اگر نیمههای شهریور تا اواخر مهرماه از اطراف جنگلهای میانبند یا بالادستی سلسله جبال البرز در جنوب استان گلستان گذر کنیم و بهویژه هنگامه طلوع و غروب خورشید در این مناطق حضور داشته باشیم صدایی شبیه به صدای گاوهای محلی از دل این زیستگاهها به گوش میرسد که فریاد مرالهای نر (گاوهای جنگلی) برای تعیین قلمرو و مبارزه طلبی است. این فرجه زمانی موسوم به گاو بانگی است، هر چند این صدا و ندای زندگی برای تجدیدنسل و استمرار بقای مرالهای امری غریزی، لازم و حیاتی است؛ اما در بسیاری از موارد با گلوله سودجویان و شکارچیان پاسخ داده میشود. رحیم حاجیمراد، از محیطبانان بازنشسته استان گلستان، گفت: گاوبانگی گوزنهای قرمز (مرال) در جنگلهای هیرکانی همهساله از نیمهدوم شهریورماه شروع میشود و تا نیمهاول مهر ادامه مییابد. به گفته وی، مرال یا گوزن قرمز یکی از نمادهای تنوع زیستی جنگلهای هیرکانی و از گونههای حمایت شده در زیستگاههای استان گلستان است که از جنگلهای بندر گز و نوکنده در غرب تا پارک ملی گلستان در شرق مشاهده میشود.
وی که سابقه خدمت در مناطق مختلفی از استان را در کارنامه محیطبانی خود دارد، افزود: مناطق جنگلی جهان نمای کردکوی، منطقه عمومی چلچلی در حوزه گرگان، دهنههای زرینگل و محمدآباد در علیآباد، منطقه ششآب در رامیان و منطقه لوه در گالیکش تا محدوده عمومی پارک ملی گستان از مهمترین زیستگاههای مرال در استان است. این شهروند ساکن گرگان که اصالت کردستان عراق را دارد، ادامه داد: من بارها در فصل گاو بانگی شاهد جنگ و نزاع مرالها با هم بودهام، جنگهایی که در آن یکی از مرالهای نر زخمی یا دچار شکستگی شاخ شده و از بیم جان فرار را بر قرار ترجیح میدهد. وی افزود: در هنگامه گاو بانگی مرال نر برای تعیین قلمرو به جنگ دیگر نرها میرود و با ایجاد صدایی شبیه صدای گاو اهلی گوزنهای ماده را در محدوده خود جمع میکند. حاجیمراد اضافه کرد: مرال نر بیشتر در بلندی و روی تخته سنگی به سر دادن بانگ اقدام میکند و در این هنگام برخی از شکارچیان غیرمجاز با رصد و رهگیری این صداها به جانور نزدیک و آن را شکار میکنند. به گفته وی، برخی شکارچیان نیز با تقلید بانگ این حیوان بهوسیله دمیدن در لولههای پلاستیکی و شاخ گوزنهای افتاده، باعث جذب مرالها شده و بیرحمانه آنها را شکار میکنند. این محیطبان بازنشسته افزود: تجربه 30 ساله نشان میدهد که در دوره گاوبانگی، مرالها به حمایت بیشتر مردم و تشکلهای محیط زیستی نیاز دارند و در غیر این صورت حفاظت از اینگونه تنها با حضور محیطبانان امکانپذیر نیست.
محمد علیپور، از دانشآموختگان رشته حیات وحش، گفت: مرال نر در دوره گاوبانگی امکان تشخیص صدای مصنوعی برآمده از سوی شکارچیان غیرمجاز را از صدای حیوان رقیب از دست میدهد و بهراحتی اسیر صیادان میشود. وی اظهار داشت: فضای ناامن و وجود استرس در زیستگاه زادآوری اینگونه را تحت تأثیر قرار میدهد و بههمین منظور سازمان حفاظت محیط زیست همه ساله در مناطقی که زیستگاه مرال است، چادرهایی را باعنوان چادر گاو بانگ برپا میکند تا از مرالها در برابر خطرات شکار حمایت کند. این کارشناس حیات وحش ادامه داد: در این دوره رژیم غذایی و حتی آشامیدن مرالها نیز تغییر میکند و قلمرو خود را در مناطق دارای چشمه (تل اوه) تشکیل میدهند، چشمههایی که بهواسطه خصوصیات زمینشناسی منطقه آب لب شور یا گس دارند، اما علت این موضوع تاکنون مشخص نشده است. ابوالفضل رحیمی، از علاقهمندان و همیاران محیط زیست، نیز گفت: در برخی از سالها برای مشارکت در امر حفاظت از مرال به همراه محیطبانان در چادرهای گاوبانی حاضر میشویم، این چادرها در مناطق حساس و محل اجتماع مرالها در جنگلهای گلستان ساماندهی شده است. وی افزود: مأموران یگان حفاظت در طول مدت یکماهه گاو بانگی در منطقه حضور شبانهروزی دارند تا از شکار مرالها بهویژه گونههای نر جلوگیری کنند. براساس مصوبه شورای عالی محیط زیست جریمه شکار هر رأس مرال حدود 350 میلیون ریال تعیین شده، علاوهبر این طبق ماده 12 قانون شکار و صید حبسهایی بین سه ماه تا سه سال برای شکارچیان غیرمجاز اینگونه ارزشمند منظور شده است. مرال از خانواده گوزنها و از بزرگترین گونههای جانوران علفخوار و زیستگاه طبیعی آن جنگلهای هیرکانی شمال کشور است. مرالها بهطور معمول بهصورت گلهای زندگی میکنند، مادهها تک قلوزا هستند و طول دوران آبستن این حیوان به هشت و نیم ماه میرسد. براساس اعلام اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان هرساله با برپایی 20 تا 25 چادر گاوبانگی در نقاط مختلف زیستگاهی اینگونه حمایت شده اقدام به حفاظت از نسل و همچنین سرشماری آن میشود. ایجاد چادرهای گاوبانگی بههمراه سکونت دائمی و شبانهروزی مأموران، برقراری گشتهای سیار، کاربرد اصول حفاظتی و بررسی راههای ورودی به مناطق زیستگاهی، امکان حفظ و حراست از اینگونه را افزایش میدهد. نوع اقلیم استان گلستان که دریا، جنگل، کوهستان، دشت و بیابان را در گستره افزونبر 20 هزار کیلومتر مربع جای داده باعث تنوع گونههای گیاهی و جانوری و بهتبع آن افزایش طمع متخلفان و شکارچیان به این خطه شده است. درختانی همچون راش، پیرو، سرو کوهی، ممرز، مازو، بلند مازو، آزاد، سرخدار، نمدار، آلوچه جنگلی، بید، هفت کول، سیاهتلو، ارس، زرشک، و بوتهها و گلهایی چون گاوزبان، درمنه، مریمگلی، سریش، فستوک، شکرتیغال، قاصدک، اسپرس بوتهای، چوبک و انواع نسترن از مهمترین گیاهانی است که در این استان مشاهده میشود. در جنگلها و زیستگاههای طبیعی گلستان پستاندارانی همچون خرس قهوهای، پلنگ، گرگ، مرال، شوکا، قوچ و میش، کل و بز، وشق، گربه جنگلی، گراز، خارپشت، خرگوش، شغال، سنجاب و گورکن نیز وجود دارد.