با توجه به میزان تولید محصولات دامی، تا چه اندازه در کشور به واردات نهاده‌های دام و طیور نیاز داریم و این میزان واردات برای تأمین چه مقدار از مواد پروتئینی کشور است؟
ما در ایران برای تولید یک‌میلیون تن گوشت قرمز که شامل گاو، گوسفند و بز است، باید علوفه تهیه کنیم. علوفه این دام‌ها شامل ذرت، سویا، جو، سبوس و ویتامین‌هایی است که دام‌ها مصرف می‌کنند. در کل برای تأمین غذای دام‌ها به حدود ۱۸ میلیون تن علوفه نیاز داریم که از این میزان علوفه دومیلیون و ۶۰۰ هزار تن مرغ و حدود یک‌میلیون تن گوشت قرمز استحصال می‌شود. برخی از مواد غذایی که مورد استفاده دام قرار می‌گیرد، داخل کشور تولید می‌شود؛ کاه و کلش که از ته‌مانده گندم و جو به‌دست می‌آید، یکی از غذاهای دام است که داخل کشور تولید می‌شود و بیش از هشت‌میلیون تن از غذای دام را شامل می‌شود، اما در کنار آن باید در حدود ۱۰ میلیون تن نهاده برای کمبود این مواد برای غذای دام به کشور وارد شود. دلیل آن هم این است که تهیه و تولید این نهاده‌ها در کشور ما به‌صرفه و اقتصادی نیست، زیرا به‌شدت آب‌بر است و به‌دلیل بحران آب در کشور ترجیح داده می‌شود که این میزان نهاده در داخل کشور تولید نشود، زیرا یا باید در داخل کشور گندم کاشته شود یا این‌که تولید نهاده‌های دامی را در اولویت قرار دهیم، اما به‌دلیل آن‌که گندم امنیت غذایی کشور را تأمین می‌کند و محصولی استراتژیک است و میزان آب‌بری آن نسبت به ذرت بسیار کم‌تر است، تولید آن در اولویت قرار گرفته است و به همین دلیل تصمیم بر این شد که ذرت و کنجاله سویا به کشور وارد شود. این در حالی است که ما باید سالانه ۱۰ میلیون تن سویا و ذرت به‌عنوان غذای دام به کشور وارد کنیم که ۹ میلیون تن آن برای مصرف دام و طیور است و یک‌میلیون تن آن نیز در صنایعی مانند فروکتوز و گلوکز که مواد اولیه شیرینی نوشابه است، به کار می‌رود.
درواقع می‌توان گفت ۱۰ میلیون تن ذرت، حدود چهارمیلیون تن کنجاله سویا و دومیلیون تن نیز جو برای تأمین غذای دام و طیور از سایر کشورها خریداری و بقیه نیز در داخل کشور تولید می‌شود و نتیجه همه این نهاده‌ها یک‌میلیون تن گوشت قرمز و دومیلیون و ۶۰۰ هزار تن گوشت مرغ می‌شود که لبنیات و ماست نیز در کنار آن تولید می‌شود.
چه مقدار از نهاده‌های دام و طیور با ارز دولتی و چه مقدار با ارز نیمایی وارد می‌شود؟
نهاده‌های دامی وارداتی یعنی جو، ذرت و کنجاله سویا تا به امروز با ارز چهارهزار و۲۰۰ تومانی به کشور وارد می‌شد، اما درحال‌حاضر پیشنهاد شده که یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار تن ذرتی که برای مصارف صنعتی وارد کشور می‌شود، با ارز نیمایی باشد، اما بقیه این نهاده‌ها با همان ارز چهارهزار و۲۰۰ تومانی به کشور وارد می‌شود. درواقع تخصیص این ارز باعث شده که بتوان مرغ را در بازار با قیمت ۱۲ هزار تومان خرید و گوشت را نیز با قیمت ۸۰ هزار تومان تهیه کرد. اگر قرار باشد ارز این مواد نیمایی باشد، قیمت محصولات پروتئینی بیش از دو برابر آنچه که امروز است، می‌شود.
تفاوت قیمت این نهاده‌ها از کشور مبدأ تا کشور مقصد چقدر است؟
درحال‌حاضر ذرت از شش کشور رومانی، آرژانتین، برزیل، اوکراین، روسیه و کامرون خریداری و به کشور وارد می‌شود. جو نیز از روسیه، رومانی، برزیل و قزاقستان وارد و کنجاله سویا هم از هند و برزیل تهیه می‌شود؛ مثلاً اگر هر تن ذرت در بنادر جنوبی ایران ۲۰۰ یورو باشد، در محلی که آن را تهیه می‌کنیم، ۱۵۰ یورو است و با هزینه‌های حمل‌ونقلی که به آن اضافه می‌شود و با بیمه در بندر امام خمینی (ره) قیمت آن به ۲۰۰ یورو رسد. البته بسته به مسیری که این بار برای رسیدن به ایران دارد نیز قیمت متفاوت می‌شود. باری که ۳۰ روز حمل‌ونقل آن زمان می‌برد، علاوه بر قیمت جهانی درصد ریسک، بیمه جنگی در خلیج‌فارس و هزینه حمل‌ونقل نیز به آن اضافه می‌شود و تازه در ایران به آن تعرفه می‌خورد که گاه برخی از کالاها تا ۲۵ درصد مشمول تعرفه می‌شوند و همین موضوع در قیمت تمام‌شده تأثیرگذار است. هزینه گمرک، هزینه سازمان غذا و دارو، تست‌ها و آزمایش‌هایی که بر روی آن انجام می‌شود همه هزینه‌بر است. حالا دوباره کالا بار کامیون می‌شود تا به تهران، آذربایجان یا برخی دیگر از شهرها فرستاده شود که دوری یا نزدیکی راه هم روی قیمت نهایی تأثیر می‌گذارد.
چه میزان از واردات نهاده‌ها برعهده شرکت پشتیبانی امور دام کشور است؟
در سال ۹۶ حدود ۱۸ درصد از واردات بر عهده شرکت پشتیبانی امور دام بود. سال ۹۷ این درصد افزایش یافت و به ۲۴ و در سال ۹۸ به ۹۸/۳۴ درصد رسید و در ۵۲ روز اول امسال نیز بیش از ۶۰ درصد بازار تأمین نهاده‌ها در دست شرکت پشتیبانی امور دام قرار داشته و دلیل آن هم این است که درحال‌حاضر بازار از ذخایر این محصولات تأمین می‌شود تا دامداران در این مقطع زمانی دچار مشکل نشوند و تولید از بین نرود تا بانک مرکزی ارز مورد نیاز را تخصیص دهد و بخش خصوصی نیز کالاها را به بازار بیاورد. درحال‌حاضر بازار با ذخایر موجود در انبارها تأمین می‌شود تا تولید از بین نرود و به همین دلیل میزان حضور ما در بازار نهاده‌ها این روزها بسیار پررنگ است.
چند شرکت در بخش واردات نهاده‌های دام و طیور فعالیت دارند؟
۴۶۳ شرکت درحال‌حاضر در حوزه واردات نهاده‌های دام و طیور مشغول به فعالیت هستند. از این تعداد ۱۱۰ شرکت در بنادر جنوب کشور فعالیت می‌کنند که کشتی‌های بزرگ می‌آورند و تجار بزرگ‌تری هستند. مابقی شرکت‌ها در بنادر شمالی حضور دارند و جو و ذرت به‌میزان دو تا سه‌هزار تن از روسیه با کشتی‌های کوچک وارد می‌کنند که این گروه تقریباً واردکنندگان خرده‌پا هستند.
آیا این موضوع که ۸۰ درصد از واردات نهاده‌ها در کشور برعهده یک نفر است و این واردات در انحصار یک شرکت است، واقعیت دارد؟
می‌توانیم بگوییم که واردات بیش از نیمی از این نهاده‌ها را چهار شرکت در کشور انجام می‌دهند و این موضوع نه غیرقانونی است و نه مشکلی ایجاد می‌کند، بلکه در این وانفسای تحریم‌ها و مشکلات ارز و سخت‌شدن واردات کالا این شرکت‌ها موفق شده‌اند با اعتبار خود این نهاده‌ها را به کشور وارد کنند. درواقع این افراد از اعتبار خود برای تأمین نهاده‌های دامی کشور استفاده می‌کنند و این سبب می‌شود که دام‌ها در کشور بی‌غذا نمانند و این اتفاق بدی به حساب نمی‌آید. اگر دیگران می‌توانند، وارد این گود شوند و تلاش کنند واردات این نهاده‌ها را در دست بگیرند. هیچ مانع قانونی برای آن‌ها وجود ندارد، تجارت آزاد است و نمی‌توان افراد را محدود کرد. این شرکت‌ها ارز می‌گیرند و میزان واردات آن‌ها مشخص است.
آیا این انحصاری‌شدن واردات روی قیمت تمام‌شده نهاده‌ها تأثیر منفی نمی‌گذارد؟
وقتی بیش از ۴۰۰ شرکت در حوزه واردات محصولات کشاورزی فعال هستند، پس نمی‌توان گفت این واردات انحصاری است. انحصار به این معناست که همه واردات برعهده یک یا دو شرکت باشد یا این‌که ده‌ها شرکت فعال هستند که زیرمجموعه یک هلدینگ باشند. چنین چیزی نیست. بازار در دست یک شرکت نیست. انحصار وقتی مطرح می‌شود که در بازار رانت و مافیا به‌وجود بیاید و حیف و میلی در این میان رخ دهد، اما وقتی خوراک دام وارد می‌شود تا پروتئین مورد نیاز مردم تأمین شود، انحصار حساب نمی‌شود. اگر دولت در این خصوص ورود کند، می‌گویند تجارت نهاده‌ها دولتی شده؛ اما اگر قرار است به بخش خصوصی واگذار شود، نباید مدام این موضوع را به بوته نقد کشید، زیرا برخی سوسیالیستی و برخی سرمایه‌داری فکر می‌کنند، اما درحال‌حاضر و در وضعیت موجود هرکسی نهاده‌های دامی را برای افزایش میزان تولید و تأمین پروتئین مورد نیاز مردم کشور وارد کند، تأیید خواهد شد.
بسیاری از نهاده‌ها در چند ماه گذشته روی کشتی در دریا باقی مانده و این موضوع سبب شده بازار نهاده‌ها دچار آشفتگی شود. آیا راهکاری برای آن در نظر گرفته‌اید؟
بسیاری از نهاده‌ها در چند ماه گذشته در بندر امام خمینی (ره) در کشتی، اسکله و بندر، لنگرگاه و انبار باقی مانده و علت آن هم این است که منتظر اختصاص ارز هستند. بحث اصلی آشفته کردن بازار نیست، بلکه این بارها قرار است تأمین‌کننده غذای دام و طیور باشد. وقتی تیک این نهاده‌ها در سامانه زده نمی‌شود و ارز به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد، این بار باقی می‌ماند و نمی‌شود آن را تکذیب کرد و درحال‌حاضر مقدار زیادی نهاده دامی در بندر امام خمینی(ره) باقی مانده و هنوز کاری برای ترخیص آن‌ها نشده است. وقتی ۱۸ میلیون تن نهاده دامی در یک سال نیاز است، به این معناست که هر ماه باید یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار تن نهاده دامی به کشور وارد شود. اگر هر کشتی ۵۰ هزار تن نهاده به کشور وارد کند، به این معناست که هر روز باید یک کشتی نهاده به کشور وارد شود و وقتی بیش از چهار ماه است این نهاده‌ها باقی مانده، به همین نسبت نهاده در کشور کاهش یافته و در بندر دپو شده است، اما درحال‌حاضر با ذخیره‌هایی که داشته‌ایم، تلاش کرده‌ایم بازار را از نهاده‌ها خالی نگذاریم.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که برخی از نهاده‌های دامی‌کیفیت لازم برای استفاده دام‌ها را ندارند. نظر شما چیست؟
کیفیت، استاندارد خاصی دارد و کشور ما نیز استانداردهای سختگیرانه‌ای برای واردات نهاده‌های دامی و مواد غذایی دارد. درصورتی‌که گواهی بهداشتی کشور مبدأ نباشد، اصلاً اجازه حرکت به کشتی داده نمی‌شود، اما وقتی این بار به ایران می‌رسد، سازمان غذا و دارو، سازمان دامپزشکی، استاندارد و سازمان قرنطینه از محصول نمونه‌برداری می‌کنند و بعد از آن‌که تأیید آن‌ها داده شد، نهاده وارد کشور می‌شود. درواقع در چند مرحله کیفیت محصولات وارداتی سنجیده می‌شود؛ اما مشکل جای دیگری است و نکته این است که این نهاده‌ها زمان زیادی در بنادر زیر آفتاب باقی می‌مانند و رنگشان به‌دلیل همین موضوع تغییر می‌کند. اگر کیفیت به این معناست، این موضوع قابل تأیید است، اما اگر کیفیت به‌معنای محتوای نشاسته و مواد غذایی آن است، این موضوع قابل تأیید نیست، زیرا این محصول تست شده و بعد از تأیید وارد کشور می‌شود، اما اگر محصول پس از واردات بلافاصله توزیع شود، طعم و رنگ بهتری خواهد داشت.
برخی از کارشناسان می‌گویند به‌دلیل نبود نهاده‌های دامی از پودر گوشت برای تأمین غذای دام استفاده شده است. نظر شما چیست؟
پودر گوشت هم معمولاً جزئی از جیره غذایی طیور بوده و غذای طیور به‌صورت ۶۰ درصد ذرت، ۲۰ تا ۳۰ درصد سویا و حدود ۱۰ درصد هم پودر گوشت است و معمولاً این پودر اضافه می‌شود که ایرادی هم در آن وجود ندارد و این موضوع ربطی به بود و نبود نهاده‌ها ندارد. درحال‌حاضر مشکلی در تأمین سویا و جو وجود ندارد و تنها در تأمین ذرت دچار مشکل شده‌ایم.
گزارش از ملیحه محمودخواه