مشاهدات از زمین‌های شالیزاری دشت 110هزار هکتاری هراز در منطقه مرکزی مازندران نشان می‌دهد که گرمای هوا، کمبود آب، خشک‌سالی و طغیان نسل سوم و چهارم کرم ساقه‌خوار سبب شده تا برخی از کشاورزان ادامه کشت دوم را رها کنند. اگرچه به نظر می‌رسد اولویت منافع اقتصادی باعث شده تا شالی‌کاران علاوه‌بر بی‌توجهی به قانون ممنوعیت دو بار برداشت آب از چاه اقدام به کشت دوم کنند و حتی خطرپذیری طغیان آفت کرم ساقه‌خوار و در نتیجه احتمال به بارننشستن محصول را پذیرا شوند؛ اما اکنون زمین‌های شالیزارهای کشت دوم در حالی رها شد که کشاورزان هزینه شخم و شیار، دستمزد نشاکاران و نهاده‌های کشاورزی ازجمله بذر، کود شیمیایی و سموم کشاورزی متقبل شدند. وضعیت رها شدن زمین‌هایی که دوباره نشا شده یا به روش رتون کشت شده، در حالی مورد تأیید مسئولان سازمان جهاد کشاورزی مازندران نیز قرار گرفت است که پیش از این نسبت به کمبود آب و عدول از تقویم زراعی هشدار‌های لازم صادر شده بود. جهاد کشاورزی مازندران در چندین مرحله اعلام کرد که شالی‌کاران حداکثر تا بیستم مردادماه کشت مجدد را انجام دهند، در غیر این صورت با خسارت احتمالی آفت و سرمازدگی مواجه خواهند شد. از آن‌جایی که مدت زمان به‌بار نشستن خوشه و به مرحله درو رسیدن رقم زود رس طارم محلی 75 تا 80 روز است، آفت ساقه‌خوار نسل چهارم و سرمای هوای پاییزی همواره تهدیدی جدی علیه کشت مجدد همراه با تأخیر است. کشت دوباره برنج در مازندران به دو صورت نشای مجدد و پرورش ساقه یارتون و به اصطلاح محلی دونوج انجام می‌شود، در روش اول کشاورزان اقدام به آماده‌سازی دوباره شالیزار کرده و نشای مجدد انجام می‌دهند؛ ولی در روش دوم ساقه‌های باقی مانده از کشت نخست دوباره جوانه زده و پرورش داده می‌شود تا تبدیل به شالی شود. کشت مجدد برنج در سال‌های اخیر در حالی با استقبال شالی‌کاران مازندران روبه‌رو شده است و کشاورزان ضمن جبران کسری درآمد، بهره‌وری از زمین‌های شالیزاری را افزایش داده، اما این برنامه با گسترش سطح کشت و کم‌آبی و طغیان آفات، اکنون به چالش جدی تبدیل شده است. کارشناسان مؤسسه تحقیقات برنج و حفظ نبابات جهاد کشاورزی بارها نسبت به افزایش ضریب آسیب‌پذیری کشت دوباره برنج بر اثر طغیان آفت کرم ساقه‌خوار و کم‌آبی هشدار داده بودند. کارشناسان کشاورزی می‌گویند کشت دوم با نسل سوم و چهارم کرم ساقه‌خوار برنج به‌صورت جدی تهدید می‌شود و در صورت بی‌توجهی کشاورزان ممکن است در آینده حتی کشت اول را هم برای آنان سخت و غیرممکن کند. آنان می‌گویند که مسأله مهم در کشت دوم برنج مصرف نهاده‌های شیمیایی حالا چه سم و چه کود است، چون وقتی می‌خواهید در یک‌بازه زمانی کوتاه به محصول مورد نظر برسید از مواد شیمیایی به مقدار زیاد استفاده می‌شود که بقایای آن می‌تواند موجب آلودگی آب‌های سطحی و خاک شود. مشاهدات عینی از حضور شالی‌کاران در فروشگاه‌های سموم کشاورزی آمل، بابل، محمودآباد، بابلسر و فریدون‌کنار برای خرید و انجام سم‌پاشی‌های چند باره هم نشان می‌دهد که کشت دوم موجب شیوع بیماری و آفات به‌ویژه کرم ساقه‌خوار شده است و شالی‌کاران برای مهار آن مجبور به مصرف سموم بیش‌ترشدند. کرم ساقه‌خوار نسل اول و دوم بیش‌تر در کشت اول طغیان می‌کند که کشاورزان به‌صورت غیرشیمیایی یا شیمیایی با آن‌ها مبارزه می‌کنند؛ ولی نسل دوم و سوم در ساقه‌های باقی مانده در شالیزارها یا داخل علف‌های هرز مرزهای شالیزاری و مزارع مجاور پنهان می‌شوند و با کشت دوم طغیان می‌کنند. مقابله شیمیایی با این آفت در کشت دوم به خاک شالیزاری آسیب جدی وارد می‌کند و ممکن است به دیگر محصولات پاییزی مزارع اطراف هم خسارت وارد کند.

یکی از شالی‌کاران شهرستان آمل با بیان این‌که بیست و پنجم مرداد نشا مجدد را در حدود نیم هکتار انجام داده؛ ولی پس از گذشت دوهفته کرم ساقه‌خوار به جان نشا سرسبز افتاده است، گفت: دو بار سم‌پاشی کردم، اما دیگر کار ازکار گذشته است.

حبیب امیری‌نسب با بیان این‌که حدود 500 هزار تومان برای تهیه بذر و بوته نشا، 500 هزار تومان شخم و شیار، 450 هزار تومان دستمزد نشاکار، 300 هزار تومان کود شیمیایی و 250 هزار تومان سموم هزینه کرده است، گفت: با همه این هزنیه‌ها به‌دلیل حمله کرم ساقه‌خوار زمین را رها کردم. وی درباره این‌که آیا هشدار جهاد کشاورزی در زمینه تقوم کشت برنج دوم تا پانزدهم مرداد را شنیده بوده‌اید، افزود: البته شنیده بودم، اما من برای جبران درآمدی که از محل دامداری کوچک 2 رأسی که در گذشته داشته‌ام، مجبور به کشت دوم برنج هستم. او ادامه داد: البته اکنون با یک‌میلیون و 500 هزار تومان هزینه‌ای که بدون محاسبه حق کارگری خود و خانواده‌ام انجام دادم، زمین را رها کردم. سیدمرتضی هاشمی، دیگر کشاورز از بابل، نیز با بیان این‌که دو هفته پیش با روشن کردن دو حلقه چاه طی پنج شبانه‌روز حدود یک هکتار را برای گرفتن رتون آبیاری کرد، گفت: 250 کیلو کود شیمیایی و 20 کیلو دیازینون 10 درصد به ارزش حدود 700 هزار تومان استفاده کردم؛ اما اکنون به‌دلیل طغیان کرم ساقه‌خوار، نشا از بین رفته و زمین را رها کردم. مسئول یکی از فروشگاه‌های سموم کشاورزی در منطقه لاله‌آباد بابل هم با بیان این‌که شمار زیادی از شالی‌کاران در یک بازه زمانی کم‌تر از یک ماهه اخیر دو تا سه‌بار خرید سم دیازینون را داشته‌اند، گفت: طغیان کرم ساقه‌خوار سبب شد تا شالی‌کاران در فاصله کم اقدام به سم‌پاشی چند باره کنند. یحیی موسوی افزود: از آن‌جایی که شالی‌کاران با زحمت و مشقت زیاد در شرایط کم‌آبی با استفاده از چاه، هزینه هنگفت شخم و شیار و دستمزد نشاکاری را متقبل شدند، در هر شرائطی در حال مبارزه شیمیایی علیه کرم ساقه‌خوار هستند. وی ادامه داد: با وجود این‌که قیمت سم نسبت به زمان کشت اول 30 تا 40 درصد افزایش یافته است؛ اما کشاورز به‌راحتی هزینه خرید سم را متقبل شده و در صدد نجات محصول خود هستند.

عدول از تقویم کشاورزی، علت طغیان آفت

مدیر حفظ و نباتات جهاد کشاورزی مازندران با تأیید طغیان نسل سوم و چهارم کرم ساقه‌خوار گفت: این‌که این آفات در زمین‌هایی که سرسبز و زمینه مساعدتری برای تخم‌ریزی داشته باشند، امری طبیعی است. عبدالرحمان زاغی افزود: بارها هشدار‌های لازم نسبت به لزوم رعایت تقویم زراعی برای کشت دوم شده است و شالیزارهایی که از پانزدهم مرداد به بعد زیرکشت دوباره برنج رفته است، مورد حمله آفت کرم ساقه‌خوار قرار گرفته‌اند. وی توضیح داد: به هر حال آفت برای ماندگاری نسل خود و برخورداری از غذای مناسب، روی گیاه سبز و سالم تخم‌ریزی می‌کند و به‌طور یقین زمین‌هایی که از پانزدهم مرداد نشا کاری شده و اکنون در مرحله پنجه‌زنی قرار دارند، شرائط بسیار مناسبی برای آفت کرم ساقه‌خوار هستند. مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی مازندران با اعلام این‌که مبارزه شیمیایی علیه این آفات سخت است و حتی سم‌پاشی چند باره نیز جوابگو نخواهد بود، گفت: سم‌پاشی بیش از حد با توجه به قیمت بالای سموم علاوه‌بر افزایش هزینه تولید، آفت را مقاوم و خطر زیست‌محیطی جدی را به‌بار می‌آورد. اگرچه مسئولان جهاد کشاورزی مازندران اعلام می‌کنند که سطح زیرکشت دوم برنج امسال به‌دلیل کم‌آبی نسبت به 40 هزار هکتار پارسال به کم‌تر از 20 هزار هکتار رسیده است، اما شمار زیادی از شالی‌کاران به پشتوانه بارندگی اندک ماه مرداد امسال تا هفته پیش هم عملیات نشا را انجام دادند. مازندران 230 هزار هکتار شالیزار دارد که امسال به‌خاطر کمبود آب 208 هزار هکتار زیر کشت برنج رفت. سالانه حدود یک‌میلیون و 50 هزار تن برنج در مازندران تولید می‌شود.