همچنین در کلِ این زنجیره، از دامداری، نهاده‌ها و صنعت، دو میلیون نفر مشغول به‌کارند. یکی از ویژگی‌های صنایع لبنی خصوصی بودن آن است؛ بیش از ۴۰۰ برند و کارخانه در زمینه تولید صنایع لبنی فعالیت می‌کنند که ۸۵ درصد آن‌ها خصوصی و ۱۵ درصد باقی‌مانده نیز خصولتی هستند؛ یعنی مدیریت آن‌ها دولتی، اما نحوه حضور در بازار خصوصی است. همین موضوع باعث شده مصرف‌کننده حق انتخاب داشته باشد و تولیدکننده نیز به‌دلیل وجود رقبای قدرتمند در بازار نتواند کیفیت را کاهش و قیمت را غیرمنطقی افزایش دهد.
حضور لبنیات ایران در بازارهای جهانی
مدیر روابط عمومی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی با بیان این‌که مجموع شیر تحویلی به کارخانه‌های لبنی هفت‌میلیون تن در سال است که کم‌تر از ۱۰ درصد این مقدار یعنی حدود ۴۵۰ هزار تن، صادر می‌شود، گفت: اواخر دهه ۶۰ ایران واردکننده شیرخشک و پنیر بود، به‌طوری‌که سالانه ۱۳۰ هزار تن شیر خشک و ۴۰۰ هزار تن پنیر وارد کشور می‌شد، اما امروز علاوه‌بر تأمین بازار داخلی، توانسته‌ایم به کشورهای همسایه مانند پاکستان، افغانستان، عراق، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و اورآسیا نیز صادرات داشته باشیم.
محمدرضا بنی‌طبا در گفت‌وگو با «روستانیوز» ادامه داد: اکنون صنایع لبنی ایران توان رقابت با کشورهای خارجی را دارد؛ از نظر تکنولوژی هم ما چیزی از خارج کم نداریم و شاید تنها تفاوت‌هایی در نحوه تولید وجود داشته باشد.
وی افزود: در صنعت لبنیات کشور ۱۲۰ هزار شغل مستقیم و ۴۸۰ هزار شغل غیرمستقیم وجود دارد و در کلِ این زنجیره، از دامداری، نهاده‌ها و صنعت، دو میلیون نفر مشغول به‌کارند. علاوه‌براین به‌دلیل این‌که شیر خام در مناطق روستایی و توسط اقشار ضعیف جامعه تولید می‌شود، توسعه این صنعت اشتغال‌زایی و فقرزدایی از مناطق محروم را به‌دنبال خواهد داشت.
کاهش سرانه مصرف لبنیات در کشور
بنی‌طبا با اشاره به نقش صنایع لبنی در تأمین سلامت جامعه گفت: استفاده از لبنیات ضامن سلامت مردم است و به دولت نیز در جهت کاهش هزینه درمان کمک می‌کند، اما متأسفانه سرانه مصرف کشور ما نسبت به دنیا کم‌تر است و در دو دهه گذشته نیز کاهش یافته؛ به‌طوری‌که سرانه مصرف لبنیات در ایران از ۹۵ به ۸۰ کیلو برای هر فرد در سال رسیده که با ۱۵۰ کیلوی توصیه‌شده سازمان بهداشت جهانی و همین‌طور ۱۲۰ کیلوی هدف‌گذاری‌شده در سند چشم‌انداز فاصله زیادی دارد؛ البته این رقم در کشورهای توسعه‌یافته به ۱۸۰ و در کشورهای اسکاندیناوی به ۲۰۰ کیلو و حتی بیش‌تر هم می‌رسد.
وی با اشاره به دلایل کم‌شدن مصرف شیر گفت: حذف شیر یارانه‌ای، حذف شیر مدارس و اولویت نداشتن مصرف شیر بین مردم ازجمله دلایل کاهش مصرف این محصول است. ایران در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ یکی از پیشروترین کشورها در توزیع شیر رایگان مدارس بود؛ اما چند سالی است که شیر مدرسه حذف شده. حتی سال گذشته توزیع شیر برای هشت استان کم‌برخوردار مصوب شد، اما متأسفانه به اجرا درنیامد و محقق نشد.
این فعال صنایع لبنی با بیان این‌که دهک‌های محروم جامعه کم‌ترین برخورداری را از محصولات لبنی دارند، گفت: انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی تابستان سال گذشته طرحی را به وزیر صمت داد و اعلام آمادگی کرد تا در صورت همراهی دولت، بیش از دومیلیون تن شیر و محصولات لبنی را برای توزیع در میان خانوارهای کم‌درآمد با سود سه درصد تأمین کند، اما با وجود موافقت وزیر وقت و ارسال نامه به رئیس‌جمهور، هنوز پاسخی دریافت نکرده‌ایم.
دخالت دولت در قیمت‌گذاری، مشکل اساسی صنایع لبنی
بنی‌طبا با بیان این‌که صنعت لبنیات سه مشکل عمده دارد، گفت: کاهش سرانه مصرف، دخالت دولت در قیمت‌گذاری و تخریب بازارهای صادراتی به‌دلیل سیاست‌های نادرست دولت ازجمله مشکلاتی است که این صنعت با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند.
وی افزود: ماجرای قیمت‌گذاری از آن‌جا آغاز می‌شود که دولت با هدف حمایت از مصرف‌کننده ارز چهارهزار و ۲۰۰ تومانی به واردات نهاده می‌دهد و در نهایت ۷۵ درصد از کالاهای تولیدی صنایع لبنی را قیمت‌گذاری می‌کند؛ درصورتی‌که این یارانه به صنایع لبنی ربطی ندارد. در حقیقت با اختصاص ارز به ابتدای زنجیره، توقع از انتهای زنجیره برای کاهش قیمت بسیار کار اشتباهی است؛ از طرف دیگر ارز چهارهزار و ۲۰۰ تومانی باعث ایجاد رانت و فساد می‌شود؛ به‌طوری‌که می‌بینیم بسیاری از دامداری‌ها امکان خرید نهاده دولتی را ندارند و مجبورند از بازار آزاد این نهاده‌ها را خرید کنند؛ همین موضوع قیمت‌گذاری توسعه صنایع لبنی را با مانع روبه‌رو کرده است.
مدیر روابط عمومی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ادامه داد: براساس آیین‌نامه قیمت‌گذاری محصولات تولید داخل، صنایع حق انتفاع از سود ۱۴ تا ۱۷ درصد را دارند. این در حالی است که به‌دلیل قیمت‌گذاری دستوری دولت، صنایع لبنی با سود کم‌تر از ۱۰ درصد به فعالیت خود ادامه می‌دهند. همین موضوع باعث شده، به‌جای استفاده از این ظرفیت برای اشتغال‌زایی و توسعه صادرات، کارخانه‌ها در سال‌های اخیر به تعدیل نیرو و کاهش ظرفیت تولید روی آورند.
بنی‌طبا با تأکید بر ضرورت عدم دخالت دولت در قیمت‌گذاری گفت: بیش از ۴۰ سال است که ستاد تنظیم بازار و سازمان حمایت مصرف‌کننده در کشور فعالیت دارند، اما تاکنون تولیدکننده و مصرف‌کننده رضایتی نداشته‌اند؛ به‌دلیل این‌که وقتی بازار رقابتی باشد، دولت حق دخالت در قیمت را ندارد؛ چراکه رقابت شرایط بازار را تعیین می‌کند. این موضوع را در بازار گوشت قرمز و حتی فولاد هم شاهد بوده‌ایم؛ پس از عدم دخالت دولت در قیمت‌گذاری، قیمت‌ها کاهش پیدا کرد، چون رقابت ایجادشده شفاف و مصرف‌کننده راضی است. دولت باید برای قیمت‌گذاری جایی وارد شود که انحصار وجود دارد.
سیاست‌های صادراتی نادرست دولت
وی با انتقاد از سیاست‌های صادراتی دولت اضافه کرد: گرفتن سهم بازار در یک کشور خارجی بسیار دشوار و نیازمند صرف هزینه‌های بالایی است و صنایع لبنی ایران، به‌دلیل داشتن کیفیت بالا و سرمایه‌گذاری، توانسته این موفقیت را کسب کند؛ بااین‌حال سیاست‌های دولت در حمایت از صادرات لبنی غیرشفاف و غیرقابل پیش‌بینی است. حذف مشوق‌های صادراتی و تعیین عوارض از موضوعاتی است که صادرات را با مشکل مواجه کرده و مهم‌تر این‌که دولت و به‌طور خاص وزارت جهاد کشاورزی تمرکزی بر سیاست‌های تعرفه‌ای نداشته است.
بنی‌طبا افزود: برای مثال، درحالی‌که عراق در سال‌های اخیر روی محصولات ایرانی مثل ماست و دوغ و پنیر تعرفه‌های سنگینی برای حمایت از کارخانه‌های لبنی خود وضع کرده، اما از سوی دیگر تعرفه واردات شیرخشک به عراق، به‌عنوان ماده اولیه تولید این محصولات، صفر است. در چنین شرایطی دولت اجازه صادرات شیرخشک را داده و عملاً دست به حذف شرکت‌های ایرانی از بازار عراق زده است.
صادرات شیر خشک، عامل از دست دادن بازار کشورهای همسایه
وی با انتقاد از صادرات شیر خشک گفت: سرانه مصرف لبنیات در کشور ۸۰ کیلو است و دهک‌های پایین امکان خرید ندارند؛ بنابراین با شیر خشک مازادی که اکنون وارد کشورهای دیگر می‌شود، عملاً دولت اجازه داده تا یارانه دهک‌های پایین جامعه که توان خرید ندارند، به خارج صادر شود. اگر دولت یارانه نهاده را به مصرف‌کننده اختصاص دهد یا آن را به شیر مدرسه تبدیل کند، سرانه مصرف هم افزایش پیدا می‌کند. صادرات شیر خشک در حالی است که برای تولید یک کیلو شیر خشک، ۱۲ کیلو شیر استفاده می‌شود و هر ۱۰ هزار تن شیر خشک صادراتی برابر با خروج ۲۶ میلیون دلار از کشور است.
مدیر روابط عمومی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی به صادرات سهمیه‌بندی شیر خشک نیز اشاره کرد و افزود: این موضوع علاوه‌بر ایجاد فساد، باعث شد تا با هجوم فروشنده‌های ایرانی به بازار منطقه، قیمت شیر خشک ایران و برند محصول ایرانی، به‌دلیل وجود تقلب و عدم رعایت استانداردهای تولید، افت کند. این در حالی است که تولیدکنندگان به وزارت جهاد کشاورزی پیشنهاد داده بودند که صادرات شیر خشک بدون سهمیه‌بندی و از طریق مجرای هماهنگ‌کننده میان صادرکنندگان، مثل دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی انجام شود.
۳ هزار واحد لبنیات سنتی در کشور وجود دارد
وی با انتقاد از واحدهای لبنیاتی سنتی در بازار گفت: در دهه ۶۰ با توجه به افزایش بیماری‌های انسان و دام این واحدها تعطیل شدند، اما در سال‌های اخیر شاهد افزایش این واحدها هستیم؛ به‌طوری‌که حدود سه‌هزار واحد لبنیات سنتی در کشور وجود دارد؛ واحدهایی که هیچ نظارتی بر آن‌ها نمی‌شود و تنها اداره بهداشت، به بهداشت محیط آن مجوز می‌دهد و کاری با کیفیت محصولات ندارد؛ درحالی‌که صنایع لبنی تحت نظارت چند سازمان مختلف است که بر کیفیت و سلامت محصولات نظارت می‌کنند و اگر مشکلی وجود داشته باشد، مصرف‌کننده می‌تواند آن را پیگیری کند. با افزایش این واحدها در سال‌های اخیر بیم شیوع مجدد بیماری‌های مشترک انسان و دام می‌رود؛ همچنان که در سال‌های اخیر با افزایش تب مالت مواجه شده‌ایم.
بنی‌طبا ادامه داد: البته بسیاری از کارخانه‌های ما که اکنون برند مشهوری هستند، در ابتدا واحدهای کوچکی بودند، اما با توجه به این‌که مجبور به پیروی از شیوه‌نامه و استانداردهای مشخص شدند، کم‌کم توسعه پیدا کردند و در بازار به‌رسمیت شناخته شدند. تمام واحدهایی که در حوزه لبنیات فعالیت می‌کنند، باید هزینه بیمه، مالیات، آزمایشگاه، بسته‌بندی و شیر باکیفیت را بدهند تا در نهایت محصول باکیفیت به‌دست مشتری برسد.
مدیر روابط عمومی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی با بیان این‌که هدف ما جهش تولید است و چشم‌انداز سه‌میلیارد دلاری در پنج سال آینده را در نظر داریم، گفت: محقق شدن این هدف نیازمند چند شرط است که مهم‌ترین آن افزایش تقاضاست؛ یعنی اگر بازار صادراتی و حتی بازار داخلی را گسترش ندهیم، نمی‌توانیم جهش تولید داشته باشیم. لازم است برنامه فرهنگ‌سازی برای افزایش سرانه مصرف آغاز شود و متولی مشخص داشته باشد. درحالی‌که در برنامه ششم محل تأمین اعتبارات این برنامه مشخص شده و دولت باید از خوراکی‌های مضر عوارض بگیرد و به این صنعت اختصاص دهد، اما هنوز برای آن سازکاری تعریف نشده است. افزایش سرانه مصرف باید با آگاهی مردم باشد، زیا ایجاد باورهای غلط در میان مردم ازجمله علل کاهش مصرف شیر در ایران است
گزارش از زهرا اشرف‌زاده