به گزارش روسنا (پایگاه خبری روستانیوز)، نوسانات آب‌وهوایی از جمله مسائلی است که در چند سال اخیر اقلیم کشور را دچار تغییر کرده است. سرمای ناگهانی در روزهای اولیه پاییزی یا بارش برف در اواخر فروردین‌ماه طی سال‌های اخیر از جمله مسائلی است که بسیاری از باغداران را غافلگیر کرده و بسیاری از درختان باغی را دچار سرمازدگی کرده است. زیان ناشی از این نوع سرمازدگی بسیار زیاد بوده، به‌گونه‌ای که میزان تولید را در برخی استان‌ها به صفر رسانده و باغداران را دچار خسارت غیرقابل جبران کرده است. برای مقابله با این مشکل روش‌های مختلفی وجود دارد که در صورت رعایت آن باغداران کم‌تر دچار خسارت خواهند شد. در این راستا گفت‌وگویی با برخی از باغداران و مسئولان انجام گرفت و مشکلات آن‌ها بررسی شد.
حسین غیبی، مدیرعامل تعاونی باغداران استان تهران، از برگزاری جلسات آموزشی برای باغداران برای جلوگیری از سرمازدگی اراضی باغی خبر داد.
وی در این رابطه گفت: در این جلسات روش‌های مختلف جلوگیری از سرمازدگی درختان به یک‌سری از باغداران آموزش داده می‌شود و سپس این باغداران مطالب و اطلاعات جلسات برگزار شده را در اختیار باغداران خرد (دارای اراضی کوچک‌تر) قرار می‌دهند. وی در ادامه توضیحاتی درباره روش‌های پیشگیری از سرمازدگی ارائه داد و گفت: راه‌ها و روش‌های مختلفی برای جلوگیری از سرمازدگی وجود دارد که روش تغذیه‌ای از کم‌هزینه‌ترین روش‌های اجرایی محسوب می‌شود. در این روش با استفاده از محلول‌پاشی، از سرمازدگی درختان جلوگیری می‌شود. محلول‌پاشی در چند مرحله و در ماه‌های مختلف انجام می‌گیرد.
مدیرعامل تعاونی باغداران استان تهران سایبان‌گذاری و بخاری را از دیگر روش‌های جلوگیری از سرمازدگی دانست و گفت: باغ‌ها در روش سایبان‌گذاری همانند گلخانه‌ها با استفاده از نایلون‌های پوششی تا پایان فصل سرما سرپوشیده می‌شوند. به‌کار بردن این روش همانند گذاشتن بخاری، برای باغداران هزینه‌بر بوده و تنها در چند استان پایلوت انجام شده است.
وی اظهار کرد: گذاشتن بخاری در باغ‌ها نیز نیازمند سوخت بوده و هزینه بالایی را بردوش باغدار خواهد گذاشت.
باغداران برای مبارزه با سرمازدگی نیازمند حمایت دولت هستند
صفدر افشاری، صاحب یک باغ مادری گردو در شهرستان خوی، کاهش میزان آبیاری از اواسط‌مرداد را یکی از روش‌های جلوگیری از سرمازدگی دانست و اظهار داشت: آب و هوا پس از 15 مرداد، رو به خنک‌شدن و سردی خواهد گذاشت و به‌همین دلیل پس از این تاریخ کاهش میزان آبیاری و خودداری از تغذیه توسط کودهای ازته کمک زیادی به گیاه و درخت خواهد کرد. کودهای ازته نقش بسیار مهمی در رشد شاخه‌های رویشی درختان دارند و به‌همین خاطر تغذیه بیش از حد گیاه توسط این کودها موجب رشد پیوسته سرشاخه درختان شده و با فرارسیدن فصل پاییز و گسترش سرما، شاخه‌های تازه رشد یافته، خشک خواهد شد.
وی افزود: این در حالی است که کودهای پتاس، روی، مس، بر و... موجب مقاوم‌شدن درخت در مقابل سرما می‌شود. افشاری محلول‌پاشی پس از برداشت میوه را یکی از روش‌های موثر برای مبارزه با سرمازدگی زمستان اعلام کرد و اظهار داشت: روش محلول‌پاشی موجب جذب کودهای پتاسه و کودهای میکروبی از طریق سیستم ریشه می‌شود و مسائل ذکر شده ازجمله اقداماتی است که برای درختان می‌توان انجام داد. این باغدار با گلایه از عدم حمایت دولت بیان داشت: متأسفانه سازمان تحقیقات کشاورزی کمک زیادی در رابطه با معرفی و ارائه درختان اصلاح‌شده نکرده است.
وی با اشاره به این‌که در حال بررسی چند رقم گردوی خارجی و داخلی است، اظهار داشت: با کاشت این ارقام در باغ ژنوتیپ‌های مقاوم مورد بررسی قرار گرفته است. این اقدامات در واقع وظیفه ارگان‌های دولتی و سازمان تحقیقات است و ناچاریم که در کنار تولید این اقدامات را نیز انجام دهیم. اغلب درختان گردو از گونه‌های قدیمی و سنتی بوده و جوابگوی مشکلات امروزه نیستند. هر منطقه از کشور دارای گونه‌های سازگار است و باغداران به‌جای تمرکز بر روی تولید ناچارند که این‌گونه ارقام را شناسایی کرده و جهت مشخص کردن گونه برتر، آزمون و خطاهای مختلفی را انجام دهند. این‌گونه اقدامات مستلزم صرف وقت و هزینه است. باغداران پس از شناسایی درختان برتر هر منطقه، سرشاخه درختان مقاوم را به درختان گردو سنتی با بازده پایین پیوند می‌زنند. این باغدار در پایان اظهار داشت: کشاورزان در این میدان تنها و نیازمند حمایت هستند. از مسئولان خواستاریم که با احداث باغ مادری گردوی گسترده این امکان را فراهم کنند تا باغداران بتوانند با گرفتن پیوندک‌های مقاوم این‌گونه اقدام به اصلاح باغ‌های خود کرده و سرانه تولید خود را افزایش دهند.
تغییرات اقلیمی، سرمازدگی ناگهانی باغ‌ها را به‌دنبال داشته است
علی‌اصغر زینانلو، رئیس پژوهشکده میوه‌های معتدله و سردسیری، در پاسخ به گلایه باغداران گردو درباره عدم حمایت سازمان تحقیقات کشاورزی و عدم معرفی ارقام مناسب به باغداران گردو توضیحاتی ارائه داد.
وی در ابتدا ایران را منشأ ژنوتیپ گردو در دنیا دانست و اظهار داشت: کشور ما از لحاظ ذخایر ژنتیکی گردو بسیار غنی بوده و باغ‌های آن در دنیا شناخته شده است. زینانلو افزود: بیش از 90 درصد درختان گردو کشور به‌صورت بذری کشت شده و به‌همین دلیل هر درخت دارای ویژگی‌های مخصوص و منحصربه‌فرد است. در چند سال اخیر تغییرات اقلیمی مانند وقوع سرمای دیررس بهاره یا سرمای زودرس پاییزه موجب شده است که بسیاری از درختان دچار آسیب شوند؛ به‌عنوان مثال در پاییز دوسال گذشته بسیاری از درختان گردو به‌دلیل سرمای زودرس و بارش برف، دچار سرمازدگی شدند.
رئیس پژوهشکده میوه‌های معتدله و سردسیری، تغییرات اقلیمی کشور را مختص به سال‌های اخیر دانست و بیان داشت: کشور دارای حدود 150 هزار هکتار باغ گردو بوده که سالیان سال بدون هیچ مشکلی کشت شده و گردوی آن مورد استفاده قرار می‌گرفت، متأسفانه تغییرات اقلیمی اخیر تأثیر بسیار زیادی بر تولید آن گذاشته است. به همین‌دلیل سازمان تحقیقات با همکاری فائو از سال 1372 پژوهش و بررسی تعیین ژنوتیپ‌های مقاوم به تغییرات اقلیمی و پر محصول را آغاز کرد و پس از مطالعات فراوان رقم دیربرگده گردو به‌نام «چندلر» با 20 تا 25روز تأخیر درگل‌دهی و عملکرد بالا مشخص و انتخاب شد که احتمال خسارت دیدن آن از سرمای دیررس بهاره نسبت به سایر ارقام بسیار کم‌تر است. در همین راستا اقدام به تکثیر این رقم شده است. در اوایل این رقم به‌صورت محدود تکثیر می‌شد که با گذشت زمان باغ‌هایی از این‌گونه در کشور احداث شد. در سال 97 علاوه‌بر تولید نهال پیوندی، بیش از 30 هزار پیوندک بر روی باغ‌ها گردو استان همدان به‌صورت پیوند سرشاخه‌کاری برای تعویض تاج درخت انجام شده است و 10 هزار درخت گردوی این استان که زودگل‌ده بوده و عملکرد پایینی داشتند با رقم چندلر پیوند زده شدند. همچنین کارگاه‌های آموزشی در روستاها برای آموزش نحوه پیوندزدن برگزار شد و افراد مختلفی در این زمینه آموزش دیدند. این مقام مسئول نوید ادامه این پروژه در سایر استان‌های فعال در پرورش گردو را داد و در این رابطه گفت: طبق برنامه‌ریزی معاونت باغبانی ادامه این پروژه در استان‌هایی نظیر خراسان رضوی و شمالی، کرمان، آذربایجان شرقی و غربی و سایر استان‌ها انجام خواهد شد. در حال حاضر تعداد پیوندک‌های این رقم محدود است و طبق برنامه‌ریزی تا سه‌سال آینده با معرفی ارقام جدید عمل پیوندزنی ارقام پربازده در کل کشور گسترش خواهد یافت.
زینانلو اظهار کرد: در حال حاضر تعدادی محدود نهال پیوندی از ارقام دیربرگده و پر محصول در پژوهشکده وجود دارد. باغدارانی که مایل به دریافت نهال‌های پیوند شده هستند می‌توانند با دریافت معرفی‌نامه از مدیریت باغبانی، تعدادی از آن‌ها را دریافت کنند.
عمده خسارت سالانه باغ‌ها ناشی از سرمازدگی بهاره است
شکرالله حاجی‌وند، مدیرکل دفتر امور میوه‌های سردسیری و خشک وزارت جهاد کشاورزی، نیز درباره تأثیر سرما بر میوه‌های معتدله و نیمه‌گرمسیری توضیحاتی ارائه داد و گفت: بیش‌تر درختان میوه مناطق معتدله و همچنین برخی از درختان نیمه‌گرمسیری معمولاً در معرض یخبندان زمستان یا سرمازدگی بهاره قرار می‌گیرند که این امر در اکثر اوقات خسارت جبران‌ناپذیری را به باغداران تحمیل می‌کند. وی افزود: حتی مناطق تولید میوه که در موقعیت‌های جغرافیایی خاص برای کاهش خسارت ناشی از سرمازدگی احداث شده‌اند نیز با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
حاجی‌وند در ادامه اظهار داشت: عمده خسارتی که معمولاً به باغ‌ها وارد شده و هرساله باغداران را با مشکل مواجه می‌کند ناشی از سرمازدگی بهاره است. این سرمازدگی معمولا زمانی‌که درختان شکوفه‌داده است اتفاق می‌افتد و در نهایت بخش اعظم شکوفه‌ها و میوه‌ها را از بین برده و گاهی سرشاخه‌ها را نیز درگیر می‌سازد. این قضیه در برخی سال‌ها تعدادی از استان‌های کشور را عملاً بدون محصول می‌کند. وی در ادامه تصریح‌کرد: متأسفانه خسارت ناشی از سرمازدگی در برخی اوقات محدود به یک‌سال نشده و اثر خود را بر سال‌های بعد هم خواهد گذاشت.
مدیرکل دفتر امور میوه‌های سردسیری و خشک وزارت جهاد کشاورزی زمان وقوع سرمازدگی بهاره در سال‌های مختلف را متفاوت دانست و گفت: این سرمازدگی معمولاً در اواخر اسفند تا فروردین‌ماه و در برخی سال‌ها تا اواسط اردیبهشت خود را نشان می‌دهد. وی در ادامه بیان داشت: متأسفانه سرمازدگی که در اواخر فروردین ماه سال جاری رخ داد، ۲۸ استان کشور را درگیر ساخته و خسارتی با ارزش یازده‌هزار میلیارد تومان به‌بارآورد. حاجی‌وند استان‌های خسارت‌دیده در سرمازدگی اخیر را برشمرد و بیان داشت: برخی استان‌ها، همچون فارس، کرمان، آذربایجان‌شرقی، زنجان، اردبیل، تهران، قزوین و... بیش‌ترین آسیب را در محصولات داشتند و همچنین میوه‌هایی ازقبیل سیب، انگور و برخی هسته‌داران همچون گردو و پسته دچار بیش‌ترین آسیب شدند. این مقام مسئول توضیحاتی درباره اقدامات انجام شده جهت مبارزه با سرمازدگی ارائه داد و گفت: تاکنون یک‌سری اقدامات عملی برای مبارزه با این مشکل در استان‌ها اجرا شده یا در حال انجام است؛ به‌عنوان مثال در سال گذشته دستورالعملی تحت‌عنوان پیشگیری و مدیریت بحران سرمازدگی، یخ‌زدگی و تگرگ در باغ‌ها و گلخانه‌های کشور تدوین شد که با مشارکت معاونت باغبانی و اداره کل مدیریت بحران تدوین و پس از نهایی شدن توسط وزیر محترم جهاد کشاورزی به استان‌ها ابلاغ شد.
وی افزود: برای اجرایی شدن این دستورالعمل، کمیته ملی و کارگروه‌های استانی تشکیل‌شده که وظیفه رصد مفاد این دستورالعمل را برعهده دارند. همچنین اداره کل مدیریت بحران وزارت متبوع و معاونت باغبانی نیز به‌صورت مشارکتی وظیفه پیگیری این دستورالعمل را برعهده‌گرفته‌اند.
مدیرکل دفتر امور میوه‌های سردسیری و خشک وزارت جهاد کشاورزی یکی از مهم‌ترین اقدامات برای عملی‌شدن این دستورالعمل را برنامه‌ریزی و تدوین دوره‌های آموزشی جهت آموزش به کارشناسان و باغداران برای آشنایی بیش‌تر با روش‌های مقابله با سرما و سرمازدگی دانست و اظهار داشت: یقیناً ارتقای سطح دانش باغداران و کارشناسان کمک زیادی برای کاهش خسارت به باغ‌ها خواهد کرد. برای تعیین عناوین و اجرایی شدن این دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی، جلسات هم‌اندیشی متعددی با کارشناسان متخصص ملی و استانی معاونت ترویج سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی طی یک هفته برگزار شد. همچنین در این نشست سامانه تهک (سامانه توسعه هواشناسی کاربردی) توسط همکاران سازمان هواشناسی تشریح و آموزش لازم جهت استفاده از این سامانه به کارشناسان داده شد.
تمامی کارشناسان فعال در این حوزه و باغداران می‌توانند در سامانه تهک عضو شوند و برای این افراد پیام‌های پیش‌آگاهی از سرمازدگی برای آمادگی در مقابل سرمازدگی به‌صورت اتوماتیک ارسال می‌شود. این برنامه‌ریزی‌ها برای کاهش اثرات مخرب سرمازدگی برنامه‌ریزی و اجرا شده؛ اما به‌طور کامل جلوی خسارت را نخواهد گرفت. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته با وجود دانش فنی هنوز هم از خسارت‌های ناشی از سرمازدگی رنج می‌برند. این مقام مسئول مدیریت صحیح باغ و تقویت درختان را ازجمله مهم‌ترین روش‌های جلوگیری از سرمازدگی اطلاق کرد و گفت: پتاسیم، ترکیبات غذایی حاوی پتاسیم و آنتی‌فریزهای دیگر که سبب تغلیظ شیرابه گیاهی شوند در کاهش خسارت ناشی از سرمازدگی بسیار موثرند. این ترکیبات سبب افزایش آنزیم‌های موثر در کاهش خسارت سرمازدگی شده و همچنین با افزایش میزان اسید آمینه پرولین، مقاومت درختان در برابر سرما را افزایش می‌دهند. دستورالعمل استفاده از کودهای پتاسه توسط گروه تغذیه تدوین و به استان‌ها ابلاغ شده است.
وی در ادامه به سیستم‌ها و تجهیزات کاهنده ریسک سرمازدگی اشاره کرده و تصریح کرد: سیستم‌های اتوپلار باغی، دستگاه‌های مولد باد، چاهک معکوس، بخاری‌های متحرک، آبیاری بارانی و سامانه ضدتگرگ ازجمله تجهیزاتی است که به‌وسیله شرکت‌های داخلی در کشور ساخته می‌شود و باغداران می‌توانند با استفاده از این تجهیزات، خسارت به باغ‌ها در اثر سرمازدگی بهاره را تا حدی کاهش دهند. وی افزود: جانمایی و انتخاب هر کدام از این سامانه‌ها بر اساس عواملی مانند نوع درختان، شکل، ابعاد، شیب و توپوگرافی زمین، جهت وزش باد و نوع سوخت و انرژی صورت می‌گیرد. استفاده هر کدام از این سیستم‌ها متفاوت بوده و نحوه استفاده از این وسایل قبل از نصب و راه‌اندازی در باغ، توسط همکاران مرکز مکانیزاسیون کشاورزی و شرکت‌های سازنده به خریداران آموزش داده می‌شود.
وی با اشاره به این‌که هم‌اکنون این تجهیزات در برخی استان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، بیان داشت: تعدادی از این تجهیزات در برخی استان‌ها، مانند اصفهان، مازندران، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، همدان، آذربایجان شرقی و غربی، تهران، قم و سمنان (شهرستان شاهرود) موجود است و در حال حاضر باغداران از این تجهیزات برای باغ‌های خود، به‌ویژه برای درختان زردآلو، انگور، گردو و مرکبات استفاده می‌کنند. همچنین بیش از 50 دستگاه ضدتگرگ در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، خراسان رضوی، اردبیل و زنجان با موفقیت نصب و راه‌اندازی شده است. این مقام مسئول در پایان اظهار داشت: اسامی این تجهیزات در سامانه ویژه مرکز مکانیزاسیون وزارت جهاد کشاورزی موجود است برای تهیه آن از تسهیلات نیز استفاده کنند و باغداران می‌توانند برای دریافت تسهیلات به منظور خرید این تجهیزات به مدیریت باغبانی استان‌ها و اداره مکانیزاسیون سازمان‌های جهاد کشاورزی رجوع کنند.
گزارش از آزاده سادات مرتضوی
انتهای پیام/