درحال‌حاضر ۱۵۶ صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی در سطوح مختلف تشکیل شده که هدف این صندوق‌ها تشکیل سرمایه، تقویت و تخصیص بهینه سرمایه به فعالیت‌های اقتصادی در بخش کشاورزی و ایجاد بستری برای تبدیل منابع یک‌بار مصرف به توسعه پایدار است. در این راستا جانعلی بهزادنسب، رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل شرکت مادرتخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، در گفت‌وگو با «روستانیوز» به توضیحاتی درباره چالش‌ها و فعالیت‌های این صندوق‌ها پرداخته که مشروح این گزارش را در ادامه می‌خوانید.
درباره وضعیت فعلی شرکت مادرتخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی توضیح دهید و عنوان کنید درحال‌حاضر چه تعداد صندوق در کشور فعال است؟
بخش کشاورزی به‌عنوان یکی از سه بخش اساسی اقتصاد کشور نقش مهمی در توسعه ملی دارد؛ به‌ویژه در سال‌های گذشته که با رشد منفی اقتصادی مواجه بودیم، بخش کشاورزی با رشد گاهی تا هشت درصد در سال باعث شد که مجموع رشد اقتصادی کشور درحد صفر یا کمی بالاتر از صفر قرار بگیرد. این درحالی است که رشد بخش صنعت و خدمات به زیر صفر رسیده بود. از این‌رو باید گفت مثبت‌شدن و به بالای صفر رسیدن رشد اقتصادی در کشور مرهون کشاورزان است.
سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی چیزی حدود هشت‌درصد بوده و این در حالی است که سهم این بخش در تشکیل سرمایه زیر پنج‌درصد است. این امر، یک مشکل اساسی است؛ از این‌رو تصمیم‌گیرندگان و سیاست‌گذاران در این حوزه به‌دنبال مدیریت و تقویت تشکیل سرمایه در بخش کشاورزی هستند.
یکی از تمهیداتی که در این زمینه اندیشیده شد، تشکیل صندوق‌های ویژه بخش کشاورزی است. هدف این صندوق‌ها حمایت از توسعه بخش کشاورزی، تشکیل سرمایه، تقویت و تخصیص بهینه سرمایه به فعالیت‌های اقتصادی در بخش کشاورزی است. وقتی از صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی صحبت می‌کنیم، من به‌عنوان نماینده و سخنگوی ۱۵۶صندوق و بیش از هشت‌هزار تشکل که سهامدار این صندوق‌ها هستند، گزارش ارائه می‌دهم و از شبکه‌ای از صندوق‌ها صحبت می‌کنم که برای تقویت و تخصیص بهینه سرمایه در زیربخش‌های کشاورزی فعالیت می‌کنند.
فعالیت صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی از سال۱۳۸۳ و براساس ماده ۱۲قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی آغاز شد. اکنون نیز این صندوق‌ها با حمایت شرکت مادرتخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی مشغول فعالیت هستند. این صندوق‌ها سرمایه‌ای بالغ‌بر دوهزار و ۳۰۰میلیارد تومان در اختیار دارند که رقم بالایی نیست، ولی همین سرمایه محدود پنجره جدیدی را در عرصه خدمات‌رسانی به کشاورزان باز کرده است.
صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی هم به وسیله سرمایه‌ای که در اختیار دارند و هم از طریق تجهیز منابع از طریق بانک‌ها، خدماتی را به کشاورزان ارائه می‌دهند. این خدمات باعث‌شده تا تسهیلات ارزان‌قیمت با ضمانت‌های حداقلی و به‌موقع که عمدتاً به‌صورت تسهیلات در گردش است، در اختیار بهره‌برداران قرار گیرد. تأمین نهاده‌های تولید از طریق تشکل‌هایی که عضو و سهامدار صندوق‌ها هستند و خرید محصولات در مواقعی که محصولات با افت قیمت مواجهند، ازجمله خدماتی است که این صندوق‌ها به کشاورزان ارائه می‌دهند.
یکی از مأموریت‌های صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی حمایت از بهره‌برداران با اعطای تسهیلات به آن‌هاست. از ابتدای تأسیس صندوق تاکنون چه میزان تسهیلات و با چه درصد سود در اختیار بهره‌برداران قرار گرفته است؟
عمده بهره‌برداران بخش کشاورزی، خدمات صندوق را از طریق تشکل‌هایی که عضو آن‌ها هستند، دریافت می‌کنند. از ۱۵۶صندوقی که در کشور فعالند، ۳۲صندوق در استان‌ها و ۱۰صندوق در سطح ملی وجود دارد که به آن‌ها صندوق‌های تخصصی-محصولی گفته می‌شود. ۸۵صندوق در سطح شهرستان، ۱۰صندوق منابع‌طبیعی و ۱۹صندوق مربوط به فعالیت‌های زنان است.
صندوق‌های تخصصی-محصولی، ملی و صندوق‌های استانی همه سهامدارانشان تشکل‌ها هستند. بالغ‌بر هشت‌هزار تشکل بخش کشاورزی سهامدار این صندوق‌ها هستند. این تشکل‌ها از اعضایی تشکیل شده‌اند و بهره‌برداران بخش کشاورزی عضو این تشکل‌ها هستند. به این ترتیب حدود ۵/۲میلیون بهره‌بردار بخش کشاورزی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم عضو و سهامدار صندوق‌ها هستند؛ بنابراین تسهیلات وقتی به یک تشکل داده می‌شود، آن تشکل منافع اعضای خود را دنبال می‌کند. تسهیلاتی که از ناحیه صندوق‌ها به تشکل‌ها داده می‌شود، از ابتدای تأسیس تاکنون به‌حدود ۱۳۵هزار میلیارد ریال رسیده است. این تسهیلات چند شکل دارد؛ یک شکل تسهیلاتی است که به‌صورت نوبتی به بهره‌برداران داده می‌شود که با سود حداکثر چهار درصد است؛ حدود ۸۵درصد تسهیلات از محل منابع داخلی به این ترتیب پرداخت می‌شود.
بخش دیگر تسهیلاتی است که از طریق نظام بانکی به بهره‌برداران داده می‌شود. گشایش حساب‌های صندوق‌ها در بانک‌های کشاورزی، انصار، رسالت و... زمینه‌ای را فراهم می‌کند که از این نهادها تسهیلات ارزان‌قیمت برای بهره‌برداران بگیریم.
قسمتی از تسهیلات‌ها از طریق سیستم بانکی به بهره‌برداران اعطاء می‌شود و برخی از بهره‌برداران از ارائه وثیقه‌های سنگین بانکی گله‌مندند. رویکرد شما نسبت به این موضوع چیست؟
بخش اعظم تسهیلاتی که از طریق صندوق‌ها به بهره‌برداران داده می‌شود، از منابع داخلی صندوق است. تسهیلاتی که از طریق منابع داخلی ارائه می‌شود، ارزان‌قیمت، سریع و با حداقل تضامین است. به این صورت که از بهره‌بردار یک فقره چک یا سفته اخذ می‌شود یا نهایتاً به‌صورت زنجیره‌ای یکی از سهامداران فرد دیگر را ضمانت می‌کند.
در شرایطی که تسهیلات سنگین از بانک‌ها برای بهره‌برداران اخذ شود، در این‌جا به‌دلیل این‌که در بانک‌ها حساب داریم و این فرد سهامدار صندوق ماست، این فرد را نزد بانک ضمانت می‌کنیم و بانک هم با حداقل ضمانت‌ها تسهیلات را پرداخت می‌کند. با وجود این، بانک‌ها قوانین خود را دارند. درباره تسهیلاتی که از بانک‌ها برای بهره‌برداران خود می‌گیریم، تضمین‌ها را سبک می‌کنیم، اما بانک‌ها تسهیلات زیادی ارائه می‌کنند و قوانین خاص خود را دارند که ارتباطی با صندوق‌ها ندارد.
بزرگ‌ترین چالش پیش‌روی صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی چیست؟
باید بپذیریم که صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی برای تشکیل و تخصیص بهینه سرمایه در بخش کشاورزی شکل گرفته‌اند. اکنون بزرگ‌ترین چالش ما این است که سرمایه مورد انتظار ما در صندوق‌ها تشکیل نشده است. براساس برآوردهای ابتدای برنامه ششم توسعه، قرار بود که سرمایه صندوق‌ها به حدود هفت‌درصد از مجموع سرمایه بخش کشاورزی، یعنی حدود ۱۰هزار میلیارد تومان در آن زمان برسد، ولی امروز حدود ۳/۲هزار میلیارد تومان سرمایه کل صندوق‌های است که برای رفع این مشکل درحال تلاش هستیم.
همچنین هر شبکه فعالیتی مالی-اعتباری و توصیه‌ای نیازمند سیاست‌گذاری قانونمند است. شرکت مادرتخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی مسئولیت این کار را به عهده دارد، ولی قوانین پشتوانه‌ای این کار هنوز شکل نگرفته است تا بتوانیم بگوییم وظایف و اختیارات مشخصی در حوزه سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت، ارزش‌یابی و اصلاح مسیرها داریم. با این حال شرکت مادرتخصصی عملاً این کارها را انجام می‌دهد. این کار را اصطلاحاً نقش‌های قانونی حاکمیتی می‌گوییم که نیازمند توجه جدی‌تری است تا بتوانیم این نقش‌های دولت را از طریق شرکت مادرتخصصی در کل شرکت‌ها به شیوه قانونمند و سیستماتیک پیاده کنیم.
چالش دیگر صندوق‌ها نبود شناخت کافی از فعالیت و اثربخشی صندوق‌ها نزد مدیران، کارشناسان ارشد و سیاست‌گذاران کشور است. تلاش زیادی هم تاکنون صورت گرفته که اطلاع‌رسانی در این زمینه به سیاست‌گذاران بیش‌تر شود. اکنون نیز برای رفع این مشکل برنامه‌هایی داریم و درحال پیگیری آن‌ها هستیم. شبکه صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی در داخل و خارج از کشور نظیر ندارد و ساختار، شبکه و فرآیند کار در آن کاملاً منحصربه‌فرد است. نظیر شرکتی که با منابع دولتی و غیردولتی با محوریت سهامدار بخش غیردولتی و مدیریت این بخش، تحت‌لوای سیاست‌های حاکمیت به ارائه تسهیلات ارزان، به‌موقع، به‌جا و هدفمند بپردازد، در دنیا دیده نمی‌شود.
با توجه به شرایط ایران که کشاورزی متوسط و خرده‌مالکی داریم، نظام برنامه‌ریزی و توسعه ما متکی به دولت و از بالا به پایین است و منابع عمدتاً در مالکیت دولت است. در این شرایط شکل‌گیری این شبکه بسیار ارزشمند است. این شبکه با این اهمیت نزد مدیران آن‌گونه که باید شناخته شده نیست. همچنین باید بتوانیم زنجیره‌های تولید را تکمیل کنیم و کشاورزی دانش‌بنیان را در کشور رونق دهیم. این امر یک چالش اساسی است که ازجمله اهداف ما نیز محسوب می‌شود.
صندوق‌های حمایت تا چه حد می‌توانند انتظارات بخش کشاورزی را برآورده کنند؟
خدماتی که صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی ارائه می‌دهند، مربوط به به سهامداران خود صندوق است. سطح انتظار در بخش کشاورزی برای تجهیز منابع و سرمایه بسیار بالاست، به‌دلیل این‌که تشکیل سرمایه در بخش کشاورزی متناسب با سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی نیست؛ درحالی‌که کشاورزی ۳۰درصد اشتغال کشور را شامل می‌شود، ولی تشکیل سرمایه ملی در این بخش زیر پنج‌درصد است و به‌دلیل میزان محدود تشکیل سرمایه انتظارات در بخش کشاورزی را پوشش نداده‌ایم.
درحال‌حاضر ۵۱درصد سرمایه صندوق برای خود سرمایه‌داران است که از مواهب سهامداری در این صندوق، بهره‌مند می‌شوند. یکی از مهم‌ترین نیازهای بهره‌برداران، سرمایه در گردش است که با مکانیزم‌های بسیار آسان این سرمایه در گردش با تشریفات اداری بسیار کوتاه و نرخ سود بسیار پایین توسط صندوق‌ها تأمین می‌شود.
سهولت دسترسی بهره‌برداران به تسهیلات صندوق‌ها باعث‌شده که رضایت بیش‌تری نسبت به نظام‌های تأمین‌کننده منابع مالی ایجاد شود. بخش دیگری از فعالیت این صندوق‌ها در زمینه تأمین نهاده و خرید محصول در زمانی است که کشاورزان به آن نیاز دارند. این اقدام باعث‌شده که بهره‌برداران سهامدار صندوق‌ها برای تأمین نهاده دغدغه چندانی نداشته باشند و با قیمت پایین‌تر از بازار نهاده‌های مورد نیاز خود را تأمین کنند. هزینه تأمین نهاده‌ها به این طریق به‌مراتب پایین‌تر از روش‌های دیگر است و قیمت تمام‌شده برای بهره‌برداران بسیار پایین‌تر تمام می‌شود. درکل رضایت سهامداران بیش از این‌که از طریق بازار تأمین شود، از این صندوق‌ها برآورده می‌شود.
با توجه به نام‌گذاری سال۹۹ به نام «جهش تولید»، برنامه‌ریزی صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی برای دست‌یابی به این هدف چیست؟
بخش‌های تولیدی در کشور برای تولید برنامه‌ریزی می‌کنند و ما هم به‌عنوان یک‌نهاد پشتیبان و تأمین‌کننده سرمایه برای بهره‌برداران سهامدار صندوق وارد فعالیت می‌شویم و با توجه به اولویت‌های بخش کشاورزی از تولیدکنندگان حمایت می‌کنیم؛ به‌عنوان مثال هم‌اکنون دولت برای تجهیز و نوسازی ۴۶هزار هکتار از اراضی در دشت سیستان و ۵۸۰هزار هکتار اراضی در استان‌های ایلام و خوزستان برنامه‌ریزی می‌کند تا امسال این اراضی وارد مدار تولید شوند و میزان تولید را افزایش دهند. پیش‌بینی می‌شود سطح تولید در دشت سیستان به حدود ۶۰۰هزار تن افزایش یابد و در استان‌های ایلام و خوزستان نیز تولید افزایش چشمگیری خواهد یافت. به‌همین دلیل و برای حمایت از این طرح صندوق‌ها منابع خود را به‌سمت پشتیبانی از این‌گونه تولیدات هدایت می‌کنند؛ به‌عنوان مثال امسال برای تشکیل یک صندوق در منطقه سیستان از سوی شرکت مادرتخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی مبلغ پنج میلیارد تومان از سهم دولت را تأمین کردیم و منتظریم که سهم بخش غیردولتی هم تأمین شود. هر میزان که سهم بخش غیردولتی در منطقه سیستان تأمین شود، بلافاصله از ذخیره‌ای که در سهم دولت ایجاد کردیم، استفاده و صندوق سیستان را ایجاد می‌کنیم. این سیاست برای سیستان به‌مناسبت سال جهش تولید اتخاذ شده است.
اقدام دیگری که امسال انجام خواهیم داد، روان‌سازی فعالیت‌هاست تا بتوانیم با سرعت بیش‌تری از بخش تولید حمایت کنیم. موضوع دیگر، اطلاع‌رسانی به تمام بهره‌برداران درخصوص مزایای سهامداری در صندوق‌ها و استفاده از خدمات آن‌هاست که در دستورکار قرار گرفته. ازجمله اقدامات انجام‌شده در این زمینه، ایجاد سامانه اطلاع‌رسانی «تاک» است که در وزارت جهاد کشاورزی شکل گرفته و انتظار می‌رود هرگونه اطلاع‌رسانی و خدمات‌رسانی را به بهره‌برداران بخش کشاورزی از این طریق مدیریت کند. در همین راستا تمام سهامداران خود را تشویق می‌کنیم که عضو سامانه تاک شوند.
فعالیت جدیدی هم در ارتباط با صندوق‌ها شروع کردیم؛ به این صورت که برای صندوق‌های حمایت از توسعه فعالیت‌های کشاورزی زنان روستایی و عشایری، ۱۰صندوق را به‌صورت یک شبکه به‌هم پیوسته ملی منسجم کنیم. فعال‌کردن شبکه به‌هم پیوسته ملی صندوق‌های حمایت از توسعه فعالیت‌های کشاورزی زنان روستایی و عشایری یکی از برنامه‌های سال جهش تولید است.
برنامه دیگر صندوق در سال جهش تولید، فعال‌تر کردن و گسترش دامنه فعالیت صندوق‌های حمایت از توسعه منابع‌طبیعی است. گسترش دامنه فعالیت حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان چه در مرحله تشکیل و چه در مرحله فعالیت در بخش کشاورزی از اولویت‌ها است. برای این اقدام یک خط اعتباری ۳۳میلیارد تومانی از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان بخش کشاورزی گرفته‌ایم و اکنون همه شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش کشاورزی می‌توانند از طریق صندوق حمایت از توسعه پژوهش و فناوری در بخش کشاورزی این تسهیلات را دریافت کنند. به همین سبب از همه شرکت‌های دانش‌بنیان دعوت می‌کنیم چنانچه نیاز به سرمایه در گردش دارند، به صندوق حمایت از توسعه پژوهش و فناوری در بخش کشاورزی مراجعه و با استفاده از سایت این صندوق، راهنمایی لازم را برای استفاده از منابع پشتیبانی‌کننده بخش کشاورزی دریافت کنند.
در همین چارچوب تفاهم‌نامه‌ای بین معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و شرکت مادرتخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی مبادله شده است که براساس این تفاهم‌نامه، دامنه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش کشاورزی را افزایش خواهیم داد و این فعالیت‌ها به‌صورت ویژه در سال جهش تولید در دستورکار قرار دارد.
گزارش از زهرا قاسمی