در اولین اقدام پس از استقلال انجام شده، سند راهبردی توسعه صنعت زنبورداری کشور تهیه و ریل‌گذاری برای حرکت در مسیر توسعه این صنعت انجام شد. در سند تهیه شده هشت هدف اصلی، ۴۳ برنامه راهبردی و ۸۷ اقدام اجرایی تعریف شده‌اند که انجام بسیاری از این اقدامات اجرایی به دستگاه‌های خارج از وزارت جهاد کشاورزی مرتبط می‌شود و بخش دیگر آن نیز به وزارت جهاد کشاورزی بازمی‌گردد. با اجرای این سند، صنعت می‌تواند از محل فشار تحریم‌ها بر کشور و الزام بودجه به کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی از فرصت استفاده کند و شهد شیرین درآمدزایی این صنعت را بر کام اقتصاد کشور بنشاند.
در این زمینه با مشیر غفاری، مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح توسعه زنبورداری کشور، گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
در کشور چند نفر در بخش صنعت زنبورعسل مشغول فعالیت هستند؟
جامعه زنبورداری با ۸۵ هزار زنبوردار و حدود هشت‌میلیون و ۴۰۰ هزار کلنی زنبورعسل در سطح کشور مشغول به فعالیت است. تاکنون این صنعت توانسته برای ۱۴۰هزار نفر اشتغال‌زایی داشته باشد که دستاورد آن تولید سالانه ۹۰ هزار تن عسل و سایر محصولات زنبور، مانند ژل‌رویال، فرآورده‌های آرایشی، بهداشتی و درمانی، موم، بره‌موم، زهر زنبورعسل و گرده‌گل است.
ایران در سطح جهان چه جایگاهی در تولید عسل دارد؟
درحال‌حاضر کشور ما رتبه چهارم را از لحاظ تعداد کلنی و رتبه سوم را از لحاظ تولیدعسل در دنیا دارد. همچنین یک‌هزار و۴۶۰ تن موم،۷۰ تن بره‌موم، ۱۲۲ تن گرده‌گل و سه‌هزار و ۴۰۰ کیلوگرم ژل‌رویال طی سال گذشته در کشور تولید شد. یکی دیگر از محصولات زنبورعسل که بازار خوبی دارد، زهر زنبورعسل است که استحصال، ارزش‌افزوده و قیمت جهانی بالایی دارد. باید سعی کنیم بر روی تولید محصول سالم تمرکز کنیم.
حدود یک‌سال از مستقل شدن دفتر توسعه زنبورداری می‌گذرد، مهم‌ترین اقدامی که در این مدت انجام شد، چه بود؟
پس از این استقلال، چهار کارگروه تخصصی در زمینه‌هایی از جمله پیگیری اصلاح نژاد ملکه و زنبورعسل ایرانی، مبارزه با بیماری‌های زنبورعسل، فروش، توسعه صادرات و تقویت ارتباطات بین‌المللی را تشکیل دادیم که در این کارگروه‌ها با حضور متخصصان این صنعت و زنبورداران پیشرو، درباره موضوعات مختلف تبادل‌نظر و تصمیم‌گیری می‌شود. همچنین مهم‌ترین اقدام سند راهبردی، توسعه زنبورداری کشور بود. با اطلاعاتی که از استان‌های مختلف جمع‌آوری شد و مقایسه وضع موجود با کشورهای دیگر و با استناد به اسناد بالادستی، قانون برنامه ششم، اقتصاد مقاومتی، افق ۱۴۰۴ و استناد به آخرین سرشماری زنبورستان‌ها این سند تدوین شد. گفتنی است، بیش از ۱۲۰ ساعت کار کارشناسی بر روی آن انجام شد و تشکل‌های بخش خصوصی، اعضای بخش صنعت، اتحادیه سراسری زنبورداران، صندوق حمایت از توسعه زنبورداری کشور، انجمن زنبورعسل ایران، موسسه تحقیقات علوم دامی و اساتید دانشگاه در تدوین این سند مشارکت داشتند. از ابتدای سال ۹۸ نیز سند را به تمام استان‌ها و دستگاه‌های مرتبط ارسال کرده و نظرات آن‌ها را نیز خواستار شدیم. در نهایت سند راهبردی توسعه زنبورداری نهایی شد.
مهم‌ترین هدفی که این سند دنبال می‌کند، چیست؟
این سند دارای هشت هدف اصلی و ۴۳ استراتژی در راستای دستیابی به این اهداف است که برای هر یک از آن‌ها پروژه طراحی شده و با در نظر گرفتن افق ۱۴۰۴ بازه زمانی تعیین شده است. برای عملیاتی کردن کار، انتظارات ذی‌نفعان (زنبورداران، دولت، مردم، تشکل‌ها و صنایع وابسته) درج و در نهایت جداول آماری مربوطه طراحی شده است. تضمین کیفیت محصولات و فرآورده‌های زنبورعسل در راستای امنیت غذایی و سلامت جامعه، افزایش بهره‌وری، بازده و بهبود روش‌ها و توسعه فناوری، اصلاح ساختار، قوانین و نظام اجرایی، کارآفرینی، اشتغال‌زایی و توسعه محصولات جدید و افزایش ارزش‌افزوده، حفظ و توسعه ذخایر ژنتیکی، توسعه صادرات و تقویت ارتباطات بین‌المللی، آموزش، ترویج، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی، کاهش ریسک و افزایش تاب‌آوری اهداف این سند است.
چشم‌انداز سند راهبردی توسعه زنبورداری چیست؟
صنعت زنبورداری ظرفیت‌های بسیاری دارد که ما برای مطرح کردن این ظرفیت‌های نهان تلاش می‌کنیم. ازجمله چشم‌اندازهای طرح توسعه زنبورداری عبارتند از: پیشرو بودن در بخش کشاورزی، سرآمد منطقه، رقابت‌پذیر در جهان، بهره‌مند از دانش و فناوری‌های روز، برخوردار از کسب‌وکارهای اقتصادی و پر رونق، عرضه‌کننده محصولات قابل‌اعتماد، متنوع و ارزش‌آفرین. گفتنی است، طی هفت سال آینده و تا افق ۱۴۰۴ ضمن دستیابی به رشد متوسط سالانه پنج درصد به شاخص‌های تولید و ارزآوری دست خواهیم یافت.
دفتر توسعه زنبورداری چقدر از نظر کارشناسان این حوزه استفاده می‌کند؟
حضور و مشارکت متخصصان و صاحب‌نظران در این حوزه بسیار ضروری است. قطعاً یک کمیته نمی‌تواند درباره همه مسائل اظهارنظر کند. تاکنون کارگروه‌های تخصصی شامل کارگروه حفظ و ارتقای ذخایر ژنتیکی زنبورعسل ایرانی و اصلاح نژاد ملکه ایرانی، کارگروه توسعه صادرات و تقویت ارتباطات بین‌المللی، کارگروه تأمین دارو و کنترل بیماری‌های زنبورعسل تشکیل شده. ستاد مرکزی گرده‌افشانی نیز درحال تشکیل است.
در حوزه صادرات چه اقداماتی انجام شده و چه ظرفیت‌هایی در این بخش داریم؟
ایران ظرفیت بالایی در بخش صادرات دارد و در خاورمیانه می‌تواند در زمینه توسعه این صنعت و ارائه محصولات متنوع به بازارهای هدف سرآمد شود. در این مدت هم سعی کرده‌ایم شرایط مناسب برای صادرات را فراهم کنیم. اخیراً نیز صادرات محصولات زنبورداری از طریق برخی مرزهای کشور مثل استان کردستان به اربیل عراق که متوقف شده بود، درحال بازگشایی است. لازم است هیئت متشکل از مسئولان گمرک و بخش کشاورزی اربیل عراق به ایران بیایند تا به این ترتیب تفاهم‌نامه‌ها و توافقات انجام و مسیر صادراتی مجدداً راه‌اندازی شود. همچنین جشنواره و همایش‌هایی در استان‌های مختلف برگزار می‌شود که زمینه‌ساز مناسبی برای صادرات است. برای مثال جشنواره عسل کُنار در بوشهر می‌تواند به یک کریدور صادراتی برای صدور عسل به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس تبدیل شود.
توسعه صنعت زنبورداری چه تأثیری می‌تواند بر اقتصاد کشور داشته باشد؟
با افزایش اعمال تحریم‌ها بر کشور و تدوین برنامه اقتصاد مقاومتی، صنعت زنبورداری بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و اکنون نیز اهمیت به آن روزبه‌روز درحال افزایش است. درحال‌حاضر فرآورده‌های جانبی زنبورعسل از جمله ژل‌رویال، گرده‌گل، موم، بره‌موم و زهر زنبور نیز تولید می‌شود که تمامی آنان برای اقتصاد دارای ارزش‌افزوده بالایی است و درآمد حاصل از آن‌ها می‌تواند با درآمدزایی صنعت نفت رقابت کند؛ به‌طور مثال هر گرم زهر زنبورعسل ۱۰۰ دلار قیمت دارد و صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری کشور با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی همچنین با موسسه دارویی رازی در صددند که در زمینه استخراج زهر زنبور از زنبورستان‌های کشور اقدام کنند تا به‌جای ارز بری، ارزآوری برای کشور و بهره‌برداران ایجاد شود. تاکنون دوهزار و ۴۰۰ گونه گیاه دارویی در کشور شناسایی شده و تلاشیم تا از این ظرفیت برای زنبورستان‌ها و تقویت در تنوع‌بخشی به عسل‌های تولیدی استفاده کنیم. تولید قرص ژل‌رویال از دیگر اقدامات در این حوزه است. برای سایر محصولات زنبورستان‌ها نیز اقدامات دانش‌بنیانی را انجام خواهیم داد.
بخش خصوصی، اتحادیه‌ها و تشکل‌ها چه تأثیری بر توسعه این صنعت دارند؟
ورود بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری و همکاری اتحادیه‌ها و شرکت‌های تعاونی زنبورداری، کمک خواهد کرد تا کریدور صادراتی این محصولات را بر پایه اصول علمی اقتصادی برای صنعت زنبورداری کشور ایجاد کنیم. ۹۷ درصد از سرمایه این صندوق را دولت تأمین کرده که فقط ۴۸ درصد از این سرمایه‌گذاری به‌عنوان سهام دولت و مابقی سرمایه‌گذاری نیز به‌عنوان سهام تشکل‌های زنبورداری کشور نام‌گذاری شده است. حال تشکل‌ها با عضویت در این صندوق می‌توانند بر رونق بخشی به این صنعت از این ظرفیت آماده شده بهره‌برداری کنند.
در بخش بیمه زنبورداران چه اقداماتی انجام گرفته است؟
در این زمینه با صندوق بیمه محصولات کشاورزی، تفاهم‌نامه بیمه کلنی‌های زنبورعسل طراحی شده که عملیاتی خواهد شد. بر اساس این تفاهم‌نامه تعاونی‌های زنبورداری استان‌ها، به‌عنوان کارگزار بیمه زنبورداری قرار خواهند گرفت تا در کنار کارگزاران صندوق بیمه و به‌صورت مشارکتی با آن‌ها امور بیمه را با درصد مناسبی از حق کارگزاری انجام دهند. همچنین اتحادیه زنبورداری به‌عنوان عضو کمیته برآورد خسارت خواهند بود. گفتنی است، با صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر نیز بحث بیمه اجتماعی زنبورداران را دنبال می‌کنیم و در این‌خصوص به توافقاتی رسیدیم و تفاهم‌نامه‌ای نیز تنظیم شده است که به مرحله عملیاتی خواهد رسید.
در پایان چه صحبتی دارید؟
ما به‌دنبال بحث زنجیره‌های تولید و توزیع در صنعت زنبورداری هستیم که همگی درحال تدوین است. همه مواردی که اشاره شد، مسیرهای متعددی است برای پویایی صنعت زنبورداری که با کمک صاحب‌نظران بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی گام‌های خوبی در این زمینه برمی‌داریم. بنابراین از همه زنبورداران و تشکل‌های مربوطه درخواست همراهی داریم تا بتوانیم در این مسیر از همه ظرفیت‌های بخش به خوبی استفاده کنیم تا سرعت‌مان برای رسیدن به اهداف بیش‌تر شود.