به گزارش روستانیوز، کمبود مرغ در بازار، کمبود نهادهها در مرغداریها، عدم ترخیص نهاده از گمرک، ضرردهی تولیدکنندگان مرغ با قیمتگذاری دستوری، کسری 10میلیون قطعهای جوجه یکروزه در ماه و... فقط بخشی از مشکلات فعلی صنعت مرغداری کشور است که در یکسال گذشته بیش از پیش خود را با صفهای طولانی خرید مرغ در فروشگاهها نمایان کرده. به گفته مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه صنعت طیور، مشکل بازار مرغ، ارز چهارهزار و 200تومانی است؛ بهعبارت دیگر، تنها راهحل بحران مرغ، برداشتن این ارز دستوپاگیر و تبدیل آن به ارز نیمایی است.
در ادامه «روستانیوز» با مهدی پورسمر، مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه صنعت طیور، درباره وضعیت فعلی بازار نهادههای طیور، وضعیت سامانه بازارگاه و میزان پاسخگویی به نیازهای تولیدکنندگان، ضعفهای نظام توزیع نهادههای طیور، وضعیت تولید جوجه یکروزه، میزان رضایت تولیدکنندگان از قیمت مصوب مرغ دولتی، قیمتگذاریهای دستوری دولت و... به گفتوگو پرداخته است که در ادامه مشروح آن را میخوانید.
جناب پورسمر، وضعیت فعلی صنعت طیور کشور را چگونه ارزیابی میکنید؟
صنعت طیور بهعنوان یکی از بزرگترین بخشهای اقتصادی، نقش بسیار مهمی در تأمین مواد پروتئینی و امنیت غذایی کشور دارد و ظرفیت ایجادشده برای تولید گوشت مرغ و تخممرغ، حداقل بیش از ۳۰درصد مازاد بر نیاز کشور است که قطع واردات مرغ و تخممرغ در 10سال گذشته و صادرات آن، گواه این مدعاست. با این حال، طی دوسال گذشته این بخش با بحرانهایی مواجه شد که عمدتاً از سیاستهای اقتصادی نادرست بهویژه در رابطه با شیوه تأمین و نرخ ارز مورد نیاز صنعت و همچنین سیاستهای اجرایی اشتباه در خصوص دخالتهای دولت در توزیع نهادهها و تنظیم بازار نشأت گرفته که نهتنها نتوانسته مانع کاهش آثار منفی تحریمهای ظالمانه شود، بلکه باعث تشدید اثرات آن شده و تبعات منفی این سیاستها، خسارات بسیار سنگین و جبرانناپذیری به کشور وارد کرده است.
وضعیت فعلی نهادههای طیور را چگونه ارزیابی میکنید؟
در حال حاضر اگرچه میزان تولید در کشور پایین است، اما درخصوص نهادههای طیور با کسری مواجه نیستیم؛ البته برخی اوقات ناملایماتی از جمله متعادلنبودن وضعیت بازار از لحاظ تأمین ذرت و کنجاله سویا پیش میآید، ولی در مجموع با کسری قابلتوجهی در نهادههای طیور روبهرو نیستیم.
در شرایط فعلی، قیمت دولتی و بازار آزاد ذرت و کنجاله سویا چقدر است؟ مرغداران چند درصد نیاز خود را از بازار آزاد تهیه میکنند؟
در حال حاضر قیمت دولتی ذرت یکهزار و 900 و کنجاله سویا سههزار و 650تومان است. همچنین قیمت بازار آزاد ذرت ششهزار و کنجاله سویا هم بین 9 تا 10هزار تومان است. هماکنون میزان مراجعه تولیدکننده به بازار آزاد برای تأمین نهاده به نسبت مراجعه به سامانه بازارگاه خیلی کمتر است و بیشتر نیاز مرغداران به نهاده، از سامانه بازارگاه تأمین میشود.
در شرایط فعلی تأمین نهادهها از سامانه بازارگاه را چگونه ارزیابی میکنید؟ چند درصد تولیدکنندگان از این سامانه استفاده میکنند؟
در حال حاضر بیش از ۹۵درصد تولیدکنندگان نیاز خود را از سامانه بازارگاه تأمین میکنند، ولی اگر نیازشان 100درصد از این سامانه تأمین نشود، مجبور میشوند به بازار آزاد مراجعه کنند. با این حال، تمام تولیدکنندگان مشتری سامانه بازارگاه هستند، چراکه تفاوت قیمت این سامانه با بازار آزاد بسیار قابلتوجه است. در مجموع بازارگاه زمانی که محصول و نهاده با کمبود مواجه باشد، کارآیی چندانی ندارد، ولی اگر بازار از نهاده اشباع باشد، سامانه بازارگاه میتواند بهخوبی فعالیت کند. بهطور کلی، بازارگاه در انتهای سال۱۴۰۰ حدود ۲۳مورد ایراد اساسی داشت که توسط تشکلها در اختیار مسئولان قرار گرفت، ولی آنها نتوانستند این مشکلات را بهطور کامل حل کنند و اکثر این مشکلات هنوز به قوت خود باقی است. در واقع از ۲۳مورد اشکالی که تشکلها اعلام کرده بودند، فقط حدود هشتمورد رفع شده است؛ ضمن اینکه در این شرایط اگرچه بازارگاه کمککننده است، اما در عین حال دستوپاگیر نیز است، بهطوریکه در برخی مواقع بهدلیل کمبود ارز، هیچ عرضهای برای نهادههایی مثل ذرت و کنجاله سویا وجود ندارد.
در شرایط فعلی نظام توزیع نهادههای دام و طیور در کشور چه ضعفهایی دارد؟ ایراد کار کجاست که نهادههای وارداتی با دلار 4هزار و 200تومانی تا چند برابر قیمت در بازار فروخته میشود؟
ایراد اصلی در تأمین نهادهها، مربوط به سامانه بازارگاه نیست، بلکه مشکل ارز چهارهزار و 200تومانی است. این ارز، رانت زیادی ایجاد کرده و فساد هم بهوجود آورده است؛ البته برخی اوقات هم کمبود نهاده در سامانه وجود دارد و برخیها مجبور هستند بهسمت بازار آزاد بروند.
در واقع میتوان گفت ارز چهارهزار و 200تومانی علت و سامانه بازارگاه معلول آن است. اگر ارز چهارهزار و 200تومانی وجود نداشته نباشد، نیازی به سامانه بازارگاه هم نیست و رقابتی مانند قبل از شروع به کار این سامانه آغاز میشود، بهطوریکه برخی از واردکنندگان نهاده را با قیمت بالا و برخی با قیمت پایین به فروش میرسانند و مرغدار هم سعی میکند با توجه به قیمت و کیفیت، نیاز خود را تأمین کند؛ البته نحوه حل این مشکل ریزهکاریهای زیادی دارد تا ارز بهحالت نیمایی برگردد. اگر نیاز مرغدار از بازارگاه تأمین شود، به آن مراجعه میکند و اگر تأمین نشود، از بازار آزاد نیاز خود را تأمین میکند. فساد در تحویل کالاها، نحوه تخصیص ارز و... همه مشکلاتی هستند که ناشی از وجود ارز چهارهزار و 200تومانی است.
تبعات تخصیص ارز 4هزار و 200تومانی به صنعت طیور چیست؟
بهعلت فاصله نرخ ارز ترجیحی با ارز آزاد، از یک طرف زمینه ایجاد رانت و فساد مهیا و از طرف دیگر، عملاً استفاده از سرمایه و اعتبار سایر فعالان اقتصادی در این حوزه غیرممکن شده و دولت میبایست همه ارز مورد نیاز را با نرخ ترجیحی تأمین کند. بهرغم تأمین ارز واردات نهاده بهعلت نقص سیستم توزیع دولتی، عملاً نهاده بهموقع در اختیار تولیدکننده قرار نمیگیرد؛ در نتیجه، اثرات آن در افزایش هزینهها و کاهش تولید باعث میشود که محصول نهایی عمدتاً بالاتر از قیمت مورد نظر دولت در بازار عرضه و فشار آن متوجه تولیدکننده و مصرفکننده شود. در واقع میتوان گفت نارضایتی همهجانبه، خروجی این سیاست بوده است.
ارز چهارهزار و 200تومانی یعنی ایجاد دیوانسالاری ناکارآمد که نتیجه آن بوروکراسیهای پیچیده اداری، روزمرگی و تشکیل جلسات مکرر ستادها، کارگروهها و کمیتهها و صدور بخشنامهها و دستورالعملهای متعدد و بعضاً متناقض، درجازدن، مهیاکردن زمینه برای امضاهای طلایی و در مجموع کاهش فعالیتهای اقتصادی است. خسارت اساسیتر این سیاست، آسیبزدن به بخش کشاورزی و تولید داخلی نهادههای طیور بوده است که عملاً باعث کاهش تولید محصولاتی نظیر ذرت، پنبه، سویا و... شده، زیرا کشاورز با توجه به هزینههای سنگین تولید، عملاً قدرت رقابت با کالای وارداتی با ارز چهارهزار و 200تومانی را ندارد. غیرفعالشدن بخش قابلتوجهی از صنعت طیور و کاهش شدید بهرهوری در حلقههای مختلف صنعت طیور و متوسلشدن به واردات از جمله تبعات این سیاستهای غلط بوده است.
وضعیت و قیمت فعلی جوجه یکروزه چگونه است؟
در جوجه یکروزه مقداری با کسری روبهرو هستیم. قیمت گوشت بالا رفته و فاصله قیمت مرغ دولتی با بازار آزاد زیاد است؛ بههمین علت در جوجه یکروزه با کمبود مواجه هستیم. کسری در جوجهریزی مرغ مادر که از مرداد سال۹۹ شروع شد و حدود هفت الی هشتماه ادامه داشت، اثرات خود را هماکنون نشان داده است؛ اگرچه مرغداران تلاش کردند با برخی اقدامات مثل تولکبری، واردات تخممرغ نطفهدار را جبران کنند، ولی این اقدام هم نتوانست کسری جوجه یکروزه را جبران کند. در حال حاضر ماهانه حدود ۱۱۰ تا ۱۲۰میلیون قطعه جوجه یکروزه داریم؛ این درحالی است که به بیش از ۱۳۰میلیون جوجه یکروزه نیاز داریم. علت دیگر کسری جوجه یکروزه، دستور جلوگیری از واردات مرغ اجداد است. در حال حاضر مرغداران را مجبور کردهاند که از مرغ مادر آرین استفاده کنند؛ این درحالی است که مرغ آرین هم نمیتواند پاسخگوی نژادهای پیشرفته باشد، زیرا نژاد آرین حدود ۳۰سال پیش به ایران وارد شده و قابلیت تولید ۱۲۰ تا ۱۲۵جوجه یک روزه گوشتی از هر مرغ مادر را دارد و در مقایسه با نژادهای پیشرفته فعلی که قادر هستند بین ۱۶۰ تا ۱۷۰جوجه یکروزه گوشتی تولید کنند، توان رقابت ندارد. علاوهبر این، قابلیت گوشتآوری نژادهای جدید نسبت به نژاد آرین بسیار بهتر است و تولید مرغ از سویه آرین باعث کمبود گوشت یا مصرف بیشتر نهادههای دام و طیور شده که این امر هم یکی از علتها کسری جوجه یکروزه است.
قطعی برق تا چه میزان بر میزان افت تولید و مرگ مرغها بر اثر استرس گرمایی تأثیر داشته است؟
قطعی برق باعث قطعشدن تهویه هوای مرغداریها میشود و وقتی اکسیژن کاهش مییابد، مرغ مشکلات ریوی پیدا میکند و در حرارتهای ۳۸ تا ۴۰درجه با تلفات سنگین مرغ در مرغداریها مواجه خواهیم بود. بهصورت میانگین، میزان تلفات مرغ در مرغداریها هشتدرصد است؛ البته تمام مرغداریها عمدتاً برق اضطراری و ژنراتور دارند. ژنراتورها بسته به کیفیت میتوانند دو تا ۲۴ساعت برق مرغداری را تأمین کنند؛ بنابراین مرغداریها باید مولد برق و ژنراتور داشته باشند و بهعبارتی ژنراتور، یکی از ملزومات مرغداریهاست. با این حال قطعی برق تأثیر چندانی روی تولید مرغ نخواهد داشت و نهایتاً یک تا دودرصد در کاهش تولید مرغ اثرگذار است. درواقع قطعی برق برای صنعت مرغداری خیلی زیانبار نیست، زیرا همه مرغداریها باید مجهز به برق اضطراری باشند و قطعی دو تا شش ساعته برق، خیلی ضربهزننده نیست.
راهکار رفع مشکلات حوزه توزیع نهادههای دام و طیور چیست؟
راهکار اصلی این است که یارانهای که دولت در قالب ارز ترجیحی برای تأمین نهادهها در نظر گرفته، بهطور کلی حذف شود و معادل ریالی آن به اشکال مناسب جهت حمایت از تولیدکننده و مصرفکننده اختصاص یابد؛ بهعبارتی ارز مورد نیاز صنعت طیور بهصورت تکنرخی و شناور تأمین شود. راهکار بعدی این است که فعالان اقتصادی مجاز باشند به هر میزان که میخواهند از محل اعتبار و منابع خود و حتی بدون انتقال ارز، نهاده وارد کشور کنند (با رعایت استانداردهای لازم). حذف دخالتهای دولت در توزیع نهاده (کنارگذاشتن سیستم بازارگاه)، قیمتگذاری نهاده و محصول نهایی جهت ایجاد فضای رقابتی و پویایی در صنعت طیور نیز از سایر پیشنهادات است.
قیمت فعلی 24هزار و 900تومان برای هر کیلو مرغ، هزینههای تولید را پوشش میدهد؟
مرغ را نمیتوان احتکار کرد و پس از تولید باید بلافاصله به کشتارگاه و سپس به بازار برود؛ در نتیجه اگر برنامهریزی درستی داشته باشیم، عرضه و تقاضای موجود، این قیمت را تنظیم میکند. اگر قیمتها مناسب باشد، تولیدکننده به جوجهریزی ترغیب میشود و قیمتها پایین میآید و متعادل میشود. قیمتگذاری مرغ و تخممرغ که یک تولید غیرانباری است، نباید دستوری باشد. قیمت ۲۴هزار و 900تومان فعلی مرغ به هیچوجه هزینههای تولید مرغ را پوشش نمیدهد. هماکنون قیمت جوجه بالا رفته و به قطعهای شش تا هفتهزار تومان رسیده؛ یعنی حدود دو تا سه هزار تومان بالاتر از نرخ مصوب است و فقط در همینجا تولیدکننده مرغ گوشتی ضرر خواهد داشت. همچنین واکسن مرغ با ارز چهارهزار و 200تومانی در اختیار تولیدکننده قرار نمیگیرد، ولی در محاسباتشان آن را بر اساس ارز چهارهزار و 200تومانی تومان حساب کردهاند. در حال حاضر فقط دان را با ارز چهارهزار و 200تومانی تهیه میکنیم که البته همان هم تمام نیازمان را با این قیمت برآورده نمیکند. بهطور کلی میتوان گفت قیمت فعلی مرغ تمام هزینهها را هم پوشش نمیدهد.
بر مبنای محاسباتی که انجام دادیم، پیشنهاد کردیم ارز چهارهزار و 200تومانی حذف شود و بهجای آن ارز شناور نیمایی را ملاک عمل قرار دهند. اگر قیمت ارز نیمایی شناور زیاد بالا و پایین نرود، تغییر قیمت مرغ از قیمتی که در حال حاضر در بازار آزاد محاسبه میشود، چندان متفاوت نخواهد بود. قیمت مرغ بعد از برداشتهشدن ارز چهارهزار و 200تومانی، حداکثر ۴۵هزار تومان میشود؛ البته بهشرط اینکه نوسانات قیمت ارز نیمایی دو تا سههزار تومان در ماه بوده و افزایش خیلی زیادی نداشته باشد. این مسأله درباره تخممرغ هم بههمین منوال است و اگر ارز چهارهزار و 200تومانی از روی تخممرغ هم برداشته شود، قیمت آن از شانهای ۴۰هزار تومان فراتر نخواهد رفت؛ در نتیجه بر مبنای محاسبات ما، ارز چهارهزار و 200تومانی تأثیر چندانی در بازار مرغ ندارد. دولت در حال تلاش است که ارز چهارهزار و 200تومانی را تخصیص بدهد، ولی کارآیی این ارز خیلی کم است و اثر آن اصلاً به دست مصرفکننده نمیرسد. در این خصوص بهتر است که به روال گذشته برگردیم، زیرا وقتی بازار رقابتی شود، هم تولید افزایش مییابد و هم قیمتها مناسب میشود. در این صورت، دولت میتواند رقم بیش از ۹۰هزار میلیارد تومان یارانهای را که میدهد، صرف کمک به اقشار آسیبپذیر کند. با این حال هماکنون اثرات تخصیص این ارز، رضایتبخش نیست و هم تولیدکننده ناراضی است و هم مصرفکننده.
مسئولان میگویند تا پایان شهریورماه ارز 4هزار و 200تومانی واردات نهاده تخصیص یافته است. بعد از این زمان، بهترین سناریو برای نرخ ارز چیست؟
در آینده وضعیت تأمین مرغ نسبت به شرایط حاضر خیلی بدتر خواهد شد، بهطوریکه قیمت مرغ بین کیلویی ۳۵ تا ۴۰هزار تومان در چرخش خواهد بود و قیمت دولتی آن هم خیلی تأثیری در اوضاع نخواهد داشت. با توجه به اینکه یکسانسازی نرخ ارز بر مخاطبین اصلی آن اثر خواهد داشت، جهت جلوگیری از تنشهای احتمالی و هدفمندکردن یارانه حاصل از آن، پیشنهاد میشود که بخشی از ریال حاصل از تغییر نرخ ارز، مستقیماً جهت حمایت از تولیدکنندگان اختصاص یابد که در این خصوص صندوق حمایت از توسعه صنعت طیور، مناسبترین محل جهت بهرهبرداری مناسب از این منابع است تا بتوان، نقدینگی و نهادههای مورد نیاز تولیدکنندگان را با قیمت مناسب تأمین کرد.
همچنین بخش دیگر ریال حاصل از تغییر نرخ ارز باید برای کمک به اقشار آسیبپذیر و دهکهای کمدرآمد جامعه جهت افزایش توان خرید مرغ و تخممرغ در نظر گرفته شود. بخش دیگر نیز باید جهت حمایت از صادرات و افزایش قدرت رقابت تولیدکنندگان در بازارهای بینالمللی اختصاص یابد.
پیشبینی شما از قیمتها در چندماه آینده و تأمین گوشت مرغ چیست؟
در آینده تأمین مرغ نسبت به شرایط حال حاضر وضعیت بهمراتب بدتری پیدا خواهد کرد؛ به بیان دیگر وضعیت کمبود مرغ همچنان ادامه پیدا خواهد کرد و قیمت مرغ هم بین ۳۵ تا ۴۰هزار تومان در چرخش خواهد بود. عرضه مرغ دولتی هم به همان میزان محدودی که هماکنون وجود دارد، ادامه پیدا خواهد کرد و تأثیری در کنترل بازار نخواهد داشت. در حال حاضر دولت فرمولی را برای کنترل قیمت مرغ در بازار در حال پیادهکردن است که تأثیر چندانی در کنترل بازار ندارد و شاهد صفهای مردم برای خرید مرغ هستیم. اگر این فرمول برداشته شود، تولید خودش جایگاه خودش را پیدا و عرضه و تقاضا بازار را متعادل میکند. این وضعیت تا زمانی که ارز چهارهزار و 200تومانی و قیمتگذاری دستوری ادامه داشته باشد، همچنان ادامه خواهد داشت. باید روش کار عوض و انقلابی بنیادین در این زمینه انجام شود.
سیاستهای وزیر فعلی جهاد کشاورزی برای تنظیم بازار مرغ را چگونه ارزیابی میکنید؟
با مشاهدات اولیهای که از وزیر جهاد کشاورزی دیدهایم، مشخص است که ایشان از کارهای دستوری و بدون مطالعه دوری میکنند. در واقع اقدامات کنونی وزیر جهاد کشاورزی نشان میدهد که وضعیت خیلی بهتر خواهد شد.
اگر جای وزیر فعلی بودید، برای تنظیم بازار مرغ چه کاری میکردید؟
اگر من وزیر جهاد کشاورزی بودم، اصلاً ارز چهارهزار و 200تومانی را اعمال نمیکردم و آن را به ارز نیمایی تبدیل میکردم؛ البته باید راهکارهای دیگری هم داشته باشیم تا این اقدام منجر به بدترشدن اوضاع نشود. در گذشته هم این تجربه را داشتهایم؛ مثل مرغ کوپنی که برداشته شد و مشکلی هم بهوجود نیامد و تجربه دیگر، تبدیل ارز ۳۰۰تومانی به ۷۰۰تومانی بود که با این اقدام هم تأثیر آنچنانی در بازار مشاهده نشد. این تجربیات را قبلاً داشتهایم و با این تجربیات، مسئولان نباید از حذف ارز چهارهزار و 200تومانی هراس داشته باشند و باید در این خصوص تمهیداتی اندیشیده شود. در حال حاضر حتی برای تولید پفک، ماکارونی و... از ذرت وارداتی با ارز چهارهزار و 200تومانی استفاده میشود. سالانه ۱۲میلیون تن ذرت به کشور وارد میشود، درصورتیکه کل مصرف گاوداریها و مرغداریهای کشور 5/9میلیون تن است.
بهطور کلی باید تمهیدات کارشناسیشده بهکار گرفته تا قیمتها یکسان شود؛ نه اینکه ارز ترجیحی به بخشهایی تخصیص یابد که وقتی مردم ببینند ذرت و کنجاله سویا ارزان است، همه بهسمت استفاده از آنها هجوم بیاورند و در نتیجه با کمبود نهاده روبهرو شویم. وقتی قیمت پایین میآید، در نتیجه مصرف بالا میرود. اصلاً معنا ندارد که نهاده و ارز برای تولید خوراکیهایی مثل پفک، اسنک و... استفاده شود. در این سالها قیمتگذاریهای دستوری و دخالتهای بیمورد دولت را در مواردی که اصلاً نیاز نبوده، شاهد بودهایم. در واقع قیمتگذاریهای دستوری و کوچککردن تشکلها باعث وضعیتی شده که در یکسال اخیر با آن مواجه بودهایم. مشکل دیگر، مصوبات نقضکننده است که دائماً با این قبیل مصوبات روبهرو بوده و هستیم.
گزارش از زهرا قاسمی