حسین مهرابی، مدیرعامل اتحادیه گلخانه‌داران و صادرکنندگان محصولات گلخانهای در گفت‌وگو با «روستانیوز» به بیان توضیحاتی درباره وضعیت فعلی صنعت گلخانه‌داری در کشور، میزان صرفه‌جویی آب در این بخش، اقدامات در حوزه برندسازی و بازارسازی محصولات کشاورزی، اقدامات حمایتی وزارت جهاد کشاورزی در این حوزه و... پرداخت که در ادامه مطلب آمده است.
درمورد وضعیت فعلی صنعت گلخانه‌داری در کشور، سطح گلخانه‌های کشور و تولیدات این بخش با ذکر آمار و ارقام توضیح دهید.
سطح زیر کشت گلخانه‌های کشور 25هزار هکتار است و گلخانه‌های کشور به دو بخش تقسیم می‌شوند؛ بخش مدرن که وضعیت رو به رشدی دارد و بخش سنتی و با ارتفاع پایین که ظرفیت آن وجود دارد که با ایجاد تغییراتی در سازه‌ها و تجهیزات، به‌سمت کشت محصولاتی با ارتفاع 10 تا 15متر حرکت کنیم، چراکه یک بازار صادرات رقابتی با کشورهای همسایه مثل ترکیه و اسپانیا داریم و کشورهای حوزه مدیترانه، رقبای سرسختی برای محصولات گلخانهای ما هستند. از آن‌جایی که بحران بی‌آبی در کشور ما جدی و در حال شیوع در تمام دنیاست، باید کشت محصولات سبزی و صیفی در فضای را آزاد کنار بگذاریم و به‌سمت کشت محصولات گلخانهای برویم. از سوی دیگر، نمی‌توانیم خیلی به کشت محصولات سبزی و صیفی ادامه بدهیم و باید کشت گونه‌های درختی را ترویج دهیم؛ به‌طور مثال باید کشت محصولاتی مثل موز، پاپایا، انبه، انجیر و انگور را به‌سمت کشت گلخانهای ببریم که بسیار سودآور‌تر است.
کشت گلخانهای از نظر هزینه‌های سم و کود نیز بسیار به‌صرفه است و آلودگی زیست‌محیطی، آب و خاک کم‌تری دارد. باید فرهنگ‌سازی از حوزه مرکز تحقیقات کشور، مدیریت گلخانهای و حوزه انجمن‌ها فعال شود تا بتوانیم سبزی و صیفی مورد نیاز کشور و همچنین صادرات را تولید کنیم.
درمورد مزایای کشت گلخانهای در بهره‌وری از آب، خاک و سایر نهاده‌های تولید توضیح دهید.
کشت گلخانهای نسبت به کشت آزاد، 10برابر بهره‌وری بیش‌تری دارد و در مقابل، کاهش 90درصدی مصرف آب را در سیستم‌های مکانیزاسیون داریم. با توجه به نشستی که با مدیر گلخانه‌داران کشور داشتیم، پیشنهاد اعتبار بلاعوض 80درصدی از محل اعتبارات قطره‌ای جهت ایجاد استخر زیر ناودان‌های گلخانه‌ها را دادیم. این کار باعث می‌شود آبی از سفره‌های زیرزمینی برداشت نشود و آب‌هایی که در آستانه هدررفت است (میزان این آب‌ها تقریباً 80درصد است)، حفظ کنیم. این اقدام اگر فرهنگ‌سازی شود، می‌تواند کمک خوبی به توسعه گلخانه‌ها باشد.
سیاست‌گذاری و حمایت‌های وزارت جهاد کشاورزی از فعالیت‌های گلخانهای را تا چه حد قابل دفاع می‌دانید؟
در مجموع اگر سیاست‌های دولت‌ها را از ابتدا بررسی کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که سلیقه‌ای عمل و دست‌اندازهای زیادی برای تولید ایجاد شده است. تولید نیاز به بسته‌های حمایتی دارد و اعتبارات اختصاص‌یافته به گلخانه‌ها، اصلاً جوابگوی نیاز گلخانه‌داران نیست. تولیدکننده برای گرفتن مجوز، حتی تا یک‌سال هم در رفت و آمد است. در این خصوص باید فرآیند اعطای مجوز و وام به گلخانه‌ها باید با سهولت بیش‌تری انجام شود.
با توجه به شیوع بحرانی کم‌آبی در ایران، کشت محصولات گلخانهای تا چه میزان به کنترل این بحران کمک می‌کند؟
گلخانه‌ها بهترین گزینه برای مهار بحران بی‌آبی و پدیده افزایش دما و مرحمی بر زخم بی‌آبی هستند. در کشور ما محصولی مانند هندوانه تولید می‌شود که بسیار آب‌بر است و توجیه اقتصادی هم ندارد. باید سایتی طراحی شود و نیاز کشور را برآورد کنیم تا به این وسیله از کشت مازاد جلوگیری شود. ما نیاز به صادرات و مصرف داخلی داریم و برای نیاز مازاد، هیچ‌گونه تعریفی نشده است. وقتی فرهنگ کشت گلخانهای جایگزین وضعیت موجود شود و بتوانیم باغ‌های متراکم را در گلخانه‌ها بیاوریم، می‌توانیم بسیاری از مسائل مربوط به بحران بی‌آبی را حل کنیم. یکی دیگر از راه‌حل‌ها این است که به شیرین‌سازی آب بپردازیم؛ این‌گونه بسیاری از زمین‌هایی که پتانسیل کشت دارند، به گلخانه تبدیل می‌شوند. با استفاده از شیرین‌سازی آب می‌توان به کشت گیاهان دارویی که اقتصادی‌ترین محصولات کشاورزی هستند نیز پرداخت. در واقع می‌توان گفت کشت گلخانهای می‌تواند حدود 60درصد این بحران را مهار کند.
مشکلات حوزه بازاررسانی و صادرات محصولات گلخانهای چیست؟ چرا حضور ما در کشورهای همسایه ضعیف است و از نظر شما ایراد کار کجاست؟
اساسی‌ترین بخش تولید، به‌دست‌آوردن بازار صادرات است که متأسفانه در این حوزه ضعف‌های زیادی داریم. یکی از این نقاط ضعف، نحوه بسته‌بندی و فرآوری محصول است. محصول صادراتی ما نسبت به سایر کشورها اصلاً شکیل و زیبا نیست و با این شرایط نمی‌توانیم رقابتی با این کشورها داشته باشیم. موضوع دیگر این‌که در حوزه نظارت بر محصولات خود، خیلی ضعیف عمل کرده‌ایم و باید به این مسأله با فاکتورهای کیفیتی نگاه شود تا محصولی که قرار است صادر شود، حداکثر کیفیت را داشته باشد. در واقع باید اقداماتی صورت بگیرد که بتوانیم در بازارهای صادراتی موفق عمل کنیم.
مشکلات حوزه برندسازی محصولات گلخانهای چیست؟
ما در کشورمان هنوز محصولات را به‌صورت سنتی بسته‌بندی می‌کنیم و فقط سه تا چهارسال است که در برخی استان‌ها برای تغییر این روند حرکت کرده‌ایم؛ حتی در صنعت تولید خرما که خیلی قدیمی است، به‌دلیل این‌که بسته‌بندی مناسبی نداشتیم، هیچ‌گاه نتوانستیم موفق شویم. تا زمانی که ماشین‌‌آلات بسته‌بندی روز دنیا را به کشور وارد نکنیم، قطعاً در مقابل کشورهای تولیدکننده دیگر، جایگاه خوبی از نظر قیمتی نخواهیم داشت.
مشکلات تأمین مالی از سیستم بانکی برای گسترش گلخانه‌ها در کشور چیست؟
یکی از مشکلاتی که برای احداث گلخانه‌ها وجود دارد، این است که طرح گلخانه‌ها، سنتی نوشته می‌شود. اعتبارات بانکی نیز در این بخش کافی نیست و برای پرداخت هزینه از زمان تدوین طرح تا پرداخت، خیلی فاصله وجود دارد؛ به‌همین دلیل وقتی اعتبار پرداخت می‌شود، با تورم بازار هم‌زمان می‌َشود و نیاز گلخانه‌دار را تأمین نمی‌کند. احداث بسیاری از گلخانه‌ها نیز به‌همین دلیل نیمه‌تمام باقی می‌ماند.
مشکلات تأمین نهاده‌های تولید چیست؟
وام‌هایی که به گلخانه‌ها داده می‌شود، باید با کارمزد چهاردرصد باشد. از این رو، اتحادیه در حال تلاش برای گرفتن مجوزهای لازم جهت راه‌اندازی صندوق سبزی و صیفی است تا بخش دولتی و خصوصی، کنار هم این مشکل را حل کنند.
بخش خصوصی باید برای تولید نهاده در داخل دقت به خرج بدهد و هم در بحث تأمین کودها باید استانداردها رعایت شود. در حوزه نظارتی در کشور خیلی از جاها کودهای شیمیایی تقلبی به کشاورز می‌دهند و پول‌های گزافی هم می‌گیرند. در بحث تولید کود و سم باید اعتبارات جدی داده شود تا کشور به خودکفایی برسد. همچنین باید بسته‌های حمایتی دولت را در بخش کشاورزی به‌صورت ویژه داشته باشیم. درواقع باید قیمت متعادلی در نظر گرفته شود تا کشاورز بتواند گلخانه و مزرعه خود را بیمه کند و حوادث غیرمترقبه تحت‌پوشش قرار بگیرد تا حداقل بخشی از این خسارت‌ها جبران شود.
مشکلات تأمین مکانیزاسیون و تجهیزات محصولات گلخانهای چیست؟
به‌روز کارکردن در حوزه مکانیزاسیون خیلی مهم است؛ این درحالی است که 70درصد گلخانه‌های ما نیاز به مکانیزاسیون‌سازی دارند. متأسفانه این گلخانه‌ها از سیستم 30سال پیش کشورهای اروپایی استفاده می‌کنند.
چند وقتی است که مجلس سوخت یارانه‌ای را برای هواپیماهای باری برای رونق صادرات محصولات کشاورزی تصویب کرده، اما اجرا نشده است. این کار تا چند درصد سبب رشد صادرات می‌شود؟ برای اجرای سریع‌تر این مصوبه، اتحادیه شما چه کاری انجام داده است؟
این قانون تصویب شد، ولی سوخت این هواپیماها نسبت به حمل و نقل زمینی کم‌تر نیست. با این حال، محصولاتی داریم که پرریسک هستند و نیاز به حمل و نقل هوایی دارند تا باکیفیت صادر شوند؛ به‌عنوان مثال اگر بخواهیم بار سبزی را به روسیه بفرستیم، با حمل و نقل زمینی زمان زیادی می‌برد و از کیفیت لازم هم برخوردار نیست؛ بنابراین امیدوار هستیم این مصوبه زودتر اجرایی شود.
راهکار موفقیت در نهضت گلخانه‌داری در کشور چیست؟
به دلیل این‌که گلخانه یک محیط بسته است، تقریباً تمام عوامل از جمله دما و رطوبت در کنترل کشاورز است؛ برخلاف کشت فضای باز که کشاورز نقش کم‌تری دارد. همچنین کود، سموم شیمیایی و آب کم‌تری در کشت گلخانهای استفاده می‌شود که در این شرایط بحران بی‌آبی، راهکار بسیار موثری به‌شمار می‌رود. همچنین در بحث صادرات، محصولات گلخانهای نسبت به کشت در هوای آزاد، به‌دلیل بالاتر بودن کیفیتشان، فروش بهتری در بازار صادراتی دارند.
درخواست شما از وزیر آینده جهاد کشاورزی چیست؟
در 40سال گذشته در سیاست‌گذاری در زمینه تولید سلیقه‌ای عمل کرده‌ایم؛ این در حالی است که باید واقع‌بینانه به حوزه کشاورزی نگاه کنیم و باید بپذیریم کشور وارد جنگ آب و غذا شده. باید در این جنگ کشاورزان و کارشناسان به‌عنوان سربازان به‌خط شوند. از این رو، نباید ثمره پژوهش‌های کارشناسان را کشورهای دیگر ببرند و اهمیت ویژه‌ای به بخش پژوهش و تحقیقات داده شود و نخبه‌های کشور را در رأس کارهای مربوطه قرار دهیم. از آن‌جا که پدیده افزایش دما و بحران بی‌آبی در دنیا فراگیر و در ایران هم در اکثر نقاط در این بحران دچار ضعف شدید شده‌ایم، بزرگ‌ترین کار وزیر جهاد کشاورزی آینده هم باید در همین راستا باشد تا بتوان برای بهبود وضعیت موجود و تبدیل بحران‌ها به فرصت در راستای توسعه صنعت کشاورزی گام‌های موثری برداشت.
گزارش از زهرا قاسمی