این روزها عکس‌ها و فیلم‌هایی از محل دفن پسماندهای پزشکی در آراد کوه منتشر می‌شود که نشان می‌دهد این پسماندها وضعیت مناسبی ندارند و بخش زیادی از آن‌ها بیخطرسازی و تفکیک نشده وارد این سایت دفن پسماند می‌شوند. این روزها موضوع دفن پسماندهای عادی و عفونی پزشکی در آرادکوه و بیخطرسازی آن‌ها از سوی مراکز بیمارستانی و درمانی داغ شده است. ماجرا از آن‌جا شروع شد که اخباری مبنی‌بر وجود بخش‌هایی از بدن انسان، لباس‌های خونی، تجهیزات اتاق عمل، کیسه‌های خون، شیشه‌های دارو و باندهای عفونی بیخطرسازی نشده در محل دفن پسماندهای پزشکی در آرادکوه منتشر شد.
شهرداری تهران مقصر است؟
محسن فرهادی، معاون فنی مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت، تقصیر را بر گردن شهرداری تهران می‌اندازد. وی اظهار کرده بود که موثر بودن اقدامات مربوط به دفع زباله‌های بیمارستانی، مشروط به ایجاد سیستمی مستقل توسط سازمان مدیریت پسماند شهرداری برای جمع‌آوری پسماندهای پزشکی است. طبق قانون مدیریت پسماند، مراکز درمانی موظفند که زباله‌های خود را به‌صورت تفکیک شده جمع‌آوری، بی‌خطر و به پسماند عادی تبدیل کنند و در نهایت به سیستم دفع پسماند شهری تحویل دهند.
کامیون جمع‌آوری، پسماند عفونی و غیرعفونی را مخلوط می‌کند
اما به گفته فرهادی یکی از مشکلات در این زمینه در برخی استان‌ها به‌ویژه تهران این است که سازمان مدیریت پسماند سیستمی مجزا برای جمع‌آوری پسماند پزشکی ندارد؛ به این‌ترتیب یک کامیون، پسماند عفونی و غیرعفونی را با یکدیگر مخلوط می‌کند و در نتیجه بیمارستانی که زباله‌ها را تفکیک و بی‌خطر می‌کند، انگیزه لازم را برای تداوم انجام این کار از دست می‌دهد.
نرخ تحویل پسماندهای بی‌خطر شده و نشده به شهرداری یکی است
آن‌طور که از صحبت‌های معاون فنی مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت برمی‌آید بیمارستان‌هایی که پسماند عفونی خود را از اتاق عمل خارج و با استفاده از برق، دستگاه بخار و نیروی انسانی آن را بی‌خطر می‌کنند باید برای دفن پسماندهای خود همان نرخی را به شهرداری بپردازند که بیمارستان‌های دیگر که زباله خود را بی‌خطر نمی‌کنند، می‌پردازند. با توجه به این موضوع ممکن است به محض این‌که نظارت‌ها انجام نشود، بیمارستان نیز دستگاه اتوکلاو را خاموش کند و زباله را تفکیک نکند. با این حال این مقام مسئول مدعی است که در حال حاضر 8/93 درصد بیمارستان‌ها در کشور اتوکلاو دارند و این اقدام برخلاف آنچه سازمان حفاظـت محیط زیست اعلام کرده است، در ۱۰۰ درصد بیمارستان‌های تهران انجام می‌شود؛ اما زمانی که تفکیک پسماندهای بیمارستانی به‌خوبی صورت نگیرد یا به شکل تفکیک شده حمل نشود، بیمارستان ۱۰۰ درصد زباله ویژه پزشکی خواهد داشت و تفکیک‌سازی بی‌اثر می‌شود.
بخش زیادی از پسماندهای پزشکی در آرادکوه بی‌خطر نشده‌اند
اما محمدحسین بازگیر، رئیس اداره محیط زیست شهر تهران، تأکید می‌کند که در بازدیدی که حدود دو هفته قبل از مرکز دفن پسماندهای پزشکی در آرادکوه داشته، مشاهده کرده است که بخش زیادی از این پسماندهای پزشکی بی‌خطر نشده‌اند؛ چراکه ظاهر کیسه حرارت دیده و اتوکلاو شده متفاوت با ظاهر کیسه‌ای است که دارای پسماندهای بیخطرسازی نشده است. شرایط در آرادکوه تغییری نکرده است و رئیس اداره محیط زیست شهر تهران در این‌باره می‌گوید: طی این بازدید چندین کیسه پسماند پزشکی را باز کردم و دیدم که داخل کیسه‌های مختلف پسماندهای عفونی و اتوکلاو شده با یکدیگر مخلوط شده‌اند. بازگیر وجود اعضای بدن انسان در زباله‌های بیمارستانی آراد کوه را تأیید نمی‌کند و در این باره می‌گوید: طی بازدید از این مرکز دفن پسماند پزشکی، اعضای بدن انسان مشاهده نشد؛ ولی انواع زباله‌های عفونی، کیسه‌های خون، لباس‌های آغشته به مواد ضدعفونی، پسماندهای عفونی اتوکلاو شده و نشده و... وجود داشت. بر اساس اعلام اداره محیط زیست شهر تهران در مرکز دفع پسماندهای پزشکی در آراد کوه یک سلول بهداشتی برای دفع این زباله‌ها در نظر گرفته شده است که دیوارها و کف آن ایزوله شده است، همچنین روزانه حدود ۱۰۰ تن پسماند پزشکی به مرکز دفن آراد کوه آورده می‌شود که روی آن‌ها آهک و خاک ریخته و دفع می‌شوند. طبق قانون مدیریت پسماند، پسماندهای پزشکی باید کاملاً تفکیک شده وارد سایت شوند، همچنین کیسه‌های آن‌ها لیبل‌گذاری شوند و مشخص باشد که از کدام مرکز درمانی آمده است. رئیس اداره محیط زیست شهر تهران در ادامه اظهار می‌کند: رنگ‌بندی کیسه‌های پسماندهای پزشکی با یکدیگر متفاوت است و این رنگ‌ها باید نشان دهد که چه نوع پسماندی داخل آن‌ها است. متأسفانه برخی از پسماندهای پزشکی آراد کوه لیبل‌گذاری نشده‌اند و مشخص نیست که از کدام بیمارستان یا مرکز درمانی آمده‌اند. برخی پسماندها نیز بیخطرسازی نشده‌اند. پسماندهای عفونی خطر جدی برای محیط زیست هستند و اگر به روش‌های استاندارد بی‌خطر نشوند سبب آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاک شده و خطر گسترش برخی از بیماری‌ها را در پی دارد. بازگیر در این باره تاکید می‌کند: نباید مراکز درمانی و بیمارستانی عامل بیماری را از یک بیمار بگیرند، ولی آن را به شکل دیگری وارد محیط کنند و افراد دیگری را در معرض آن قرار دهند.
ضمانت اجرای اخطاریه‌های زیست‌محیطی چیست؟
اداره محیط زیست شهر تهران طی یک‌ماه اخیر به ۲۵ بیمارستان و مرکز درمانی اخطاریه زیست‌محیطی داده است، همچنین در سه‌ماه اخیر برای حدود ۹۰ بیمارستان و مرکز درمانی اخطاریه زیست‌محیطی برای پسماند و پساب صادر کرده است. با توجه به تأثیر مخرب پسماندهای پزشکی بر محیط زیست و سلامت افراد یک جامعه انتظار می‌رود که دستگاه‌های مسئول از محیط زیست و وزارت بهداشت گرفته تا شهرداری تهران با دقت بیش‌تری بر بیخطرسازی، چگونگی جمع‌آوری و دفع آن‌ها نظارت داشته باشند. رئیس اداره محیط زیست شهر تهران اظهار می‌کند: به بیمارستان‌های متخلف اخطاریه زیست‌محیطی داده‌اند و اگر مشکل پسماندهای خود را برطرف نکنند به مراجع قضایی معرفی می‌شوند. اما سوال این‌جا است که ضمانت اجرای این اخطاریه‌های زیست‌محیطی چیست؟ و آیا امکان دارد که یک مرکز درمانی یا بیمارستانی به‌دلیل بی‌خطر نکردن پسماندهای خود تعطیل شوند؟ با وجود این مسئولان محیط زیست می‌گویند که گزارشی از وضعیت پسماندهای پزشکی در آراد کوه تهیه کرده و به مراجع قضایی تحویل داده‌اند.
به خطر انداختن سلامت جامعه جرم است
به گفته بازگیر، مطابق ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی بی‌خطر نکردن پسماندهای عفونی و به خطر انداختن سلامتی، بهداشت و محیط زیست جامعه جرم است. ناظر اولیه بر پسماندهای پزشکی وزارت بهداشت است و نمایندگان این وزارتخانه در استان‌ها دانشگاه‌های علوم پزشکی هستند. رئیس اداره محیط زیست شهر تهران می‌گوید: ما از وضعیت موجود رضایت نداریم و انتظارمان از دانشگاه‌های علوم پزشکی حضور بیش‌تر در مراکز درمانی و بیمارستانی و نظارت مستمر، بیش‌تر و با دقت‌تر است. گفتنی است، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی وظیفه بیخطرسازی پسماندهای بیمارستانی و شهرداری تهران عهده‌دار جمع‌آوری صحیح و دفع درست این پسماندها است. سازمان حفاظت محیط زیست نیز وظیفه نظارت بر چگونگی انجام این فرآیندها را دارد. غفلت، پاس‌کاری‌های مسئولان در این حوزه و انداختن وظایف خود بر شانه دیگران تنها محیط زیست و سلامت کشور را بیش از پیش به خطر می‌اندازد. شاید عواقب بی‌خطر نشدن پسماندهای ویژه و دفع نادرست آن‌ها امسال و سال دیگر خود را نشان ندهد؛ ولی در بلندمدت آثار مخربی بر محیط زیست و در نتیجه سلامت افراد جامعه می‌گذارد که در آن زمان دیگر برای جبران این خسارت چاره‌ای نداریم.