درواقع یک روش و سیاست پرهزینه انتقال ریسک از کشاورزان به دولتها یا سایر موسسات بیمهای است. بیمه محصولات کشاورزی سازکاری برای مشارکت در ریسک است که در عمل موجب انتقال ریسک از بیمهگذاران به موسسات بیمهکننده دولتی یا خصوصی میشود. بیمه محصولات کشاورزی ابزار مهمی برای اجرای سیاستهای توسعه بخش کشاورزی، منطقهایکردن کشت مطلوب، اشاعه روشهای نوین زراعیـدامی، جلوگیری از مهاجرت بیرویه روستاییان و رسیدن به اهداف توسعهای در بخش کشاورزی است؛ زیرا با استفاده از این سازکار نه تنها میتوان از طریق پساندازهای اندکی که انبوهی از کشاورزان بهعنوان حق بیمه میپردازند، خسارت وارده به کشاورزان را جبران کرد، بلکه با آن میتوان امنیت بیشتری را برای تولیدکنندگان بخش کشاورزی فراهم ساخت، مخاطرات تولید را کاهش داد و در نهایت شرایط مطلوبتری را برای بخش کشاورزی فراهم آورد؛ لذا بیمه کشاورزی برای افزایش سرمایهگذاری در بخش کشاورزی و استفاده بهتر از سرمایههای موجود سودمندترین ابزار است، زیرا سرمایهگذاری در بخش کشاورزی را تشویق میکند. درواقع سازکار بیمه کشاورزی شیوه مدرنی است که بیش از ۱۰۰ سال است در جهان برای استمرار تولید، محکمساختن پایههای امنیت غذایی و جبران خسارت کشاورزان بهکار میرود.
گندم یکی از محصولات راهبردی تحت پوشش بیمه کشاورزی است. سطح زیر کشت این محصول در دنیا بیش از ۲۵۰ میلیون هکتار است و تولید کل آن در دنیا بیش از ۵۰۰ میلیون تن گزارش شده. مصرف سرانه گندم در دنیا ۱۳۰ و در ایران ۲۲۰ کیلوگرم است. همچنین سطح زیر کشت این محصول در ایران تقریباً ۵/۶ میلیون هکتار گزارش شده است؛ لذا در کشور ما گندم اصلیترین منبع تغذیه مردم است و نقش ویژهای در الگوی تغذیهای ایفا میکند و بهرغم تغییرات اساسی و ایجاد تنوع در خوراکیها، همچنان ماده اصلی در سبد غذایی خانوارهای ایرانی است و بخش عمدهای از نیاز به انرژی و پروتئین بدن افراد را تأمین میکند، بهطوریکه ۳۶ درصد کالری مردم و ۴۰ درصد امنیت غذایی کشور را تأمین میکند.
تأمین امنیت خاطر گندمکاران با بیمه گندم
گندم بهدلیل سازگاری گسترده کشت با شرایط مختلف آبوهوایی از جایگاه ویژهای برخوردار است و ضمن داشتن بالاترین سطح زیر کشت در بین محصولات کشاورزی، در چند دهه اخیر بهسبب رشد جمعیت، بهعنوان محصولی راهبردی و ابزاری کارکردی در روابط سیاسی و بینالمللی کشور تلقی میشود. درحالحاضر در جهان بیمه گندم به دو صورت سنتی (براساس عملکرد انفرادی افراد) و مدرن (براساس پارامترهای آبوهوایی منطقه مانند میزان بارندگی و دما) انجام میشود؛ لذا در این شرایط یکی از اصولیترین و موثرترین ابزارها که میتواند از کشاورزان در مقابل سوانح طبیعی به بهترین نحو حمایت کند، بیمه اجباری این محصول کشاورزی است. درواقع با اجباری و فراگیرشدن بیمه گندم در زمان خسارتهای فاجعهبار مانند سیل، طوفان و خشکسالی، امکان جبران ۱۰۰ درصدی خسارتها وجود خواهد داشت.
بیمه اجباری گندم پیامدهایی همچون تقویت منابع مالی دولت، افزایش مشارکت کشاورزان، کاهش مخاطرات اخلاقی و بدگزینشی در بیمه و حمایت بهتر صندوق بیمه از کشاورزان مناطق خسارتدیده را به همراه خواهد داشت. هرچند اجباریکردن بیمه گندم باید بهگونهای باشد که به کاهش تولید منجر نشود، زیرا گندمکاران در ایران خردهپا هستند و درصد بالایی از گندمهای تولیدی مختص زمینهای کوچک و خردهمالکی است؛ لذا با اجباریشدن بیمه گندم میتوان ضمن کنترل دقیق وضعیت، از وارد آمدن خسارت و کنارهگیری این کشاورزان از کشت بهدلیل خسارت سنگین جلوگیری کرد.
امروزه این نوع بیمه اجباری در کشورهای پیشرفته دنیا همچون آمریکا، ژاپن، کانادا و استرالیا بهعنوان حامی تولیدکنندگان بخش کشاورزی سرلوحه برنامههای بیمهای قرار گرفته است؛ برای مثال، کشاورزان کانادایی هنگام خرید بذر گندم مبلغی از پول خود را برای بیمه گندم به صندوق بیمه کشاورزی واریز میکنند. درواقع هدف اصلی بیمه اجباری در این کشورها کاهش سهم دولت است و بیمهها متکی به حق بیمه هستند؛ هرچند بیمه در ایران بهدلیل وابسته بودن به یارانه دولت نتوانسته خود را تأمین کند؛ لذا پیشنهاد میشود کشاورزان درصد کمی از درآمد خود را به صندوق بیمه واریز کنند و از این راه برای مدیریت ریسک تأمین مالی شوند و به دولت وابسته نباشند.
توانمندشدن صندوق بیمه کشاورزی با بیمه گندم
از مهمترین مزایای بیمه فراگیر گندم این است که از یکسو توانمندی بیشتری را برای صندوق بیمه در زمینه پرداخت غرامتها فراهم میآورد و از سوی دیگر باعث میشود که برآورد صندوق بیمه برپایه قانون اعداد بزرگ دقیقتر انجام و اعتبار مورد نیاز برای جبران خسارتها با سهولت بیشتری تأمین شود. درواقع میتوان گفت بیمه اجباری گندم باید در جهت افزایش تولید گندم، به خودکفایی رسیدن در تولید این محصول راهبردی، امنیت خاطر کشاورزان و تأمین امنیت غذایی اصلی مهم تلقی شود.
امروزه تأمین غذا برای جمعیت رو به رشد از طریق کاهش واردات و افزایش تولیدات کشاورزی با تأکید بر حفظ و پایداری منابع تولید مهمترین جنبه مدیریت راهبردی بخش کشاورزی در کشور بهشمار میرود و ازاینرو افزایش تولیدات کشاورزی و بهبود امنیت غذایی به اتکای تولید داخلی جهتگیری اصلی دولت یازدهم و دوازدهم بوده است. نتیجه این افزایش تولید از یک سو موجب بهبود امنیت غذایی با اتکا به تولید داخلی میشود و از سوی دیگر، درنتیجه افزایش بهرهوری، موجب بهبود معیشت و درآمد کشاورزان خواهد شد. سازمان ملل و بانک جهانی، امنیت غذایی را دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم میدانند؛ لذا با توجه به این تعریف، دسترسی به غذا اولین مرحله است که امروزه با ریسکهای فراوانی همچون خشکسالی و سیل تحت تأثیر قرار گرفته و عملاً دسترسی به غذا دشوار شده. در ایران مکانیزم بیمه کشاورزی به شیوهای نظاممند میتواند بخش مهمی از مدیریت ریسکهای مالی را برعهده بگیرد و بحرانهای بزرگ اقتصادی را با این ابزار هوشمند و با کمترین تکانه اقتصادی در تأمین امنیت غذایی مدیریت کند. درحالحاضر بیش از نیمی از ورودی صندوق بیمه کشاورزی از سوی دولت تأمین میشود؛ لذا نیاز ضروری بیمه کشاورزی تأمین سریع اعتبار حق بیمه سهم دولت است، البته وجود تشکلهایی همچون بنیاد توانمندسازی گندمکاران نیز میتواند همکاری لازم را با صندوق بیمه کشاورزی در زمینه تأمین اعتبار به جهت فراگیر کردن بیمه گندم کشاورزان داشته باشد و آنان را بهسوی افزایش تولید و جبران بخش مهمی از خسارات ناشی از سوانح طبیعی سوق دهد.
باید گفت بیمه اجباری گندم باید با یک آموزش ترویجی از طریق مراکز کشاورزی ترویجی و صندوق بیمه کشاورزی با فرهنگسازی دقیق و شناسایی و تشویق کشاورزان پیشرو در دستور کار قرار گیرد.
بهعنوان متخصص در حوزه گندم که دورههای تخصصی را در مرکز بینالمللی بهبود گندم و ذرت (International Maize and Wheat Improvement Center) با نام CIMMYT در قاره آمریکا گذراندهام و مدت ۹ سال هم افتخار کارگزاری بیمه زراعت را با موفقیت و اشتیاق داشتهام، به دولت و مجلس پیشنهاد میکنم بیمه اجباری و فراگیر گندم را تصویب و در قالب یک قانون همانند بیمه طیور در کشور، ضمن تأمین منابع مالی برای صندوق بیمه کشاورزی، فراهم کنند. در این مسیر نقش توانمند مدیرعامل بانک کشاورزی، وزیر جهاد کشاورزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس سازمان برنامه و بودجه در نیل به این هدف مقدس بسیار مهم است. من که در سطوح اجرایی بیمه کشاورزی و در مناطق روستایی کار کردهام و اینک هم شوق بازگشت به مجموعه بیمه را پس از طی دورههای تخصصی در خارج از کشور دارم، مطمئنم بیمه کشاورزی توان تخصصی و عملیات اجرایی این طرح بزرگ ملی را خواهد داشت.
گزارش از زهرا مریمی