به این بهانه گفت‌وگویی با پیمان فلسفی، مدیرکل دفتر نماینده ولی‌فقیه و رئیس شورای حلال حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در وزارت جهاد کشاورزی، انجام دادیم و جویای فعالیت‌های این دفتر در راستای ارتقای فرهنگ حلال در سطح کشور شدیم.
- لطفاً در مورد تدوین نقشه‌راه حلال و اهداف آن توضیح دهید.
نقشه‌راه حلال در جمهوری اسلامی ایران تدوین شد و از اواخر سال ۹۴ و از اوایل سال ۹۵ به‌تصویب رسید و در قالب یک شورای راهبردی، مباحث مربوط به نقشه‌راه حلال جمهوری اسلامی ایران در وزارت صمت شکل گرفت و پیگیری‌های لازم مصوبه دولت باید آن‌جا انجام بگیرد.
شورای راهبردی حلال بعد از شکل‌گیری در قالب مذکور طی سه تا چهار سال گذشته جلسات بسیار محدودی برگزار کرده که خروجی‌های آن نیز هنوز به‌دست ما نرسیده است که البته طی گزارشی در یکی از جلسات آن تأکید شد که تاکنون این شورا نه تنها نتوانسته برنامه و یا راه حلی برای به‌دست آوردن سهمی از تجارت حاصل را دنبال کند، بلکه نتوانسته نظارتی هم بر ورود قانونی و غیرقانونی محصولات حلال به کشور داشته باشد، اما در حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در وزارت جهاد کشاورزی براساس قانون نظارت شرعی بر ذبح و صید و آیین‌نامه اجرایی این قانون که در اختیار ماست، وظایف و تکالیف خود را کامل انجام می‌دهیم که همین عدم هماهنگی لزوم قوام‌بخشی به این موضوع مهم را آشکار کرده است.
این قانون اهدافی دارد، تعاریف در آن قید شده و ساماندهی امور مربوط به ذبح و صید شرعی در آن مورد تأکید قرار گرفته است. این قانون در مجموع در ۱۲ ماده و یک تبصره تنظیم شده و از سال ۱۳۸۷ اجرا می‌شود. آیین‌نامه اجرایی آن نیز ۱۳ ماده و چهار تبصره دارد و از سال ۸۸ تصویب شده که درواقع نحوه اجرایی کردن قانون در آن مورد تأکید قرار گرفته است.
گفتنی است، در تمام بخش‌های مختلف این قانون شاهد این هستیم که قانون‌گذار با هدف توسعه فرهنگ تولید غذای پاک، تقویت اعتماد امت اسلامی و کسب جایگاه تولید گوشت حلال در جهان برای جمهوری اسلامی ایران هدف‌گذاری کرده است؛ درعین‌حال نهادینه کردن فرآیندهای دینی در ذبح و صید دام، پرندگان و آبزیان حلال‌گوشت مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین توسعه فعالیت‌های تجاری و اقتصادی از طریق تولید محصولات حلال و بهداشتی در کشورهای اسلامی و تقویت نظام پاسداشت حقوق حیوانات حلال‌گوشت در جمهوری اسلامی ایران و همچنین انطباق ذبح و صید حیوانات، پرندگان و آبزیان با موازین شرعی اهدافی است که در این قانون بر آن تأکید شده؛ البته با توجه به شرایط فعلی کشور معتقدیم می‌بایست تکلیف ساماندهی تولی‌گری آن‌ها هرچه سریع‌تر مشخص و تصمیم نهایی در مورد تمام محصولات حلال به یک متولی واگذار شود.
علاوه‌براین، چند مجموعه دیگر با ما در این قانون همکارند؛ ازجمله سازمان ملی استاندارد ایران که به‌کمک دستگاه‌های مسئول نظارت بهداشتی بر مواد غذایی باید ضوابط و مقررات مربوطه به استاندارد غذای حلال را با تأکید بر مبانی شرعی مربوط به این موضوع تدوین کند؛ درعین‌حال همه دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با امور ذبح و صید اعم از دولتی، بخش خصوصی و تعاونی‌ها موظفند این قانون را اجرا کنند. ناظران شرعی نیز به استناد ماده 8 این قانون در حکم ضابطین قضایی هستند و موظفند موارد خلاف شرع موضوع این قانون را پیگیری و مراتب را به مراجع ذی‌صلاح قضایی، از طریق دفاتر نمایندگی ولی‌فقیه در سازمان دامپزشکی، ابلاغ و اجرا کنند.
نکته دیگری که در آیین‌نامه اجرایی بر آن تأکید شده، این است که درواقع نماینده ولی‌فقیه در وزارت جهاد کشاورزی، براساس فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی، باید بر تمام موارد مربوط به غذای حلال و ذبح و صید نظارت عالیه داشته باشد. از نظر شرعی هم ناظران شرعی تمام این فعل‌وانفعالات را در کشتارگاه‌ها، صیدگاه‌ها و مراکز تولید و فرآوری محصولات کشاورزی دنبال می‌کنند و تحت نظارت شرعی خود قرار می‌دهند.
در ماده 5 قانون نیز عنوان شده موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در تدوین ضوابط و مقررات مربوط به استاندارد غذای حلال و اعطای نشان حلال مرتبط به این قانون باید نظر نماینده ولی‌فقیه را بگیرد.
درعین‌حال در ماده ۱۲ به‌منظور تحقق اهداف این قانون در حوزه فرهنگ، یک کارگروه برای هماهنگی با مسئولیت نماینده ولی‌فقیه و با عضویت نماینده ولی‌فقیه در سازمان دامپزشکی و نمایندگی تام‌الاختیار وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی، بهداشت درمان و آموزش پزشکی، سازمان صداوسیما و موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تشکیل می‌شود. هدف این کارگروه فرهنگ‌سازی فعالیت‌های حوزه نظارت بر حلیت غذا، معرفی غذای حلال و تسهیل در اجرای فعالیت‌های نظارت شرعی، تبیین آثار فرهنگی و بهداشتی تولید و مصرف غذای حلال و تقویت نظام پاسداشت حقوق حیوانات در جمهوری اسلامی ایران است. این کارگروه هر ۱۵ روز یک‌بار تشکیل می‌شود و نمایندگان موسسات مذکور در این کارگروه حضور پیدا می‌کنند و نظراتشان را راجع‌به ارتقای فرهنگ حلال بیان می‌کنند و ما براساس آن اقدام به سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت می‌کنیم.
نکته مهم دیگر در این خصوص که به کنفرانس وحدت اسلامی هم مرتبط می‌شود، این است که صنعت و فرهنگ حلال، به‌عنوان یکی از ابعاد مهم زندگی مسلمانان، می‌تواند نقش به‌سزایی در فرهنگ‌سازی براساس سبک زندگی اسلامی داشته باشد. مقوله حلال بین جوامع اسلامی و مسلمانان به‌معنای سبک زندگی اسلامی است و می‌تواند وحدت‌آفرین باشد.
ما نیز می‌توانیم از فرصت به‌دست‌آمده در کنفرانس وحدت اسلامی که هر سال به‌برکت میلاد باسعادت پیامبر مکرم اسلام(ص) برگزار می‌شود، استفاده کنیم و با معرفی دستاوردها و توانمندی‌های کشورهای اسلامی در تولید محصولات حلال فضای مناسبی برای رونق تجارت حلال ایجاد و اقتصاد اسلامی در این عرصه را با موفقیت‌های بیش‌تری روبه‌رو کنیم. به همین دلیل طی دو سال گذشته، در کنفرانس وحدت اسلامی حضور پیدا می‌کنیم و در نمایشگاه جانبی این کنفرانس حاضر می‌شویم و سعی می‌کنیم پیام وحدت‌آفرین جمهوری اسلامی ایران را از طریق معرفی صنعت حلال ایران به کشورهای مسلمان و جهان اسلام برسانیم؛ چراکه معتقدیم این امر می‌تواند در ایجاد وحدت بین امت اسلامی تأثیرگذار باشد.
ضمن این‌که آمادگی داریم همکاری گسترده‌ای با کشورهای اسلامی برای اعطای نشان حلال واحد و مشترک که بین همه کشورهای اسلامی پذیرفته‌شده باشد، داشته باشیم تا با شناخت بازارهای مختلف با شعار «نظارت بیش‌تر، سلامت بیش‌تر» و حضور مشترک در آن‌ها در ایجاد وحدت اسلامی گام‌های موثرتری برداریم.
نهادهای بین‌المللی اعطاءکننده برند حلال در دنیا کدام‌ها هستند؟
درحال‌حاضر بیش از ۲۵۰ سازمان در سطح دنیا هستند که گواهی حلال ارائه می‌کنند، اما سازمان بین‌المللی‌ای که این کار را بین کشورهای اسلامی به‌صورت هماهنگ و مشترک هدایت می‌کند، سازمان اسمیک است که این سازمان به‌عنوان سازمان اندازه‌شناسی و استانداردسازی سازمان کنفرانس اسلامی تلاش می‌کند یک استاندارد مشترک حلال بین کشورهای عضو طراحی و این استاندارد را مرتباً به‌روزرسانی کند. کشورهای عضو که مجموعاً ۵۴ کشور هستند نیز باید تمام این استانداردها را به‌رسمیت بشناسند.
درواقع ما استاندارد حلال اسمیک را در جهان اسلام به‌رسمیت می‌شناسیم؛ چراکه این استاندارد براساس مشترکات هشت مذهب رسمی مختلف تدوین و طراحی شده است؛ درعین‌حال برخی کشورها مثل مالزی، ترکیه، اندونزی و سنگاپور برای خود استاندارد اختصاصی دارند. حتی اتحادیه اروپا و آمریکا یک استاندارد حلال اختصاصی برای خودشان طراحی کرده‌اند، اما آن استاندارد حلالی از نظر ما به‌رسمیت شناخته می‌شود که احکام فقه جعفری را به‌رسمیت بشناسد و براساس مشترکات هشت مذهبی که در سازمان کنفرانس اسلامی به‌رسمیت شناخته شده، تدوین شده باشد. باوجوداین، متأسفانه برخی از این استانداردها احکام تشیع و فقه جعفری را در مقدمه خود مورد تأیید و تأکید قرار نداده‌اند؛ بنابراین به‌دلیل برخی افتراقاتی که وجود دارد، نمی‌توانیم از آن تبعیت کنیم.
به‌نظر ما برای این‌که این وحدت رویه ایجاد شود، طبعاً باید استاندارد مشترک در جهان اسلام تعریف شود، به‌نحوی‌که تمام کشورهای اسلامی عضو سازمان کنفرانس اسلامی از آن تبعیت کنند. تنها راه نیز برای این‌که از پراکنده‌کاری جلوگیری شود، این است که استاندارد حلال را براساس استاندارد عمومی اسمیک طراحی کنند و در نهایت کشورها با تعریف نشان حلال اختصاصی خود و استاندارد مشترک در بازارهای جهانی حضور یابند که این مهم می تواند در فرآیند وحدت جهان اسلام بسیار اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.
- درحال‌حاضر چند نهاد یا موسسه در ایران نشان حلال اعطاء می‌کنند و چند شرکت داخلی نشان حلال دارند؟
تنها مرجع رسمی که می‌تواند براساس قانون استاندارد حلال اعطاء کند، سازمان ملی استاندارد ایران است، اما برخی موسسات خصوصی هستند که استاندارد حلال می‌دهند که به هیچ وجه منطبق با قانون نیست و این اعطای استاندارد حلال خارج از ضوابط قانونی، تخلف محسوب می‌شود. این موسسات اصولاً براساس استانداردهای کشورهای دیگر یک آرم اعطاء می‌کنند که به هیچ وجه رسمیت ندارد و نباید ادامه پیدا کند و امیدواریم با هماهنگی‌ای که بین دستگاه‌های مختلف ذی‌ربط در این زمینه به‌وجود می‌آید، این مشکل برطرف شود.
گفتنی است، آرم حلال سازمان ملی استاندارد را تا به امروز حدود ۲۵ شرکت دریافت کرده‌اند که در مقایسه با بیش از شش‌هزار واحد صنعتی تولیدی که باید این آرم را دریافت کنند، رقم بسیار کمی است. با توجه به این‌که تمام تولیدات ما در کشور حلال است، می‌توانیم با یک برنامه منسجم تمام محصولات غذایی خود را تحت پوشش استاندارد حلال قرار بدهیم؛ اما به‌دلیل این‌که استاندارد حلال جنبه تشویقی دارد و اجباری نیست، درنتیجه این شرکت‌ها به این سمت نمی‌آیند که خود را با استانداردهای تدوین‌شده در این زمینه تطبیق دهند، مگر آن‌که برنامه‌ای برای ورود به بازارهای جهانی حاصل شود. به‌نظر من برای این‌که نشان حلال را تمام شرکت‌ها دریافت کنند، باید استاندارد حلال اجباری شود؛ چراکه تمام محصولات ما حلال است و این بی‌انصافی است که ما در نقش سیاست‌گذار و ناظر و تولیدکنندگان بخش خصوصی و تعاونی‌ها و اتحادیه‌ها در نقش مجری این ضوابط و استانداردها، از درج نشان حلال طفره برویم و در سازماندهی مناسب و سرعت بخشیدن به اعطای نشان حلال سستی کنیم؛ چراکه دنیا به‌سرعت در حال طی کردن این فرآیند است و روزبه‌روز هم صنعت حلال و اکوسیستم حلال در جای‌جای دنیا به‌صورت فراگیر مستقر می‌شود، اما ما از این ظرفیت‌ها غافلیم و گاهی توجه کافی به آن نداریم؛ بنابراین اگر بتوانیم با هماهنگی بیش‌تر دستگاه‌های مختلف را گرد هم بیاوریم و در این زمینه اتفاق‌نظر ایجاد کنیم، می‌توانیم هرچه سریع‌تر به جایگاه شایسته خود دست پیدا کنیم.
- وضعیت و جایگاه کشور ما در صنعت حلال دنیا چگونه است و چه کارهایی برای ارتقای صنعت حلال کشورمان در دنیا انجام داده‌اید؟
درحال‌حاضر حدود چهارهزار میلیارد دلار گردش مالی صنعت حلال در دنیاست که رقم بالایی است و حدود ۵۰ درصد آن مربوط به دو یا سه کشور است. سهم ما نیز از این چهارهزار میلیارد دلار، حدود 7/0 درصد است؛ درحالی‌که ظرفیت‌های بسیار بالایی داریم و می‌توانیم سهم بیش‌تری از بازار جهانی صنعت حلال داشته باشیم. درواقع فرهنگ‌سازی برای گسترش مصرف محصولات حلال جمهوری اسلامی، می‌تواند فرصت خوبی برای حضور در بازارهای جهانی ایجاد کند. لازم به ذکر است کشورهایی مثل مالزی ۳۰ درصد از این چهارهزار میلیارد دلار را به خود اختصاص داده‌اند. ضمن این‌که ۶۵ درصد تجارت حلال مربوط به غذاست و موارد دیگر مربوط به دارو، محصولات آرایشی بهداشتی، لباس و مد و همچنین بانکداری حلال و توریسم حلال است که اگر این‌ها را هم بخواهیم به رقم مربوط به حلال غذا اضافه کنیم، حجم مبادلات تجاری حلال بیش از آنچه که الان است، می‌شود.
- دلیل سهم اندک ما از بازار بین‌المللی حلال چیست؟
برای این موضوع چندین علت وجود دارد؛ ازجمله این‌که استاندارد حلال اجباری نیست. همچنین تحقق این امر مستلزم این است که بتوانیم در بازارهای جهان حضور گسترده‌ای داشته باشیم. به‌عبارت دیگر سهم ما می‌تواند بیش‌تر شود، به‌شرطی‌که تعاملات تجاری ما با دنیا گسترش پیدا کند.
- نمایندگی ولی‌فقیه در وزارت جهاد کشاورزی در زمینه غذای حلال چه کارهایی انجام داده است؟
در بحث نظارت شرعی بر ذبح و صید از سال‌های پیش فعال بوده‌ایم و روحانیون ما در تمام کشتارگاه‌های داخل و خارج کشور که برای ما گوشت تولید می‌کنند، حضور دارند و نظارت شرعی مستقیم دارند.
علاوه‌براین ۷۰۰ ناظر شرعی در کشتارگاه‌های داخل و حدود ۱۰۰ ناظر شرعی در کشتارگاه‌های خارج به‌طور مستقیم بر تولیدات پروتئینی دامی و شیلاتی نظارت می‌کنند. درعین‌حال ما به‌عنوان جمهوری اسلامی ایران با حضور فعال در مجامع بین‌المللی براساس استانداردسازی صنعت حلال به‌صورت مشترک و براساس مبانی فقهی مشترک با کشورهای جهان اسلام در تعامل هستیم و نقش موثری در تدوین استانداردهای حلال مشترک داشته‌ایم.
در بحث فرهنگ‌سازی هم همان‌طورکه عنوان شد، کارگروه ماده ۱۲ را ایجاد کرده‌ایم که نمایندگان دستگاه‌ها حضور دارند و در ارتقای فرهنگ حلال نقش موثر و مهمی ایفا می‌کنند.
فعالیت بعدی ما ایجاد شورای عالی حلال است که در حوزه نمایندگی ولی‌فقیه از دو سال پیش و تحت نظارت مستقیم حضرت آیت‌الله سیدرضا تقوی، نماینده مقام معظم رهبری و رئیس عالی شورای حلال، شکل گرفته است. ما تمام فعل‌وانفعالات حلال کشور را در این شورا رصد می‌کنیم. اعضای این شورا که تحت نظارت عالیه قرار دارند نیز تعدادی از فقها و علمای اسلامی و کارشناسان ارشد اسلامی هستند.