ما نظاره‌گر باشیم؛ در واقع خودمان را تحریم کرده‌ایم.
همتی درباره دیگر نگرانی‌های درباره انتقال آب دریای خزر و شائبه خشک شدن آن توضیح می‌دهد: حجم این دریا به اندازه‌ای نیست که به این راحتی‌ها کم شود تمام میزان برداشت آب برای سمنان ۲۰۰ میلیون مترمکعب است، یعنی اگر آن را در قیاس با ظرفی که حجم آن ۵۰۰ سی‌سی است در نظر بگیریم، تنها یک سی‌سی از آن کاسته می‌شود. از طرف دیگر باید گفت دریای خزر به دریای سیاه راه دارد و تغذیه می‌شود. وی درباره انتقال آب از دریای عمان نیز ابراز می‌کند: «ای‌سی» (مقدار املاح) آب خزر زیر ۲۰ هزار است و دریای عمان بالای ۶۰ هزار، به‌عبارت دیگر شیرین‌سازی آب دریای خزر یک‌سوم هزینه مالی کم‌تری در بردارد؛ لذا هزینه گزافی در این بین صرفه‌جویی می‌شود.
دولت و وزارت نیرو برای رفع معضل کم‌آبی سمنان تصمیم‌گیری کنند
همچنین عبدالرحمان رستمیان، نماینده مردم دامغان در دوره نهم مجلس شورای اسلامی، با بیان این‌که طرح‌هایی مانند انتقال آب دریای خزر بیش از این روی میز بررسی نماند، می‌گوید: دولت و وزارت نیرو سریع‌تر برای رفع معضل کم‌آبی استان سمنان تصمیم‌گیری کنند.
رستمیان درباره وضع کشاورزی این استان اظهار کرد: معضل بی‌آبی سال‌هاست که گریبان استان سمنان را گرفته و شاخه‌های صنعت و کشاورزی را تحت‌الشعاع قرار داده است. وی با اشاره به این‌که طرح‌هایی مانند انتقال آب دریای خزر بیش از این روی میز بررسی نماند، تصریح می‌کند: اگر این طرح ضمانت اجرا دارد، انجام شود و اگر نه دنبال طرح‌های دیگر برای رفع این معضل جدی باشیم.
طرحی که علامت سؤال‌های بسیاری دارد
با این حال داوودرضا عرب، استاد دانشگاه تهران، معتقد است این طرح ابهامات زیادی دارد و بحث خسارت‌های زیست‌محیطی تنها موردی است که درباره این انتقال آب مطرح است؛ درحالی‌که مشکلات اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و عدالت اجتماعی را که با انتقال این آب ایجاد می‌شود، نباید از نظر دور داشت.
وی با اشاره به این‌که این انتقال آب هزینه سنگینی را روی دست دولت می‌گذارد، تصریح می‌کند: این‌که آب به چه مصرفی می‌رسد و چه میزان بهره‌وری خواهد داشت از مسائلی است که باید موردبررسی قرار گیرد. طرح آمایش سرزمین و توجه به ظرفیت‌های هر منطقه نیز مسأله دیگری است که درباره نادیده گرفتن می‌تواند هزینه‌بر باشد. این کارشناس معتقد است انتقال آب خزر به سمنان تبعات فرهنگی و اجتماعی نیز خواهد داشت.
وی در این‌خصوص می‌گوید: همیشه در فلات مرکزی مردم دچار کم‌آبی بوده‌اند و از هزاران سا قبل زندگی خود را برهمین مبنا استوار کرده‌اند. این انتقال آب می‌تواند فرهنگ مردم در این منطقه را نیز دستخوش تغییر کند، از سوی دیگر خود مردم مازندران که به آب شرب باکیفیت دسترسی ندارند وقتی می‌بینند آب دریای بیخ گوششان به‌جای دیگری منتقل می‌شود، قطعاً بی‌تفاوت نخواهند بود. وی با تأکید به این‌که آب از دوره‌های بسیار گذشته منبع اتحاد یا اختلاف اقوام مختلف بوده است، می‌افزاید: برای رسیدن به توسعه پایدار و جلوگیری از بروز اختلاف در بین استان‌های مختلف باید قبل از آن‌که طرحی به مرحله اجرا درآید ابعاد آن بررسی و تمامی جنبه‌های آن در نظر گرفته شود.
انتقال آب خزر اجرایی نیست
اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه و مشاور سابق رئیس سازمان محیط‌زیست، در گفت‌وگو با «روسنا» درباره انتقال آب خزر به سمنان می‌گوید: از قدیم‌الایام طرح اتصال آب خزر به خلیج‌فارس مطرح بوده است و انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی ریشه در این طرح دارد که عملاً قابل اجرا نیست.
وی با اشاره به این‌که اگر به‌صورت علمی این موضوع مورد توجه قرار گیرد اصل آن زیرسؤال می‌رود، توضیح می‌دهد: برطبق نظر کارشناسان دلیل اصلی انتقال آب از دریای خزر به سمنان مصارف خانگی، صنعتی و کشاورزی عنوان شده است؛ اما باید این موضوع را مدنظر قرارداد که شوری آب دریاچه خزر 13 میلی‌گرم در هر لیتر است.
وی ادامه می‌دهد: مسأله این است که آب دریای مازندران شورتر از آب اقیانوس‌هاست؛ بنابراین این آب باید توسط کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن نمک‌زدایی شود. اکنون اگر این آب در کنار دریا نمک‌زدایی شود، این نمک نابود نمی‌شود و بلای جان ماهی‌هایی می‌شود که در دریای خزر زندگی می‌کنند. اگر هدف این باشد که آب را از دریای مازندران به کویر منتقل کنند بعد نمک را گرفته و آن را در کویر بپاشند باز مشکلات دیگری مانند ریزگردها را می‌تواند به وجود آورد. کهرم با اشاره به این‌که این موضوع باید ارزیابی محیط‌زیستی شود و محیط‌زیست و دستگاه‌های متولی باید نظر کارشناسان را ملاک عمل خود قرار دهند.
وی در ادامه با طرح یک پرسش می‌گوید: اما یک سؤال این‌جا مطرح است و آن‌هم این است که آیا متولیان امر انتقال آب خزر به سمنان می‌دانند که این انتقال آب چه هزینه‌ای را به‌دنبال دارد؟ این کارشناس محیط‌زیست در ادامه تشریح می‌کند: برای انتقال آب به سمنان باید موتورهایی در آن‌جا کار گذاشت که آب را کیلومترها به سمنان منتقل کنند و آن‌جا دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن قرار دهند و تا این آب به مصرف صنعت یا آب شرب برسد. اگر هزینه آن را محاسبه کنند، می‌بینند که این موضوع به‌صرفه نخواهد بود.
وی با اشاره به این‌که این آب نمی‌تواند در سمنان صرف کشاورزی شود، ادامه می‌دهد: سمنان خاکش شنی است و شن‌های بادی در آن‌جا فراوان است و اگر دریاها آب بر روی آن بریزیم به زمین فرو می‌رود، به‌همین دلیل برای تولید یک‌کیلو خیار باید 15 هزار تومان آب مصرف شود که این موضوع از نظر اقتصادی به‌صرفه نیست؛ اگر آب را برای شرب و صنعت مصرف کنند این موضوع بهتر است تا این‌که آن را برای کشاورزی استفاده کنند.
وی با اشاره به این‌که تبعات زیست‌محیطی این انتقال بسیار زیاد است، ادامه می‌دهد: در زابل برای کاشتن لوله‌ای برای یک کیلومتر 13 اصله بلوط را قطع کردند. اکنون تصور کنید برای لوله‌ای که آب را به سمنان ببرد، چه مقدار درخت باید قطع شود؛ زیرا برای انتقال آب نیاز است که هر چند صدمتر موتوری برای پمپاژ آب قرار دهند که جریان آب را تسریع کند. در واقع آب در سربالایی‌ها نمی‌تواند بالا رود و دستگاه پمپاژ نیاز به یک تأسیسات 25 مترمربعی دارد که موتور به آن وصل است و دسترسی به این موتورها نیاز به جاده‌ای دارد که کارشناسان و مهندسان از این پمپ به پمپ دیگر بروند و به‌این‌ترتیب برای احداث آن‌ها وسعت بسیار زیادی از جنگل‌های هیرکانی از بین می‌رود، برای این‌که لوله‌های این آب‌برده شود. کهرم با یادآوری آن‌که این موضوع از زمان احمدی‌نژاد مطرح شده بود، ادامه می‌دهد: احمدی‌نژاد بچه سمنان بود. به فکرش افتاد که آن‌جا را آباد کند و به‌همین دلیل این طرح را کلنگ زد. رئیس‌جمهور کنونی نیز اهل سمنان است و او هم در این مسأله راه احمدی‌نژاد را ادامه می‌دهد؛ اما باید به این دو بزرگوار گفت شما یک سمنانی نیستید که در ایران زندگی می‌کنید شما یک ایرانی هستید که در سمنان زندگی می‌کنید و باید به فکر ایران باشید.
وی در ادامه تأکید می‌کند: اما از این موضوع هم نباید غافل شد که طبق کنوانسیون خزر هر اقدام تأثیرگذاری درباره این دریاچه باید با موافقت همه کشورهای همجوار باشد. از آن‌جا که اجرای این طرح تبعات زیست‌محیطی و اقتصادی شدیدی درپی دارد، بعید نیست که کشورهای حاشیه دریاچه اعتراض کنند. این کارشناس محیط‌زیست در ادامه می‌گوید: بسیاری از مناطقی که قرار است آب به آن‌ها منتقل شود، کویر است که کویر با بیابان فرق دارد. بیابان زمینی لم‌یزرع و کاملاً بی‌استفاده است؛ درحالی‌که کویر دارای ارزش‌های زیستی بسیاری ازجمله کانی‌ها، مواد معدنی، حیات‌وحش، گیاهان، جانوران و... است، علاوه‌بر این‌که کویر خود یک جاذبه گردشگری محسوب می‌شود که می‌تواند ارزش اقتصادی بالایی داشته باشد.
طرحی برای قرن آینده
تورج فتحی، کارشناس بخش آب، نیز در این‌خصوص می‌گوید: نکته این است که این پروژه انتقال آب از خزر به سمنان کارشناسی محیط‌زیستی نشده است. معمولاً در گزارش‌ها زیست‌محیطی برای چنین پروژه‌هایی مطابق آیین‌نامه چند گزینه را مورد بررسی قرار می‌دهند و همه آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد و در میان آن‌ها بهترین و به‌صرفه‌ترین گزینه انتخاب و به اجرا درمی‌آید. باید در واقع گزینه‌یابی انجام شود و از میان آن‌ها بهترین گزینه را انتخاب کنیم.
این کارشناس حوزه آب در ادامه اضافه می‌کند: نخستین گزینه که برای سمنان مطرح است این است که با گزینه آبخوان‌داری و روش‌های پخش آب و توزیع و استفاده از آب‌های زیرزمینی یا روش‌هایی مثل ذخیره‌سازی آب‌های سطحی تأمین آب این استان را تأمین کنیم. کنترل و پخش سیلاب از موارد دیگری است که می‌توان در این زمینه به آن توجه کرد. استفاده از آب‌های زیرزمینی از موارد دیگری است که می‌توان برای تأمین آب استان از آن استفاده کرد. مورد دیگر بازچرخانی آب است؛ مثلاً شهرها و مناطق جمعیتی آبشان از طریق بازچرخانی آب فاضلاب برگردانده شود تا بتوان از آن در بخش صنعت و کشاورزی استفاده کرد. این یکی از مواردی است که اگر اجرا شود می‌تواند در تأمین آب استان سمنان تأثیرگذار باشد.
فتحی ادامه می‌دهد: به‌عنوان یک کارشناس در حوزه آب این را مطمئنم در صورتی‌که این طرح اجرا شود در هیچ کجای استان سمنان با مشکل بی‌آبی مواجه نخواهیم شد. از سوی دیگر باید گفت استان سمنان پتانسیل کشاورزی پایینی دارد، آب برای حوزه کشاورزی زیاد استفاده ندارد، در واقع به‌خاطر آن‌که هم جمعیت پایین و هم‌پتانسیل پایینی برای کشاورزی دارد این موضوع که چنین طرحی برای انتقال آب از دریای خزر به سمنان مطرح است طرحی است که به نظر می‌رسد برای چشم‌اندازه قرن آینده پیش‌بینی‌شده است. در واقع باید این سؤال مطرح شود که در کجای کشور طرحی برای چشم‌انداز قرن آینده در نظر گرفته می‌شود. این موضوع طرحی بلندپروازانه است که آب را از دریای خزر به استان سمنان منتقل کنیم، این به این معنا است که آب را از ارتفاع سه‌هزار متر پمپاژ کنیم آن را وارد دامنه‌های جنوبی البرز کنیم و این موضوع عملاً کار آسانی نخواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم استان‌های جنوبی دامنه البرز را از غرب تا شرق، شامل استان‌های زنجان، قزوین، البرز، سمنان، تهران و خراسان رضوی ارزیابی و آن‌ها را براساس منابع آبی بررسی کنیم، مصارف منابع آب را در حوزه‌های کشاورزی صنعت و شرب بررسی کنیم، بین این چند استان مقایسه‌ای انجام دهیم و میزان منابع آب این استان‌ها را باهم مقایسه کنیم مطمئناً باید بگوییم که استان سمنان در اولویت آخر قرار خواهد گرفت. اگر بخواهیم در بین این استان‌ها اولویت‌بندی کنیم استان خراسان رضوی، البرز، تهران و استان قزوین در شرایط بحرانی‌تری نسبت به استان سمنان قرار دارند؛ این در حالی است که سمنان و زنجان در وضعیت بحرانی قرار ندارند.
فتحی با اشاره به این‌که اگر درباره مصرف آب‌های زیرزمینی نیز این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم باز سمنان در اولویت نیست، ادامه می‌دهد: استان خراسان رضوی در ۲۵ سال گذشته دارای بیلان منفی بوده است، تمام دشت‌های این استان ازجمله دشت مشهد و دشت سبزوار در شرایط بحرانی قرار داشته و حتی فرونشست زمین نیز در آن‌ها مشاهده می‌شود. بنابراین اگر قرار است آبی از جایی منتقل شود استان خراسان رضوی در اولویت این جابه‌جایی قرار دارد و بعد در مراحل بعدی استان‌های البرز، تهران و قزوین هستند. این‌ها مسائلی است که کارشناسان به آن اذعان دارد.
وی درباره ارزیابی محیطی ادامه می‌دهد: چون در زمینه ارزیابی محیط‌زیستی بحث کارشناسی بر روی این طرح انجام نشده است خیلی از مسائل وجود دارد که می‌توان درباره آن نگران بود و اگر این طرح به اجرا دربیاید ما صدمات زیادی را ازلحاظ زیست‌محیطی شاهد خواهیم بود. برخی از مشکلات از نقطه مبدأ یعنی محل برداشت آب و شیرین‌سازی آن شروع می‌شود که خود مضر است و بایستی بررسی و تحقیق شود. اما در مرحله بعد موضوع مسیر انتقال آب از مازندران به استان سمنان مورد بحث است در این خصوص باید مسیرهای مختلف بررسی‌شده، خسارت‌ها مضرات و معایب این مسیرها مشخص شود. این‌که آیا این مسیر باید از مسیر جنگل هیرکانی عبور کند یا باید جایگزینی برای آن انتخاب شود موضوعی است که باید ارزیابی شود؛ زیرا باید گفت در صورت وقوع چنین طرحی تخریب‌های زیادی در مسیر این جنگل‌ها رخ خواهد داد. تخریب‌ها باید از نظر اقتصادی برآورد شود. باید این موضوع بررسی شود که آیا از نظر اقتصادی ارزش این جنگل‌های هیرکانی نسبت به بحث انتقال آب به استان سمنان تا چه میزان کم‌تر است و در مرحله آخر باید این موضوع مورد بررسی قرار گیرد که آیا با انتقال آب به سمنان بخش‌های صنعت و کشاورزی رشد خواهد کرد و در کل اولویتی برای انتقال آب به این استان وجود دارد؛ این درحالی است که استان سمنان از نظر اولویت‌بندی در مرحله آخر قرار دارد؛ یعنی از دشت ایوانکی در غرب استان سمنان تا منطقه شاهرود در شرق استان سمنان اگر بخواهید ارزیابی از نظر منابع آبی داشته باشیم، باید گفت هیچ‌کدام از این دشت‌ها در معرض بحران یا فرونشست دشتی قرار ندارند و این موضوع انتقال آب به این استان را زیرسؤال می‌برد و این موضوع به ذهن می‌رسد که رئیس‌جمهور می‌خواهد تنها کاری برای وطن خودش انجام دهد. فتحی خاطرنشان می‌کند: این درحالی است که برای این استان می‌توان از راه‌های مدیریت منابع آبی استفاده کرد؛ زیرا استان سمنان در اولویت و پتانسیل کشاورزی قرار ندارد و به‌همین دلیل میزان مصرف آب در آن به حدی نیست که شرایط آن را بحرانی کند، ازآن‌جاکه مصرف آب این استان تنها به آب شرب و صنعت مربوط است می‌توان از منابع آب موجود در این استان برای تأمین این دو موضوع استفاده کرد و با روش‌های اصولی تأمین آب بدون آن‌که به مشکلی برخورد کنیم می‌توانیم آب این استان را تأمین کنیم، نتیجه آن‌که به نظر می‌رسد که ضرورتی برای اجرای چنین طرح‌ها و پروژه‌های پرهزینه‌ای در این استان وجود ندارد
فاجعه‌ای بزرگ‌تر از بمب اتم
مجید مخدوم، استاد حوزه آب، در گفت‌وگو با خبرنگار «روسنا» می‌گوید: انتقال آب از خزر به استان سمنان نه صرفه اقتصادی دارد و نه محیط‌زیستی؛ اما متأسفانه دولت به این موضوع و هشدارهایی که مسئولان و کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند توجهی نمی‌کند. این استاد پیشکسوت محیط‌زیست دانشگاه تهران و از بنیان‌گذاران گروه محیط‌زیست این دانشگاه درباره طرح انتقال آب خزر به سمنان می‌گوید: این طرح با هدف تأمین نیاز صنعت و به اسم تأمین آب شرب انجام می‌شود. وی با تأکید بر این‌که اصل موضوعی که در این طرح مورد توجه قرار نگرفته این است که میزان تبخیر آب در دشت سمنان بیش از مقدار آب دریایی است که قرار است شیرینش کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد ضرر و زیان این طرح بیش‌تر از سود آن است. هزینه انرژی و انتقال این آب‌برای کشور بسیار زیاد است. اگر این اتفاق رقم بخورد ماهیان زیادی در جریان این طرح تلف خواهند شد و لطمات جدی به محیط‌زیست وارد می‌شود. برای من مسجل است که در صورت انجام این طرح سرنوشت دریاچه ارومیه را در سطحی بزرگ‌تر در قالب فاجعه دریاچه خزر تکرار خواهیم کرد.
وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: درحال حاضر در سمنان افراد محلی از خود سمنان نمک استحصال می‌کنند و می‌خواهند نمک را به صنایع بفروشند و دچار مشکل هستند. اکنون ما می‌خواهیم نمک بیش‌تری از آب دریا در سمنان استحصال کنیم و به چه کسی بفروشیم؟ اصلاً کدام صنعت است که این حجم نمک نیاز داشته باشد؟ وی با اشاره به این‌که سازمان محیط‌زیست باید در برابر این طرح ایستادگی کند، در ادامه می‌گوید: سازمان محیط‌زیست به‌جای این‌که حافظ محیط‌زیست باشد از پذیرش مسئولیت و تبعات اجرای این طرح شانه خالی می‌کند.
این استاد دانشگاه اذعان می‌کند: مشکل آب سمنان را با مدیریت منابع آب باید حل کرد. ما آب را با سامانه فرسوده لوله‌های آب‌رسانی و همین‌طور با شیوه کشاورزی غرق‌آبی و تبخیر آب هدر می‌دهیم. منابع آب را با آبیاری تحت‌فشار و شیوه‌های نوین آبیاری می‌توان مدیریت کرد، ما بیش از آن‌که مشکل تأمین آب داشته باشیم، مشکل مدیریت آب‌داریم. وی در ادامه با اشاره به این‌که این انتقال خطرش از یک بمب اتم بیش‌تر است، تصریح می‌کند: در طرح انتقال آب خزر به سمنان میلیاردها پول خرج می‌کنیم تا کیفیت زندگی مردم را پایین بیاوریم؛ این فاجعه بزرگ‌تر از انفجار اتمی است.
طرح‌های میان‌حوزه‌ای محکوم به شکست هستند
حجت میان‌آبادی، استادیار گروه مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت‌مدرس، نیز به «روسنا» می‌گوید: حدود ۱۷۰ پروژه انتقال آب بین‌حوضه‌ای در کشورهای مختلف انجام شده است. در جریان این مطالعه چیزی که مشخص شد این بود که اوج طرح‌های اجرایی در این حوزه و به‌طورکلی این رویکرد نسبت به تأمین آب مربوط به قرن نوزدهم است و بیش‌تر طرح‌هایی که در سال‌های اخیر صورت گرفته است با شکست روبه‌رو شده است. این متخصص حوزه منابع آب می‌افزاید: اصولاً در همه جهان پروژه‌های انتقال آب به‌عنوان آخرین راهکار و در شرایطی مطرح می‌شود که هیچ راه‌حل دیگری جواب نمی‌دهد؛ اما در کشور ما نخستین راه همان آخرین راه است و پیاده‌سازی طرح‌های علمی و اجرایی با تأخیر دوره‌ای نسبت به دیگر نقاط جهان اتفاق می‌افتد.
وی در ادامه تصریح می‌کند: در صحبت‌های رئیس‌جمهور در بحث انتقال آب خزر می‌بینیم جوانب طرح تنها از نظر اقتصادی و در نهایت زیست‌محیطی مدنظر قرار می‌گیرد؛ این درحالی است که اصلی‌ترین ایراد ما این است که این طرح از منظر حقوقی، اجتماعی و... چالش‌ها و ابهامات بسیار زیادی دارد. میان‌آبادی در ادامه می‌گوید: ملاحظات اقتصادی، اجتماعی، آبی، محیط‌زیستی، سیاسی و در نهایت ملاحظات فناوری باید برای این طرح در نظر گرفته شود؛ اما متأسفانه شواهد متعدد درباره طرح انتقال آب دریاچه خزر به سمنان نشان می‌دهد در هر شش اصل مورد اشاره اشکال و ابهامات جدی وجود دارد. این استاد دانشگاه با اشاره به این‌که انتقال آب بیش از مازندران برای سمنان مشکل‌ساز است، ادامه می‌دهد: مطالعات بین‌المللی نشان داده است طرح‌های انتقال آب مقصد را تشنه‌تر کرده است. آیا طرح انتقال آب ورزنه اصفهان به یزد مشکل منطقه مقصد را حل کرده است یا به‌جای درست کردن مشکل آب یزد، مشکلی به مسائل و چالش‌های منطقه کویری یزد ایجاد کرده است. اجرای طرح انتقال آب دریاچه خزر به سمنان می‌تواند موجب افزایش مهاجرت، افزایش بیکاری، افزایش حاشیه‌نشینی و افزایش تبعات اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی در منطقه شده و این مسائل را در سمنان تشدید خواهد کرد. این طرح توجیه اقتصادی ندارد این حجم آب‌برای کشاورزی و آب شرب مصرف نخواهد شد و یقیناً برای رونق صنایعی آب‌بری مورد استفاده قرار می‌گیرد که در کویر احداث شده‌اند و این نمی‌تواند کمکی برای مردم در این مناطق باشد. استادیار گروه مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت‌مدرس می‌افزاید: اگر بحران آب در خراسان‌جنوبی جدی است؛ چرا باید برای این استان مجوز احداث چهار کارخانه فولاد صادر شود؟ آیا این مجوز را برای سواحل دریای عمان در سیستان‌وبلوچستان نمی‌توانستند صادر کنند؟ این سؤال‌های ساده را شرکت‌های پیمانکار و شرکت‌های مشاور و افرادی که پشت این طرح‌ها هستند، پاسخ نمی‌دهند. مطمئنیم مشاوره‌هایی که در این زمینه به رئیس‌جمهور داده می‌شود مشورت‌های صحیحی نیست و امیدواریم بازنگری‌هایی در این زمینه صورت بگیرد و آینده ایران را به خطر نیندازند.
با طرح‌های بی‌جا زندگی مردم را دستخوش تغییر قرار ندهیم
محمد درویش، کارشناس محیط‌زیست، نیز در گفت‌وگو با «روسنا» می‌گوید: نکته‌ای که کم‌تر در طرح انتقال آب مازندران به سمنان به آن پرداخته شده، این است که اگر انتقال آب بخواهد رخ دهد همه کشورها اطراف دریای خزر باید در این زمینه نظر بدهند. اگر فعالیت یک‌سویه‌ای انجام دهیم، آب را برداریم و پسماند شورش را برگردانیم یا حتی اگر آب را ببریم و در سمنان شیرین کنیم، بر محیط‌زیست خزر تأثیر گذاشته‌ایم و درواقع با این کار به کشورهای دیگر نیز اجازه داده‌ایم که کارهای مخرب را در حوزه این دریا انجام دهند. درویش در ادامه خاطرنشان می‌کند: نباید این موضوع را فراموش کرد که ما نسبت به سایر کشورها آسیب‌پذیرتریم و جنگل‌های هیرکانی می‌تواند با یک تصمیم غلط کاملاً از بین برود. درویش تأکید می‌کند: درآمد صیادی در این خطه به این دریا وابسته است و بخش بزرگی از گردشگری ما از این دریا تغذیه می‌شود؛ اگر این موضوع را در نظر بگیریم، این طرح می‌تواند بسیار خطرآفرین باشد. وی تصریح می‌کند: شاید کشورهای دیگر از این طرح حمایت کنند؛ اما باید گفت این حمایت بی‌طمع نیست و آن‌ها می‌خواهند با این کار راه طرح‌های خود را که آثار مخرب‌تری برای خزر دارد، دنبال کنند.
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع اظهار می‌کند: در واقع ما با این کار نمی‌توانیم پاسخ درستی برای آن‌ها داشته باشیم و این موضوع ما را دچار چالش می‌کند. درویش در ادامه خاطرنشان می‌کند: اصولاً پس از انقلاب چندین طرح انتقال آب انجام شده که یکی از بزرگ‌ترین‌ها طرح هفت‌باغ علوی بود که هرکس که آن‌جا را دیده باشد، شگفت‌زده می‌شود که چگونه در منطقه خشک کویری، چنین طرح‌هایی اجرا شده است؛ بخشی از حقابه هریرود به آن اختصاص پیدا کرده و بعد هم پروژه بزرگ انتقال آب کوهرنگ کلید خورد، پس از آن طرح انتقال آب به یزد انجام شد و ۱۰۵ میلیون مترمکعب آب به یزد می‌رود. اما این سؤال مطرح می‌شود که آمایش سرزمین، کجای این فرآیند را دارد؟ آیا باید چشم به راه آمدن رئیس‌جمهوری مثلاً از کهگیلویه‌وبویراحمد باشیم تا مشکلات آن استان حل شود؟ عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع ادامه می‌دهد: ۳۰۰ قنات را در شرق اشترانکوه در اثر انتقال آب به قم نابود کردیم و بحران حاشیه‌نشینی آن، نتایج خود را در شلوغی‌های اخیر نشان داد؛ اما هنوز هم همین روند مدیریت تداوم دارد. آیا واقعاً وضعیت یزد و اصفهان بهتر از شرایط قبل از انتقال آب‌شده است؟ یزدی که به‌اندازه یک رودخانه کامل زاینده‌رود، به آن آب منتقل کرده‌ایم، به‌ازای هر لیتر آب جدید پنج برابر بارگذاری کرده‌ایم؛ درحالی که اگر این کار را نکرده بودیم و مردم درد را حس می‌کردند مسأله را با روش‌های خردمندانه حل می‌شد. این کارشناس محیط‌زیست ادامه می‌دهد: بخشی از مصیبتی که در یزد می‌بینیم به‌دلیل مدیرانی است که فکر می‌کنند کاشت یونجه در یزد که بیش‌ترین تبخیر آب را هم دارد، افتخار است. یزدی که امن‌ترین استان بود حتی در اردکان که از امن‌ترین شهرهای این استان بود، اکنون با سرقت و مسائل اجتماعی بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کند. عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع تصریح می‌کند: سمنان از بین ۳۱ استان تاکنون کم‌ترین آسیب محیط‌زیستی را دیده است و می‌تواند قطب گردشگری طبیعی، تاریخی و فرهنگی ما باشد. مردم سمنان از آرام‌ترین و متعادل‌ترین مردم ما هستند، اما همه این‌ها را می‌خواهیم از سمنان بگیریم. ما امروز نه نگران مردم مازندران، بلکه به فکر منافع مردم خود سمنان هستیم. درویش در ادامه می‌گوید: نکته آخر این‌که اگر آب‌شور در مبدأ شیرین شود، فاجعه به‌بار می‌آورد؛ چراکه ما اکنون هم ۹۰ درصد ماهی خاویاری خود را از دست داده‌ایم؛ این درحالی است مه آلودگی دریای خزر بسیار بالا و براساس آمار 40 برابر میزان حد مجاز است. اما آن سوی ماجرا نیز خطرآفرین است؛ زیرا اگر قرار باشد شیرین‌کردن آب در خود سمنان رخ دهد باز هم این دشت‌های کرمان هستند که باید نمک بالا را تحمل کنند. اگر در اثر زلزله یا براثر فرآیندهای شیمیایی یا هر دلیل دیگری لوله آسیب ببیند و این حجم بزرگ آب‌شور در کوهستان‌های حاصلخیز و جنگل‌های هیرکانی ما رها شود، فاجعه‌ای به‌مراتب بزرگ‌تر از انفجار اتمی رخ خواهد داد.
همه ابعاد موضوع در طرح انتقال آب خزر باید دیده شود
حسین دهقان، معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای گلستان، درباره انتقال آب خزر می‌گوید: انتقال آب از دریا در وزارت نیرو دارای نظام‌نامه و دستورالعمل است و در گام نخست اصلاً بحث موافقت یا مخالفت با اجرای آن وجود ندارد. دهقان می‌افزاید: انتقال آب خزر باید دارای طرح جامعی باشد که همه ابعاد موضوع در آن دیده شود؛ در اجرای طرح انتقال باید تأمین نیازهای مبدأ در درازمدت در اولویت قرار گیرد و در نقطه مقصد هم هیچ راهکار و منبعی برای تأمین آب به‌جز انتقال وجود نداشته باشد. انتقال آب خزر به سمنان باید دارای مطالعات جامع باشد، در غیر این صورت با اجرای این طرح بدون پشتوانه علمی و کار تحقیقاتی مخالف هستم؛ چراکه دریاچه خزر یک محیط بسته آبی است که به‌دلیل وسعت زیاد به آن دریا اتلاق می‌شود و بهره‌برداری از آن ملاحظات دیگری را هم می‌طلبد.
سرنوشت دریاچه ارومیه در انتظار خزر
عبدالرسول سلمان‌ماهینی، استاد دانشگاه، در این‌باره می‌گوید: به موضوع انتقال آب از دریای خزر از هر جنبه‌ای نگاه کنیم پاسخ منفی است و به نظر می‌رسد بیش‌تر جنبه‌های اقتصادی برای گروه‌های خاص که نمی‌دانیم چه کسانی هستند مدنظر است و موضوع انتقال اصلاً جنبه محیط‌زیستی و عقلانی ندارد.
این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: درباره استفاده از آب دریا توجیه می‌آورند که کشورهای عربی سالانه میزان قابل توجهی از آب دریا را برداشت و تصفیه می‌کنند؛ چرا ما این کار را نکنیم؛ باید ببینیم کشورهای عربی این آب را در شرب، صنعت یا کشاورزی مصرف می‌کنند و برای پسماندهای حاصل از آن چه برنامه‌ای دارند و اساساً این‌که آن‌ها از کدام آب‌ها استفاده می‌کنند آب‌های آزاد یا تقریباً بسته‌ای همچون دریای خزر نکته مهمی است. وی اضافه کرد: درباره دریای خزر موضوع پیچیده می‌شود؛ چراکه این دریا تنها متعلق به ایران نیست و پنج کشور در آن سهم دارند و قرارداد همه‌جانبه‌ای وجود دارد که هیچ کشوری نمی‌تواند مقدار بزرگی از حجم آب دریا را برداشت و برای کشور خودش استفاده کند. ماهینی تأکید می‌کند: با برداشت ایران سایر کشورها هم می‌توانند مدعی استفاده از آب خزر باشند و در مدت کوتاهی شاهد خواهیم بود دریای خزر هم به سرنوشت دریاچه ارومیه مبتلا و خشک شود. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: مسأله بزرگ‌تر که باید مدنظر قرار داد این است که سمنان یک منطقه خشک و نیمه‌خشک است و در چنین مناطقی اصولاً نباید کشاورزی عمده داشته باشیم؛ چراکه آب به هر میزان هم که شیرین شود املاح دارد که بر اثر تبخیر آب، این املاح باعث شور شدن خاک‌ها و گسترش پدیده بیابان‌زایی می‌شود. وی متذکر می‌شود: این طرح شاید در کوتاه‌مدت عده‌ای را خوشحال کند و آبادانی به‌همراه بیاورد؛ اما در درازمدت مسلماً به ضرر محیط‌زیست کشور است. ماهینی بیش‌تر از تهدیدهای پیش‌روی اجرای این طرح سخن می‌گوید نکته‌ای که یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه گلستان آن را به گونه دیگری بیان می‌کند.
مطالعات انتقال شفاف‌سازی شود
سیدمحسن حسینی، کارشناس حوزه آب، می‌گوید: چندی پیش همایشی درباره انتقال آب خزر در استان مازندران برگزار شد و به‌جز یک نفر مابقی سخنرانان این همایش با موضوع انتقال مخالف بودند که به اعتقاد من بیش‌تر این اظهارنظرها احساسی است و برای همه انتقادات راه‌حل کارشناسی وجود دارد و تنها هزینه اجرای پروژه است که برای آن پاسخی وجود ندارد. وی می‌افزاید: اگر موضوع انتقال آب خزر به سمنان مطالعات دارد باید این مطالعات خیلی شفاف و ساده توسط متولی که وزارت نیرو است به مردم اطلاع‌رسانی شود. این کارشناس حوزه آب ادامه داد: اگر دولت به‌دنبال توسعه است؛ چرا این توسعه در استان‌های حوضه آبریز خزر (استان‌های گیلان، مازندران، گلستان، خراسان‌شمالی و بخشی از استان اردبیل) اتفاق نیفتد؛ به اعتقاد من اگر قرار است آبی شیرین شود یا آب‌شوری مورد استفاده قرار گیرد این استان‌ها در اولویت قرار دارند. وی با تاکید بر این‌که استان‌های حوضه آبریز خزر هم، امکان توسعه و استفاده از آب خزر را دارند، بیان می‌کند: به‌عنوان یک کارشناس انتقال آب خزر به جنوب البرز را توصیه نمی‌کنم، اما معتقدم اگر دولت اصرار بر انجام برداشت آب از خزر دارد بهتر است ابتدا در حوضه آبریز خزر طرح را اجرا کرده و اگر این برداشت تبعات زیست‌محیطی ایجاد می‌کرد برای آن راهکارهایی پیش‌بینی کرده و اصلاحات انجام دهد و اگر دید آثار آن زیاد نیست سپس آب خزر را به دیگر استان‌ها منتقل کند؛ چراکه در این شرایط هم دست دولت بازتر است و هم حرف برای گفتن بیش‌تر.
گزارش از ملیحه محمودخواه و عباس اردشیری
انتهای پیام/