به گفته مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی هدف از اجرای طرح خرید حمایتی گوجه‌فرنگی، پایداری تولید، حفظ قیمت محصول در بازار و جلوگیری از ضرر و زیان تولیدکنندگان است؛ اما گویا این طرح هم آن‌طور که باید نظر کشاورزان را جلب نکرده و به گفته رؤسای نظام صنفی خرید حمایتی در همه مناطق کشت گوجه و با قیمت تعیین شده صورت نگرفته‌است. از طرفی عرضه رب گوجه‌فرنگی توسط تعاون روستایی در بورس که حاصل خرید حمایتی گوجه است، گرهی از مشکلات گوجه‌کاران باز نمی‌کند و سود خرید و فروش آن در بورس به جیب کسانی غیر از زحمتکشان عرصه تولید می‌رود که این امر سبب شده کارشناسان بگویند تعاون روستایی مشکلات کشاورزان را حل نمی‌کند و تدابیر اندیشیده شده مانند خریدهای حمایتی و توافقی حتی هزینه‌های تولید محصول را به آنان برنمی‌گرداند.
گلایه گوجه‌کاران از قیمت‌های پایین
یکی از کشاورزان استان فارس که امسال به کشت گوجه‌فرنگی اقدام کرده‌است، می‌گوید: با توجه به هزینه زیاد تولید این محصول و دریافت تسهیلات بانکی وقتی زمان برداشت گوجه رسید، قیمت آن بسیار پایین بود. می‌توانم بگویم خرید حمایتی نیمی از هزینه‌های تولید را هم پوشش نداده است؛ از طرفی هزینه کارگر، بذر، آبیاری، کود، سم، حملونقل و هزینه جعبه بهصورت سرسام‌آوری افزایش‌یافته و هیچ سودی عاید کشاورز نمی‌شود.
احمد گرجی در گفت‌وگو با روستانیوز می‌افزاید: برای تولید گوجه‌فرنگی در 5/1 هکتار، بیش از 30 میلیون تومان هزینه کردم، اما تنها هزینه‌های برداشت جبران شد و معادل مابقی هزینه‌ها ضرر کردم؛ حتی هزینه کرایه حمل و کارگری نیز درنیامد.
وی در پاسخ به این‌که آیا از خرید حمایتی رضایت دارید یا خیر، می‌گوید: معتقدم خرید حمایتی دردی از مشکلات کشاورزان دوا نمی‌کند و این قیمت‌ها حتی نیمی از هزینه‌ها را هم جبران نمی‌کند. گوجه‌فرنگی محصولی پرهزینه است؛ از آماده‌سازی زمین گرفته تا آبیاری هفته‌ای یک‌بار، هزینه کارگری، خاک و کود دادن پای بوته و برداشت هزینه‌های زیادی دارد، درحالی‌که کارخانه‌ها با قیمت پایین گوجه را می‌خرند و رب حاصل از آن را با قیمت بالا می‌فروشند.
گرجی اضافه می‌کند: سال گذشته که رب گران شد، همه گفتند مقصر اصلی کشاورزان هستند که محصولشان را با قیمت بالا می‌فروشند؛ اما امسال دیدیم که کشاورزان هیچ نقشی در این زمینه ندارند و واسطه‌ها و دلالان هستند که از این گرانی‌ها سود می‌برند. عده‌ای دلال و واسطه بین تولیدکننده و کارخانه‌دار قرار گرفته‌اند، از یک‌سو بر سر تولید می‌زنند و محصول را به قیمت ارزان از تولیدکننده خریداری می‌کنند و از سوی دیگر بر سر مصرف‌کننده می‌زنند و محصول نهایی را گران به او می‌فروشند.
وی ادامه می‌دهد: بسیاری از کشاورزان به‌جای برداشت محصول، زمین را همراه با محصول شخم می‌زنند؛ چراکه هزینه برداشت بالاست و قیمت محصول پایین. تعاون روستایی زمانی که به خرید اقدام می‌کند، باید قیمتی را در نظر بگیرد که کشاورز هزینه تولید را بتواند دربیاورد؛ اما این سازمان نه‌تنها برای تولید بلکه برای کشاورزان نیز اهمیت و ارزش قائل نیست.
زیان گوجه‌کاران گلستان در پی کوتاهی تعاون روستایی
رئیس نظام صنفی کشاورزی گلستان هم با بیان این‌که خرید حمایتی در این استان انجام نشده‌است، ادامه می‌دهد: با وجود این‌که گلستان جزو نخستین استان‌هایی بود که اسم آن در خرید حمایتی اعلام شده بود؛ اما به‌دلیل این‌که تعاون روستایی بسیار دیر به این موضوع ورود کرد، خرید تضمینی در استان اتفاق نیفتاد.
قاسم سوخته‌سرایی اضافه می‌کند: تعاون روستایی اواخر مرداد برای این موضوع تشکیل جلسه داد و زمانی‌که در این زمینه وارد عمل شد، تمام بوته‌ها خشک شده و دیگر گوجه‌فرنگی در مزارع باقی نمانده بود. در این میان تنها کسانی که ضرر کردند، کشاورزان بودند که با هزینه بالا و زحمت فراوان محصولات خود را تولید و در آخر با قیمت پایین یا بدون فروش، محصول را رها کردند.
وی می‌افزاید: اگر قرار است خرید حمایتی انجام شود، تعاون روستایی باید براساس شرایط جغرافیایی و زمان کشت استان‌ها به‌سرعت وارد عمل شود تا حداقل کشاورز رغبتی برای ادامه فعالیت خود داشته باشد. هرچند با قیمت‌های اعلام شده باز هم سودی عاید کشاورز نمی‌شد. اکنون کشاورزان استان برای کشت سال آینده خود دغدغه دارند؛ زیرا درصورت بروز این‌چنین مشکلاتی، مُسکن خرید حمایتی کارساز نخواهد بود.
سوخته‌سرایی ادامه می‌دهد: کشاورزان در گلستان از زمان کاشت تا مرحله بازرگانی در زمینه‌های مختلف دچار مشکل هستند. داستان خرید محصول در زمان برداشت، نامناسب بودن قیمت و جولان واسطه‌ها هم‌زمان با برداشت یک‌محصول تکراری است و همچنان جای‌خالی یک ابزار قدرتمند برای برخورد با این معضل وجود ندارد.
رئیس نظام صنفی کشاورزی گلستان می‌گوید: دولت باید شرایطی را فراهم کند که کار کشاورز به خودش سپرده شود و دلالان نقشی در این میان نداشته باشند. به‌عبارتی کار را باید به مردم سپرد. راه‌اندازی صنایع‌تبدیلی و تکمیلی از دیگر راهکارها در این زمینه است؛ البته برای این‌که سودی نصیب کشاورز شود، باید این صنایع با مشارکت کشاورزان راه‌اندازی شود و این اقدامی است که در کشورهای دیگر انجام و تولیدکننده وارد عرصه سرمایه‌گذاری شده.
ضعف تعاون روستایی در حمایت از کشاورزان
رئیس نظام صنفی کشاورزی استان بوشهر نیز با انتقاد از عملکرد سازمان تعاون روستایی در خرید حمایتی می‌گوید: بوشهر یکی از قطب‌های تولید گوجه‌فرنگی است. بارها درخواست ساخت کارخانه و صنایع‌تبدیلی را به مسئولان داده‌ایم، اما با وجود این‌که مورد موافقت قرارگرفته، تاکنون این صنایع ساخته نشده‌است. امسال گوجه‌فرنگی تولید شده در استان ما و استان‌های همجوار با قیمت‌های پایین حتی 400 تومان خریداری شد و 10 روز هم پشت درب کارخانه برای تحویل باقی ماند که نیمی از آن‌ها به ضایعات تبدیل شد. طبیعی است که در چنین وضعیتی سودی عاید کشاورز نمی‌شود.
یعقوب کرمی می‌افزاید: تعاون روستایی به‌دنبال سود و منافع خود است و کاری برای کشاورز نمی‌کند. سال گذشته همین مشکل را برای گندم داشتیم که شرکت غله به‌دلیل مشکلاتی که با تعاون روستایی داشت، حاضر به خرید گندم نشد و کشاورزان محصول خود را به پایین‌ترین قیمت به دلال فروختند.
وی ادامه می‌دهد: تعاون روستایی همواره از محدودیت‌ها، کمبودها و مشکلات صحبت می‌کند؛ درحالی‌که این موضوع برای کشاورز که یک‌سال زحمت کشیده قانع‌کننده نیست. این سازمان چند کارخانه بزرگ دارد که درواقع متعلق به کشاورزان است؛ اما متأسفانه به‌دلیل مدیریت نادرست توان رقابت با بخش خصوصی را ندارد. اگر صنایع تبدیلی موفقی داشته باشیم، دیگر بازار محصولات کشاورزی به‌دست واسطه‌ها نمی‌افتد.
کرمی با بیان این‌که هیچ یک از اقدامات تعاون روستایی طبق اساس‌نامه این سازمان نیست، می‌گوید: منطق پیدایش تعاون روستایی حمایت از کشاورزی بوده‌است؛ اما زمانی‌که به چند دهه قبل نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که در گذشته این سازمان عملکرد بهتری داشته؛ اما چندسالی است که بسیار ضعیف و خنثی عمل می‌کند و حتی در حمایت‌های حداقلی از کشاورز هم موفق نیست.
رئیس نظام صنفی کشاورزی بوشهر می‌افزاید: درحالی‌که این سازمان در گذشته بازوی پر توانی برای وزارت جهادکشاورزی بود و اکنون نیز سرمایه‌های مردم را در دست دارد؛ اما اکنون حتی از رساندن کود شیمیایی، بذر و نهاده به دست کشاورز ناتوان است و با دلالان و واسطه‌ها هم نمی‌تواند رقابت کند و این همیشه برای ما سوال بوده و چندبار هم از رئیس سازمان تعاون روستایی پرسیده‌ایم که چرا این سازمان به فکر همکاری با کشاورزان نیست؛ اما متأسفانه جوابی نشنیدیم.
کرمی ادامه می‌دهد: تنها اقدام تعاون روستایی در استان ما محدود به دادن بذر و کود شیمیایی به کشاورز می‌شود که آن‌هم به‌قدری نامناسب و بی‌موقع است که کشاورز متضرر می‌شود. با وجود این‌که سازمان کارشناسان بسیاری دارد؛ اما بذرهای گندمی که امسال معرفی کردند، متناسب با اقلیم ما نبود و اصلاً محصولی به‌بار ننشست.
وی با گلایه از برگزار نشدن انتخابات اتحادیه‌های کشاورزی و عدم‌نظارت بر آن‌ها می‌افزاید: اتحادیه‌های کشاورزی از حالت مردمی بودن خارج شده‌اند و افرادی که 10 سال قبل انتخاب شده بودند، هنوز در جایگاه خود هستند؛ درحالی‌که طبق قانون باید هر چهار سال یک‌بار انتخابات برگزار شود که لازم است تعاون روستایی روستایی در این زمینه شفاف‌سازی کند.
رئیس نظام صنفی کشاورزی بوشهر در پایان می‌گوید: تعاون روستایی مجموعه بزرگی است که می‌تواند کارهای بزرگی انجام دهد و مشکلات را حل کند؛ اما می‌بینیم که به‌دلیل ناکارآمدی به تولید ما ضربه زده‌است. ما از مجلس و دولت می‌خواهیم از کشاورز حمایت کند.
گزارش از زهرا اشرف‌زاده