همچنین سایر مراقبت‌های لازم شامل آبیاری، تغذیه، کنترل دما و رطوبت گلخانه و... از زمان کشت، توسط مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی بلوچستان انجام گرفت.

مسعود لطیفیان در گفت‌وگو با «روستانیوز» افزود: تعداد یک‌هزار و 500 اصله از نهال‌ها جهت انجام بررسی‌های تحقیقاتی و استفاده از آن‌ها به‌عنوان گیاه‌مادری برای تکثیر توسط مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی بلوچستان اختصاص یافت. تعداد یک‌هزار اصله برای انجام تحقیقات گلخانه‌ای و ازدیادی در پژوهشکده گل و گیاهان زینتی اختصاص یافت. تعداد دوهزار و 500 اصله نهال با هماهنگی سازمان جهاد کشاورزی استان سیستان و بلوچستان به‌منظور تولید پاجوش و میوه در اختیار بخش خصوصی در منطقه باهوکلات قرار گرفت.

وی درباره مشخصات رقمMD2 عنوان کرد: این رقم نسبت به ارقام دیگر از برتری‌هایی چون رنگ طلایی روشن یکنواخت، مزه شیرین‌تر، فیبر و اسیدیته کم‌تر، پوست نازک‌تر، میوه کوچک‌تر با متوسط 5/1 کیلوگرم و مدت ماندگاری بیش‌تر برخوردار است. با توجه به صفات بارزی که این رقم دارد، کشت آن در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته است. 

مدیرکل دفتر امور میوه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به وضعیت نهال‌های آناناس در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی بلوچستان اظهار داشت: نهال‌های اختصاص‌یافته برای انجام بررسی‌های تحقیقاتی و استفاده به‌عنوان گیاه‌مادری برای تکثیر توسط مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی بلوچستان ابتدا در باهوکلات به گلدان 15 لیتری انتقال داده ‌شد و در قالب دو پروژه تحقیقاتی زیر کشت رفت:

 1) تأثیر بسترهای مختلف کاشت در گلخانه بر عملکرد و کیفیت میوه آناناس رقم MD2.

2) اثر فواصل بین و روی ردیف کاشت بر رشد رویشی و عملکرد میوه آناناس رقم MD2  در شرایط گلخانه.

لطیفیان در ادامه به مشخصات گیاه‌شناسی این محصول اشاره کرد و افزود: آناناس با نام علمی Ananas comosus از خانواده برومیلیاسه Bromeliacae و بعد از موز مهم‌ترین میوه گرمسیری در دنیاست. از نظر گیاه‌شناسی آناناس گیاهی علفی و چندساله است که دارای برگ‌های نیزه‌ای، ریشه گسترده، سطحی و یک‌شاخه اصلی است. آناناس از گروه گیاهان سه کربنه (کراسوله) است که با CO2 ذخیره شده در شب به فتوسنتز در طی روز کمک می‌کند. از نظر باغبانی گیاهی است چندساله به ارتفاع یک تا 5/1 متر و در هر گیاه بالای200 گل تولید می‌شود؛ به‌طورکلی مناطق عمده کاشت آناناس بین عرض‌های 30 درجه شمالی و جنوبی قرار گرفته‌اند. منشای این گیاه مناطــق گــرم آمریکای‌جنوبـی و مرکزی است. این گیاه در زمان کلمبوس به سراسر قاره آمریکا و در ادامه به قاره اروپا و در سال 1548 به هند انتقال یافته است.

وی با اشاره به این‌که درحال‌حاضر کاشت و پرورش آناناس در بیش از 79 کشور جهان متداول است، ویژگی‌های ظاهری این میوه را چنین توصیف کرد:

 1) برگ‏: برگ‌ها به‏‌صورت مارپیچی در اطراف یک ساقه کوتاه تجمع پیدا کرده‏‌اند و حالت روزت (بدون ساقه) به گیاه داده‌‏اند. یک جوانه در کنار هر برگ قرار دارد که اندازه آن‌ها در قسمت وسط ساقه بزرگ‌تر است. هر گیاه به‌طور متوسط در هر ماه بین پنج تا شش برگ تولید می‌کند. برگ‏های پیر این گیاه ریزش نمی‌کنند؛ بنابراین یک گیاه بالغ ممکن است بین 70 تا80 برگ داشته باشد. حاشیه برگ‏ها در بعضی از ارقام خار دارد و در بعضی از ارقام کم‌خار یا فاقد خار است.

2) ریشه: ریشه‌های گیاه بسیار متراکم و نازک است و تا عمق 15 سانتی‌متری نفوذ می‌کند؛ ولی در خاک‏های نرم، عمیق، حاصلخیز و بدون پاتوژن تا عمق50 تا 85 سانتی‌متر نیز نفوذ می‌کنند و تا شعاع83/1 متر اطراف گیاه در مدت یک‌سال گسترش می‏یابند.

3) میوه: میوه این گیاه بر روی جوانه انتهایی و در میان برگ‌های سبز نیزه مانند تشکیل می‌شود، در واقع میوه از رشد مریستم انتهایی شکل می‌گیرد. میوه آناناس نوعی میوه مرکب و شبیه به میوه کاج است که از مجموعه‌ای متشکل از 100 تا 200 اندام فلس مانند بر روی یک محور مرکزی تشکیل شده است. این گیاه چندساله قادر است در سال تعدادی پاجوش (Suckers) در اطراف طوقه تولید کند. این پاجوش‌ها اطراف ساقه اصلی ظاهر و برای تکثیر تجاری استفاده می‌شوند.

4) ساقه: طول ساقه گیاه بالغ بین 25-50 سانتی‌متر است که در زمان گلدهی انتهای آن متورم و بزرگ می‌شود و به گلی به رنگ‌های مختلط قرمز، زرد و سبز با تعداد برگک تبدیل می‌شود. باغ آناناس را برای یک دوره سه‌ساله احداث می‌کنند. پس از کشت پاجوش 16 تا 18 ماه بعد گیاه وارد مرحله گلدهی شده و 130 تا 135 روز بعد از گلدهی، میوه آن قابل برداشت است. از مزرعه آناناس حداکثر برای مدت سه‌سال محصول برداشت می‌شود.

گیاه آناناس به‌خوبی در نواحی ساحلی و کنار دریا رشد می‌کند

مدیرکل دفتر امور میوه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی درباره شرایط محیطی این گیاه گفت: آناناس اصولاً گیاه مناطق گرم و مرطوب به‌شمار می‌رود، اما در نواحی نیمه‌گرمسیری نیز سازگاری خوبی نشان داده است. این گیاه به‌خوبی در نواحی ساحلی و کنار دریا رشد می‌کند، چون دامنه تغییرات دما در این مناطق محدود است. آناناس جزو گیاهان (CAM) است؛ مانند گیاهان خانواده کراسولاها و می‌تواند مدت زیادی شرایط خشکی و کم‌آبی را تحمل کند.

لطیفیان افزود: قابلیت کشت آن در زمین‌های مسطح و شیب‌دار، تا ارتفاع یک‌هزار و 100 متر از سطح دریا در صورت نداشتن سرما و تأمین رطوبت نسبی میسر است. این گیاه در حرارت محیطی بین 15 تا 32 درجه سانتی‌گراد رشد مناسبی دارد. در حرارت بالاتر از 32 درجه سانتی‌گراد رشد آناناس محدود و کیفیت میوه کاهش می‌یابد. شوری آب مصرفی در حدود 3/1 دسی زیمنس بر مترمکعب است و در اراضی مسطح به تجمع آب در ناحیه ریشه بسیار حساس است. ریشه این گیاه سطحی، گسترده و نیازمند به دفعات زیاد آبیاری و مقدار آب کم در هر مرتبه است.

برگ‏های گیاه آناناس سلول‌های پارانشیمی ذخیره آب دارند

وی با بیان این‌که برگ‏های این گیاه سلول‌های پارانشیمی ذخیره آب دارند که می‌توانند رطوبت را در طول دوره خشکی نگه دارند، عنوان کرد: برگ‏ها با تریکوم‌ها و لایه ضخیم مومی شکل پوشیده شده‏اند. روزنه‌ها کوچک و در داخل شیار و در سطح زیرین برگ‏ها متمرکز هستند. آناناس در دامنه وسیعی از بارندگی (از 500 تا پنج‌هزار و 550 میلی‏متر) رشد می‌کند؛ ولی بهترین میزان آن یک‌هزار و 500 میلی‏متر در سال است. در مناطق با بارندگی کم‌تر از میزان مذکور باید عمل آبیاری به‌ویژه در فصول گرم و خشک انجام شود. با آن‌که آناناس مقاوم به خشکی است؛ ولی به‌شدت از خشکی طولانی آسیب می‏بیند.

فاکتورهای مهم در کاشت گیاه آناناس

مدیرکل دفتر امور میوه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی با تأکید بر این‌که یک برنامه منظم آبیاری باعث می‌شود تا گیاه برای گل‏انگیز به روش شیمیایی از نظر اندازه و رشد رویشی در مدت زمان تعیین شده به حد مناسبی از رشد برسد، فاکتورهای مهم در کاشت این گیاه را چنین برشمرد:

1) دما: یکی از مهم‌ترین فاکتورها در کاشت آناناس است. در فصل خنک رشد به تأخیر می‏افتد و برگ‏ها کوچک و دندانه‏دارتر می‌شوند. همچنین در فصل خنک تعداد اسلیپ افزایش پیدا می‌کند. میوه کوچک‌تر، گوشت کدر، اسیدیته بالا و قند میوه کاهش می‌یابد. بهترین دما برای رشد آناناس 22-32 درجه سانتی‏گراد است. آناناس نمی‌تواند دمای پایین (نزدیک به یخ‌زدگی) یا حتی شب‌های سرد با دمای هفت-10 درجه سانتی‏گراد را برای مدت چند ساعت در طول چند هفته تحمل کند. اگر گیاه به یک اندازه معین از نظر رشد رویشی رسیده باشد شب‌های خنک باعث القای گل‏دهی می‌شود. در واقع دمای خنک باعث تولید بیش تر ترکیبات لازم جهت گل‏انگیزی می‌شود. دمای بالا (بالاتر از 28 درجه سانتی‏گراد) باعث اختلال در ساخت ترکیبات لازم جهت گل‌انگیزی می‌شود و قدرت گل‏دهی گیاه به‌طور خطی با افزایش دما کاهش پیدا می‌کند.

2) بستر کاشت: آناناس می‌تواند در دامنه وسیعی از خاک‏ها (به‌استثنای خاک‌های بسیار رسی) رشد کند. به‌شرطی که خاک زهکش مناسب داشته باشد. بهترین خاک برای آن خاک‌های شنی و لومی هستند. خاک محل کاشت باید 45-60 سانتی‌متر عمق و فاقد لایه سخت باشد. PH مطلوب خاک برای آن بین پنج تا شش است. در مالایا آناناس در خاک‏های نوع پیت کاشته می‌شود در هاوایی در خاک‏ها آتش‌فشانی و در مکزیک در خاک‏های سیاه شنی لومی کشت می‌شود.

3) تعداد نهال: در یک هکتار شرایط محافظت شده بسته به شرایط کاشت (استقرار در بستر خاک یا گلدان) از 80 تا 60 هزار پاجوش می‌توان کشت کرد. زمانی‌که کشت به‌صورت گلدانی باشد، تعداد پاجوش در هکتار بیش‌تر می‌شود.

4) گل‌انگیزی: معمولاً روزهای کوتاه همراه با دمای پایین در طول زمستان باعث القای گل می‌شود. عمل القاء و جلو انداختن گل‌دهی باعث برداشت همزمان محصول و کنترل زمان محصول‌دهی براساس نیاز بازار و کارخانجات کنسروسازی می‌شود. امروزه از اتفن به‌طور گسترده‏ای در مزارع آناناس جهت گل‌انگیزی استفاده می‌شود. میزان استفاده از اتفن 100 میلی‌گرم در لیتر یک ماه قبل از گلدهی است.

5) برداشت: معمولاً 12-15 ماه بعد از کاشت آناناس گلدهی در آن آغاز می‌شود و 135-165 روز طول می‌کشد تا میوه‌ها به مرحله بلوغ و رسیدگی کامل برسند. بامشاهده تغییر رنگ جزئی در قاعده میوه‌های در حال رشد می‌توان آن‌ها را جهت تولید کنسرو برداشت کرد؛ ولی برای مصرف تازه‌خوری باید میوه‌ها را تا زمان به دست آوردن رنگ زرد طلایی نگهداشت.

6) مدت زمان ماندگاری میوه: میوه‌ها را همراه با تاج به مدت 10-15 روز می‌توان نگهداری کرد.

تحلیل اقتصادی بازار آناناس در ایران

 لطیفیان در ادامه به تحلیل اقتصادی بازار آناناس در ایران پرداخت و افزود: به لحاظ اقتصادی، تولید و عرضه محصول آناناس در بازار ایران از دو جنبه کمی و کیفی قابل بررسی است.

1) به لحاظ کمی: چنانچه عملکرد طی دو سال برای یک هکتار باغ 135 تن (85 تن سال اول و 50 تن سال دوم) در نظر گرفته شود با احتساب قیمت هر کیلوگرم 150 هزار ریال محصول آناناس مجموع درآمد ناخالص برای دو سال 20هزار و 250 میلیون ریال است. سود ناخالص در سطح یک هکتار 14هزار و 831 میلیون ریال محاسبه شده. سود خالص یک هکتار باغ آناناس طی مدت دو سال 13 هزار و 132 میلیون ریال محاسبه شده است؛ لذا این محصول از توجیه اقتصادی بالایی برای کشت گلخانه‌ای (با نرخ بازگشت سرمایه 09/67درصد، دوره بازگشت سرمایه 49/1 و نقطه سربه‌سر 28/1 درصد) برخوردار است.

2) به لحاظ کیفی: مصرف میوه در ایران تاکنون استفاده از میوه‌های نارس و طی فرآیند رسیدگی میوه در طول مدت انبارداری و حمل‌ونقل بوده که فرآیند رسیدگی کامل میوه روی بوته طی نشده است. از این‌رو چنانچه تولید میوه جهت مصرف تازه‌خوری باشد، استفاده از میوه‌های رسیده بر روی بوته موجب بهبود طعم، شیرینی، و افزایش مواد معدنی و ویتامین‌ها و کاهش فیبر شده که ضمن ایجاد کیفیت خوراکی بهتر موجب افزایش کیفیت میوه می‌شود.

وی در پایان گفت: پیش‌بینی می‌شود که پس از تولید میوه‌های تازه و کاملاً رسیده آناناس در بازار ایران دیگر مصرف‌کنندگان تمایل به مصرف میوه‌های وارداتی آن را نخواهند داشت که این امر ضمن اشتغال‌زایی از خروج سالانه 13/6  دلار به ارزش وزنی 16هزار تن (آمار واردات در سال 1397) جلوگیری خواهد کرد.

به گزارش «روستانیوز»، آناناس از بازارپسندی بسیار خوبی برخوردار و دارای مزیت اقتصادی فراوانی است که به‌صورت کمپوت و تازه عرضه می‌شود و میوه آناناس با هزینه اندک و با رعایت شیوه نگهداری قابل تولید است. این گیاه با وجود هزینه اندک برای کاشت توجیه اقتصادی بسیار بالایی دارد و به اعتقاد کارشناسان پس از تولید میوه‌های تازه آناناس در ایران، دیگر مصرف‌کنندگان تمایلی به مصرف میوه‌های وارداتی آن نخواهند داشت.

گزارش: فاطمه ابراهیمی توچایی

پایان گزارش/