همواره از سوی کارشناسان بر ضرورت فعالیتهایی که پیرو آن ارزش افزوده و سودآوری تولیدات، فزایندهتر میشود تأکید شده است. منظور از این سودآوری، اتکاء به فناوریهای روز و به نوعی اقتصاد دانشبنیان است که در قالب آن از پدیده خامفروشی فاصله گرفته و از تمامی ظرفیتهای موجود به بهترین نحو ممکن برای ارتقای ارزش افزوده تولیدات بهرهگیری میشود. یکی از این حوزهها به فعالیت در بخش صنایع تبدیلی و صنایع تکمیلی معطوف میشود. حوزهای که عمدتاً با فعالیتهای زراعی، کشاورزی و بعضاً دامداری و دامپروری گره خورده و با عملیاتی شدن فرآیند فرآوری بر محصولات باغی و زراعی، ارزش افزوده قابل توجهی حاصل میشود. بهواقع با اتکاء به صنایع تکمیلی، آسیبپذیری محصولات و تولیدات کشاورزی به حداقل ممکن کاهش پیدا میکند و با توجه به در معرض فساد قرار گرفتن اکثریت قریببه اتفاق محصولات باغی و زراعی این ریسک و خطر برای فعالان عرصه مذکور به میزان قابل توجهی تنزل پیدا میکند، امری که مصداق بارز حرکت در مسیر سیاستهای اقتصاد مقاومتی بهشمار میرود. با توجه به این اصل که استفاده حداکثری از ظرفیتهای موجود به بهترین نحو ممکن، از ارکان حصول توسعه اقتصادی بهشمار میرود، تحقق این اصل خطیر و تلاش برای حصول آن در حوزههای گوناگون، اقتصاد کشور را با تحولاتی عظیم و ارزنده همراه میسازد. حمیدرضا فراستی، یکی از کشاورزان فعال در استان البرز، با اشاره به ضرورت تلاش حداکثری برای ممانعت از فرصتسوزی در عرصههای گوناگون کشور اظهار کرد: یکی از مصادیق بارز این فرصتسوزی در بخش زراعت و باغداری نمود پیدا میکند و متأسفانه سالهاست شاهدیم، دسترنج و کشت بخشی از فعالان عرصه زراعی و باغی در فقدان و خلأ صنایع تبدیلی از بین میرود. وی افزود: این در شرایطی است که با مطالعهای دقیق، برنامهریزی صحیح و هدفمند، میتوان نسبت به راهاندازی مراکز و کارخانجات صنایع تبدیلی در بخشهای گوناگون اقدام و تمامی یا حداکثر کشت و محصول بهدست آمده را با فرآوری به تولیداتی با ماندگاری بالا مبدل و به بازار عرضه کرد. این فعال در عرصه کشاورزی گفت: بهتبع در چنین شرایطی، سطح درآمدی فعالان حوزه زراعت و باغداری افزایش پیدا میکند و ضمن حصول رضایتمندی هرچه بیشتر میتوان در راستای افزایش فرصتهای شغلی و جذب جوانان جویای کار در مراکزی که در قالب صنایع تکمیلی مشغول به فعالیت هستند، گامهای اثربخشتری برداشت. فراستی گفت: بسیاری از آبمیوههای بِرند در جهان با اتکای به صنایع تبدیلی و فرآوری بر روی میوهها تولید و عرضه میشوند و شرکتهای تولیدکننده آن نیز در سایه چنین فعالیتهایی به سودهای بسیاری دست پیدا میکنند. وی با اشاره به یکی از آبمیوههای برند در ایران (بنابر ملاحظات و با توجه به جنبه تبلیغاتی آن از ذکر نام و عنوان آن پرهیز میکنیم) در کشور دیگری با اتکای به صنایع تبدیلی تولید و در بازار ایران عرضه میشود و این در شرایطی است که متأسفانه بسیاری از باغداران ایرانی، بهدلیل هراس از خرابی و فاسد شدن میوهها ناچار هستند میوههای بهدست آمده را زیر قیمت بازار عرضه کنند که بعضاً بسیاری از آنها در تناژهای بالا در فرآیند عرضه و نقل و انتقال از بین میروند.
ایجاد صنایع تبدیلی در روستاها راهی برای توسعه
در اوایل عمر دولت یازدهم، مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای هیئت دولت، ضمن تأکید بر ضرورت توسعه و تقویت صنایع تبدیلی فرمودند که صنایع مرتبط با عرصه کشاورزی از بخشهای راهبردی محسوب میشوند که در تمامی کشورها (در راستای تقویت و توسعه آن) کمکهای ویژهای لحاظ میشود و دولت نیز باید به بخش کشاورزی مساعدت ویژهای داشته باشد، بهواقع راه توسعه روستاها، ایجاد صنایع تبدیلی در روستاهاست. بهصورت طبیعی در شرایطی که یک روستایی فعال در حوزه کشاورزی، آنچنان که باید از عایدی و سود کافی برخوردار نمیشود، نه تنها پیشه و شغل خویش را رها میکند؛ بلکه برای برخورداری از رفاه اقتصادی هرچه بیشتر روستا را نیز ترک و بهسمت شهرها و کلانشهرها مهاجرت و عزیمت میکند که بهتدریج این پدیده به عارضهای جدی در عرصه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور تبدیل میشود، آنچنان که در حال حاضر یکی از چالشهای اساسی به همین موضوعِ اشاره شده (حاشیه نشینی و مهاجرتِ از روستاها) معطوف میشود.
با توسعه صنایع تکمیلی در روستاها و سهیم کردن روستانشینان و فعالان عرصه زراعت و باغداری، نه تنها کشاورزی توسعه پیدا میکند، بلکه روند مهاجرت از روستاها به شهرها نیز کند و کنترل میشود.
فقدان صنایع تبدیلی عامل افزایش ضایعات کشاورزی
مسعود اسدی، رئیس تشکلهای بخش کشاورزی، در ارتباط با صنایع تبدیلی گفت: متأسفانه وضعیت صنایع تبدیلی در کشور مناسب و مطلوب نیست و در واقع نگاه نامتعارف برخی مسئولانِ ذیربط به صنایع خُرد، شرایط (نامساعد) فعلی را رقم زده است. بهزعم وی توسعه اقتصادی کشور، منوط به رشد صنایع خُرد است و نگاه ویژه مسئولان به صنایع مادر باعث شده در صنایع تبدیلی توفیق چندان مطلوب و قابل توجهی حاصل نشود. اسدی گفت: فقدان و خلأ صنایع تبدیلی در حوزه زراعت، باعث بروز مشکلات بسیاری همچون افزایش ضایعات تولیدات کشاورزی و ضرر و زیان تولیدکنندگان (زارعان و باغداران) شده است. رئیس تشکلهای بخش کشاورزی ادامه داد: همه ساله کشاورزان در برخی محصولات با مازاد تولید و در برخی دیگر با کاهش و نبود کافی محصولات (متناسب با نیاز بازار) مواجه میشوند که همین عارضه به نوسانات قیمتی و بعضاً ایجاد فقر و تنگدستی در جامعه کشاورزی کشور منجر میشود و در صورت توجه بیشتر به صنایع تبدیلی در حوزه تنظیم بازار نیز توفیقات بهتری حاصل خواهد شد. علی خانمحمدی، مدیرعامل مجمع ملی نخبگان کشاورزی، در این خصوص بیان کرد: صنایع تبدیلی فعلی فاقد استاندارد کافی است و همین موضوع باعث شده جامعه مصرفکننده، اعتماد کافی به محصولات فرآوری شده تولیدی نداشته باشد و این امر میطلبد تا با بِرندسازی محصولات فرآوری شده داخلی و ارتقاء و نوسازی تجهیزات فعال در عرصه صنایع تبدیلی علاوهبر تأمین نیاز داخلی، در عرصه بازارهای جهانی و صادرات نیز توانمندتر و قدرتمندتر از گذشته عمل کنیم.
ضرورت جذب سرمایهگذاریها در مسیر توسعه صنایع تکمیلی
در سالیان اخیر طرحها و پروژههای متعددی در ارتباط با راهاندازی صنایع تکمیلی در اقصی نقاط کشور، کلنگزنی و اجرایی شده است؛ اما ضمن تقدیر از تلاشهای انجام شده، نمیتوان این واقعیت را از نظر دور داشت که با توجه به ظرفیتهای بالقوه موجود در کشور و فرصتهای پیشرو و همچنین تهدیداتی که در فقدان و خلأ صنایع تکمیلی بروز پیدا کرده و در حال استمرار است، حجم و میزان اقدامات انجام شده، کافی نیست. در صورت اراده جمعی ایران قادر است از حیث اقتصادی در رتبه قدرتمندترین کشورهای جهان قرار گیرد، با تأمین چنین معادلات و الزاماتی این امر قابل حصول خواهد بود، اموری که متأسفانه در سایه کمتوجهیها، غفلتها و بیبرنامگیها سالها کشور را دچار خسران و زیان کرده و متأسفانه در ادوار گوناگون ظهور و بروز چنین کاستیهایی تجربه شده است. امید آن میرود، از این پس با برنامهریزی هوشمندانه هرچه بیشتر شاهد استفاده حداکثری از تمامی امکانات موجود در کشور باشیم. امکاناتی که گاهی از دایره تنوع و تکثر بسیاری برخوردار است و با تأمین زیرساختها و طراحیهای هدفمند برای هدایت و جذب سرمایهگذاریها میتوان قلههای پیشرفت را با سرعت و شتاب هرچه بیشتری فتح کرد و سیاستهای موسوم به اقتصاد مقاومتی را به معنای واقعی کلمه، عملیاتی کرد. قطعاً حصول این امر کشور را در حوزههای گوناگون نه تنها در منطقه و قاره آسیا، بلکه در جهان سرآمد و نمونه خواهد کرد.