شکرالله حاجی‌وند در گفت‌وگو با روستانیوز افزود: همکاری پژوهشی با موسسات آموزشی و پژوهشی کشور به‌منظور ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی ذی‌ربط، تبیین سیاست‌ها و خط‌مشی‌های کلان تحقیقاتی باغبانی کشور و مشارکت در سیاست‌گذاری‌های محصولات باغی با نگاه به بازارهای هدف داخل و خارج از دیگر اهداف موسسه تحقیقات باغبانی است.
به‌گفته این مقام مسئول در وزارت جهاد کشاورزی، برنامه‌ریزی و انجام تحقیقات باغبانی در کشور با مشارکت و همکاری بخش خصوصی، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی داخلی و خارجی و پژوهشکده‌های زیرمجموعه موسسه و بهره‌مندی از مشارکت مراکز تحقیقاتی و تهیه و تنظیم این برنامه‌ها برای تصویب در هیئت امنا با رعایت اولویت آن‌ها و برآورد اعتبارات مورد نیاز، انتقال یافته‌های تحقیقاتی حاصل از پروژه‌ها و طرح‌های تحقیقاتی به بهره‌برداران نیز اهداف دیگری است که این موسسه دنبال می‌کند.
وظایف موسسه تحقیقات باغبانی بنا به ابلاغیه شورای گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
حاجی‌وند به وظایف موسسه باغبانی از نگاه وزارت علوم و تحقیقات فناوری اشاره و تصریح کرد: وظایف مهم موسسه براساس ماده ۲ اساسنامه ابلاغی توسط شورای گسترش وزارت علوم و تحقیقات فناوری عبارت است از: بررسی و شناسایی نیازهای پژوهشی کشور در حوزه علوم باغبانی، توسعه تحقیقات برای استفاده از روش‌های نوین باغبانی و کاربرد فناوری‌های نوین، حفظ ذخایر ژنتیکی باغبانی برای بهره‌برداری در برنامه‌های به‌نژادی، انجام تحقیقات با هدف دستیابی به ارقام و پایه‌های اصلاح‌شده گیاهان باغبانی و معرفی آن‌ها، انجام تحقیقات لازم به‌منظور تعیین نیازهای ارقام و پایه‌ها در مناطق مختلف کشور، بررسی مسائل و مشکلات پس از برداشت محصولات باغی، تهیه، تأمین و نگهداری هسته‌های اولیه سالم نهال و بذر ارقام، پایه‌ها و اندام‌های تکثیری، برای واگذاری به بخش خصوصی، پیش‌تکثیر نهال و بذر پایه‌ها و ارقام برای تأمین نیاز باغ‌های مادر با همکاری مراکز تحقیقاتی و بخش خصوصی، انتشار و ثبت گزارش‌ها و مقالات علمی و اختراعات حاصل از طرح‌های تحقیقاتی در سطح ملی و بین‌المللی، تهیه برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت موسسه و تهیه برنامه و بودجه سالیانه موسسه و پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی تابعه برای ارائه و تصویب در هیئت امنا.
به‌گفته حاجی‌وند، نظارت بر اجرای برنامه‌های تحقیقاتی مربوط به پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی تابعه و ارزشیابی پروژه‌های تحقیقاتی، تهیه و ارائه دستورالعمل‌ها و آئین‌نامه‌های لازم برای تصویب در هیئت امنا، همکاری با دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی و موسسات تحقیقاتی داخل و خارج برای انجام تحقیقات مشترک و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز بخش باغبانی کشور، آموزش، ترویج و انتقال یافته‌های تحقیقاتی و مشارکت در بررسی‌های اقتصادی و بازاریابی محصولات باغی از دیگر وظایفی است که در ابلاغیه وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، موسسه تحقیقات باغبانی ملزم به اجرای آن است. علاوه‌براین، همکاری در ایجاد بستر مناسب برای تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان، ارتباط مستمر و مداوم با کانون‌های تولید و انجمن‌های علمی، کمک به تجاری‌سازی یافته‌ها و درآمدزایی فناورانه، مشارکت در سمینارها و کنفرانس‌های ملی و بین‌المللی، نمایشگاه‌ها و بازدیدهای علمی و دوره‌های آموزشی داخل و خارج از کشور نیز در شمار وظایف موسسه تحقیقات باغبانی قرار دارد.
حاجی‌وند گفت: تقاضامحوری پروژه‌های تحقیقاتی از دیگر برنامه‌های پیش روی موسسه است. بنابراین، علاوه‌بر مباحث به‌نژادی و معرفی رقم، بخش زیادی از طرح‌های پژوهشی از محل درآمدهای اختصاصی موسسه و پژوهشکده‌های تابعه تأمین اعتبار می‌شود.
سالانه ۲۱ میلیون تن محصولات باغی تولید می‌شود
رئیس موسسه تحقیقات علوم باغبانی درخصوص وضعیت باغبانی کشور گفت: حدوداً دومیلیون و ۹۰۰ هزار هکتار سطح زیرکشت محصولات باغی است. از این مقدار یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار سطح زیرکشت محصولات سردسیری و خشک، حدوداً ۸۴۰ هزار هکتار سطح زیرکشت محصولات گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، ۳۸۰ هزار هکتار سطح زیرکشت محصولات دیم و مابقی نیز کشت‌های گلخانه‌ای و سایر محصولات است.
حاجی‌وند میزان تولید محصولات باغی را کم‌تر از ۲۱ میلون تن در سال اعلام کرد و افزود: از این مقدار کم‌تر از ۱۰ میلیون تن مربوط به محصولات سردسیری و بیش از هشت‌میلیون تن محصولات گرمسیری و نیمه‌گرمسیری و مابقی مربوط به محصولات گلخانه‌ای و سایر محصولات است.
رئیس موسسه تحقیقات علوم باغبانی در گفت‌وگو با روستانیوز تصریح کرد: موسسه تحقیقاتی علوم باغبانی از سال ۱۳۹۳ با تجمیع سایر موسسات تک‌محصولی در قالب پژوهشکده‌های مختلف با هفت پژوهشکده شکل گرفت. این هفت پژوهشکده شامل پژوهشکده‌های «میوه‌های معتدله و سردسیری» واقع در کرج، «مرکبات و میوه‌های نیمه‌گرمسیری» در رامسر، «گل و گیاهان زینتی» در محلات، «چای» در لاهیجان، «پسته» در رفسنجان، «سبزی و صیفی» در کرج و «خرما و میوه‌های گرمسیری» در اهواز واقع شده‌اند.
حاجی‌وند افزود: این پژوهشکده‌ها در ۱۷ ایستگاه تخصصی در ذیل پژوهشکده‌ها و درواقع در بیش از ۶۰ ایستگاه که در مراکز تحقیقاتی استان‌ها هستند، طرح‌های تحقیقاتی باغبانی را اجرا می‌کنند. درحال‌حاضر تعداد اعضای هیئت‌علمی پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی استانی ۱۷۲ نفر است که در رشته‌های مختلف ازجمله اصلاح نباتات، گیاه‌پزشکی، باغبانی و سایر رشته‌های وابسته در استان‌ها مشغول فعالیتند.
وی درخصوص اهداف کلان موسسه تحقیقات علوم باغبانی گفت: تمام فعالیت‌های پژوهشی موسسه برمبنای نیازهای پژوهشی داخلی عملیاتی می‌شود؛ بنابراین مأموریت‌هایی که به موسسه محول شده شامل رفع نیازهای تحقیقاتی باغبانی کشور، توسعه تحقیقات برای استفاده بیش‌تر و بهتر از روش‌های نوین باغبانی و کاربرد فناوری‌های نوین، حفظ ذخایر ژنتیکی باغبانی برای بهره‌برداری در برنامه‌های به‌نژادی، انجام تحقیقات با هدف دستیابی به ارقام و پایه‌های اصلاح‌شده گیاهان باغبانی و معرفی آن‌ها به بهره‌برداران و تحقیقات لازم برای تعیین ارقام و پایه‌های سازگار در مناطق مختلف کشور است.
حاجی‌وند در ادامه افزود: علاوه‌براین تهیه، تأمین و نگهداری هسته‌های اولیه سالم نهال بذر و ارقام، پایه و اندام‌های تکثیری و واگذاری آن‌ها به بخش خصوصی، بررسی مشکلات پس از برداشت محصولات باغی، پیش‌تکثیر نهال و بذر و پایه و ارقام برای تأمین نیاز باغ‌های مادر با همکاری مراکز تحقیقات بخش خصوصی، انتشار و ثبت گزارشات و مقالات علمی و اختراعات حاصل از طرح‌ها در سطح ملی و بین‌المللی از دیگر اهداف این موسسه است.
مأموریت‌های چهارگانه موسسه تحقیقات علوم باغبانی مبتنی بر برنامه ششم توسعه کشور
رئیس موسسه تحقیقات علوم باغبانی با بیان این‌که این موسسه یکی از موسساتی است که برنامه آموزش، ترویج و انتقال یافته‌ها را نیز برعهده دارد، افزود: بخش دیگری از وظایف موسسه تحقیقات باغبانی، تبیین برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت موسسه و همچنین تبیین آئین‌نامه‌های لازم برای تصویب در هیئت امنای موسسه است. همچنین همکاری و مشارکت با مراکز علمی و دانشگاهی و سایر موسسات تحقیقاتی جزو برنامه‌های موسسه و پژوهشکده‌های تابعه برای بهره‌برداری بیش‌تر از منابع و زیرساخت‌های کشور است.
مأموریت‌های موسسه تحقیقات علوم باغبانی
حاجی‌وند درخصوص مأموریت‌هایی که موسسه تحقیقات علوم باغبانی بر عهده دارد نیز خاطرنشان کرد: متناسب با مفاد ماده ۲ اساسنامه موسسه، سه مأموریت ویژه از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور برای ما معین شده که عبارتند از: «بهره‌برداری از منابع ژنتیکی و ژنوتیپ‌های داخلی»، «انجام پژوهش‌های کاربردی» که امسال ۲۶۴ پروژه پژوهشی کاربردی در دست اجرا داریم، «تولید ارقام اصلاح‌شده محصولات باغی» که سال گذشته ۱۳رقم جدید محصولات باغی معرفی شد و امسال بیش از ۱۵ رقم از محصولات باغی به باغداران معرفی خواهد شد.
وی افزود: فعالیت دیگر موسسه تحقیقات باغبانی که براساس برنامه ششم توسعه جزو وظایف قانونی این موسسه است، تولید هسته‌های اولیه محصولات باغی و پیش‌تکثیر آن‌هاست. به همین دلیل امسال شاهد افتتاح گلخانه و اسکرین‌هاوس برای نگهداری از این منابع ژنتیکی داخلی و خارجی خواهیم بود. این اسکرین‌هاوس بیش از دوهزار متر وسعت دارد با چهار یونیت مجزا برای همه محصولات باغی که در موسسه در حال احداث است.
حاجی‌وند با اعلام این‌که در سال جاری حدوداً ۳۷ رقم و پایه از هسته‌های اولیه پیش‌تکثیر خواهیم کرد، گفت: این کار در راستای برنامه‌های اجرایی کشور، با هدایت و حمایت سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مشارکت معاونت امور باغبانی وزرات جهاد کشاورزی در دست اجراست.
او گفت: با مشارکت بخش اجرا ۱۴۰ رقم جدید از محصولات باغی را طی یک برنامه مشخص و هدفمند پیش‌تکثیر کردیم و در اختیار بخش خصوصی و نهال‌کاران قرار دادیم. امسال هم این برنامه را با مشارکت آنان برای ۹۲ رقم از محصولات سردسیری و خشک همچنین محصولات گرمسیری و نیمه‌گرمسیری عملیاتی خواهیم کرد.
افزایش ۲۳۳ ریالی ارزش افزوده در ازای افزایش یک‌ریالی بودجه تحقیقات کشاورزی
حاجی‌وند در پاسخ به این سوال که در کشور ما تحقیقات چه سهمی در بخش اجرا، به‌ویژه در حوزه کشاورزی و امور باغبانی دارد، گفت: بررسی محققان اقتصاد کشاورزی نشان داده است که اثر تحقیقات بر رشد بخش کشاورزی همیشه مثبت بوده، به‌طوری‌که اگر بودجه تحقیقات کشاورزی را یک ریال افزایش دهیم، ارزش افزوده‌ای تا ۲۳۳ ریال به‌دنبال خواهد داشت.
وی خاطرنشان کرد: براساس مشکلاتی که در حوزه کشاورزی با آن مواجه هستیم، معاونت امور باغبانی مطابق برنامه ششم توسعه کشور برنامه‌هایی در دستور کار دارد، ازجمله: ساماندهی تولید نهال و تأمین تکثیر ارقام جدید و اصلاح‌شده باغبانی، برنامه اصلاح و نوسازی باغ‌های سنتی، احیای دریاچه ارومیه، طرح توسعه باغ‌های دیم و گیاهان دارویی در اراضی شیبدار و کم‌بازده، تولید و توسعه کشت محصولات ارگانیک و همکاری‌های مشترک در تشکیل کارگروه‌ها و تیم‌های پژوهشی و تحقیقاتی متشکل از محققان با دفاتر تخصصی امور باغبانی.
رئیس موسسه تحقیقات علوم باغبانی درخصوص میزان اعتبار تحقیقات در امور باغبانی در سال جاری نیز گفت: با توجه به این‌که نگاه موسسه مبتنی بر تقاضامحوری است، علاوه‌بر مباحث به‌نژادی و اقدامات در راستای معرفی رقم، سعی بر این است که سایر طرح‌های پژوهشی ما مبتنی بر تقاضامحوری باشد. به‌عبارت دیگر، بخشی از مطالعات و پژوهش‌های ما از محل درآمدهای اختصاصی موسسه و پژوهشکده‌های تابعه است.
حاجی‌وند درخصوص میزان نقشی که بخش تحقیقات در رفع مشکلات فراوان موجود در حوزه کشاورزی دارد، اظهار داشت: بسیاری از مسائلی که الان وجود دارد، با مشارکت کارشناسان بخش اجرا، محققان و اعضای هیئت علمی موسسات تابعه سازمان تحقیقات، مراکز دانشگاهی و همچنین مشارکت بخش خصوصی و دولتی حل‌شدنی است و در این زمینه تجربیات خوبی با همکاری معاونت امور باغبانی طی سال‌های گذشته به‌دست آمد؛ ازجمله مطالعه اراضی تحت پوشش رودخانه‌های مرزی برای ارائه الگوی کشت درختان میوه بوده که کار تیمی موفقی بود.
وی درخصوص اثربخشی تحقیقات در بخش اجرا گفت: تحقیقات به‌خصوص در حوزه باغبانی زمان‌بر است. به این معنا که وقتی یک کار پژوهشی روی یک درخت انجام می‌گیرد، نمایان شدن نتیجه آن مستلزم گذر زمان است. باوجوداین همکاران ما با مشارکتی که با بخش اجرا دارند، همیشه توانسته‌اند اثرگذار باشند و در پروژه‌های مختلف حضور فعال داشته باشند؛ ازجمله پروژه موفق سرشاخه‌کاری گردو که با مشارکت بخش اجرا و موسسه تحقیقات علوم باغبانی طی سه سال اخیر شدت گرفته و به فرهنگ تبدیل شده است. این کار به تعویض تاج درختان، افزایش محصول و گذر از سرمای بهاره با ارقام مناسب منجر می‌شود. این کار در سال گذشته در بیش‌تر استان‌های گردوخیز اجرا شد. برگزاری بیش از ۲۵ دوره آموزشی در خصوص احداث و مدیریت باغ‌های پسته در سه‌ماهه اول امسال از دیگر اقدامات مشترک موسسه و بخش اجراست. باوجوداین، معتقدیم که عملکرد موسسات تحقیقاتی زمانی موثر است که دستاوردهای پژوهشی به اقدامات ترویجی و توسعه‌ای و افزایش درآمد بهره‌برداران منجر شود.
نگاه ویژه به بخش‌های تحقیقاتی باغبانی در استان‌ها
حاجی‌وند درخصوص برنامه‌های پیش روی موسسه نیز گفت: با توجه به این‌که موسسه تحقیقات علوم باغبانی جدیدالتأسیس است، در برخی پژوهشکده‌ها تجمیع زیرساخت‌ها، همین‌طور ساماندهی کلکسیون‌ها و بخش‌های تحقیقاتی باغبانی در استان‌ها را در دستور کار داریم. از سوی دیگر در برخی از استان‌ها اولویت اول برای بهره‌برداران باغبانی است؛ بنابراین باید نگاه ویژه‌ای به بخش‌های تحقیقاتی باغبانی در این استان‌ها در برنامه داشته باشیم. این کار در معماری جدید سازمان تحقیقات با دستور ویژه رئیس سازمان در دستور کار قرار گرفته است.
وی اظهار امیدواری کرد با فعال شدن گروه تجاری‌سازی و ترویج و فناوری موسسه، بخش عظیمی از یافته‌ها و فناوری‌های نوین به‌دست بهره‌برداران برسد؛ چراکه زمانی می‌توانیم اثرگذار باشیم که دستاوردهای پژوهشی‌مان به اقدامات ترویجی و توسعه‌ای تبدیل شود که بر سطح درآمد و اقتصاد بهره‌برداران بیفزاید.
طرح‌های شاخص پژوهشی
رئیس موسسه تحقیقات علوم باغبانی درخصوص طرح‌های پژوهشی شاخصی که در حوزه تحقیقات باغبانی از سوی موسسه انجام شده، گفت: ما در سال ۹۵ دو رقم، سال ۹۶ دو رقم و در سال ۹۷ نیز سیزده رقم محصولات باغی جدید معرفی کردیم. همچنین در سال ۹۸ بیش از ۱۵ رقم از محصولات باغی جدید را به جامعه باغداران معرفی خواهیم کرد که این اقدام به افزایش بهره‌وری، افزایش درآمد و در پی آن ارتقای سطح اقتصادی باغداران منجر خواهد شد؛ همچنین ادامه فعالیت در زمینه آموزش باغداران گردو برای عملیات سرشاخه‌کاری و تعویض تاج در باغ‌های پسته‌ای را که زیان اقتصادی دارند یا با تغییر اقلیم دچار مشکل محصول‌دهی شده‌اند، در دستور کار داریم.
حاجی‌وند افزود: از دیگر اقداماتی که در موسسه انجام دادهایم واردات ۱۱ رقم تمشک و بلوبری است. سال گذشته پنج رقم بلوبری و شش رقم تمشک وارد کردیم و به بیش از ۱۵ شرکت تولید نهال واگذار کردیم. درحال‌حاضر در برخی مناطق کشور این ارقام تمشک و بلوبری در حال تکثیر و توضیح است.
راه‌اندازی بخش تحقیقاتی باغبانی دیم در آینده نزدیک
حاجی‌وند در ادامه به اقدامات و طرح‌های اجراشده موسسه اشاره کرد و گفت: از طریق موسسه هفت رقم از ارقام پکان که به گردوی گرمسیری معروف است، به چهار نقطه کشور منتقل شد و در حال بررسی سازگاری و توسعه است.
وی ادامه داد: فعالیت دیگر موسسه اجرای پایلوت‌هایی برای بررسی سازگاری و کشت رقم MD۲ آناناس بوده است. شیوه تکثیر انبوه آن را از طریق کشت بافت به‌دست آورده‌ایم و تعیین محیط کشت مناسب برای آن را تعیین کرده‌ایم که درحال‌حاضر نیز بخش خصوصی روی آن فعالیت می‌کند.
حاجی‌وند تصریح کرد: از دیگر اقدامات موسسه تولید هسته اولیه بیش از ۵۰ رقم از درختان میوه و گیاهان زینتی بود که توانسته‌ایم هسته اولیه این ارقام را به‌دست بیاوریم. علاوه‌برآن توسط محققان موسسه۶۰ رقم مهم ژنتیک و امیدبخش بادام را به شش نقطه کشور انتقال دادیم که در حال بررسی و سازگاری است. جالب است بدانید عمده این ارقام دیرگل هستند.
سیاست‌های کلان موسسه تحقیقات باغبانی
حاجی‌وند درباره سیاست‌های کلان موسسه گفت: ازجمله سیاست‌های کلان موسسه، مشارکت در طرح‌های تحقیقی و توسعه‌ای برای انتقال فناوری و دانش نوین به باغداران، فعال‌سازی دفتر آموزش و ترویج موسسه، مشارکت در تدوین و اصلاح برنامه الگوی کشت محصولات باغی است که این کار با اجرای پنج فقره پروژه پژوهشی شروع شده است. همچنین تشکیل کارگروه‌های تحقیق توسعه‌ای به‌منظور تدوین سند پیشران علمی باغبانی کشور از دیگر سیاست‌های کلان موسسه است.
رئیس موسسه تحقیقات علوم باغبانی اظهار داشت: با توجه به سطح زیر کشت ۳۸۰ هزار هکتاری محصولات باغی دیم و طرح کشت باغ‌های دیم در اراضی شیبدار در کشور، در آینده نیز بخش تحقیقاتی باغبانی دیم را در موسسه خواهیم داشت. در این راستا چندین پروژه دیم را در دست اجرا داریم.
استفاده از سایبان یا پوشش برای محصولات مختلف باغبانی، برنامه آتی موسسه
حاجی‌وند با تأکید بر این‌که یکی از سیاست‌های موسسه تحقیقات باغبانی افزایش ارتباطات بین‌المللی موسسه با کشورهایی آسیایی و اروپایی است، گفت: درحال‌حاضر با کشورهایی مانند چین، ایتالیا، فرانسه و بلاروس مراودات علمی داریم.
به‌گفته رئیس موسسه تحقیقات باغبانی، مورد دیگری که در آینده جزو سیاست‌های کاری ما قرار خواهد گرفت، استفاده از سایبان یا پوشش برای محصولات مختلف باغبانی است که به‌زودی عملیاتی می‌شود. امیدواریم اجرای این سیاست بتواند، علاوه‌بر کاهش مصرف آب و کنترل تبخیر، تنش گرمایی و مشکلات تگرگ را نیز کاهش دهد.
ارتباط موثر و کارآمد با فعالان حوزه امور باغبانی
حاجی‌وند رابطه موسسه با فعالان حوزه امور باغبانی را رابطه‌ای خوب و کارآمد توصیف کرد و گفت: معاونت ترویج سازمان تحقیقات و موسساتی ازجمله موسسه تحقیقات علوم باغبانی و معاونت‌های تخصصی هر بخش ضمن شناسایی نمونه‌های بخش تحقیقات علوم باغبانی، بخش اجرا و بهره‌برداران از آن‌ها تقدیر کردند. همچنین مشارکت موسسه برای نشست با خبرگان بخش باغبانی در معاونت امور باغبانی و تشکیل انجمن و کارگروه خبرگان بخش باغبانی از دیگر اقدامات و مشارکت‌های موسسه است.
رئیس موسسه تحقیقات علوم باغبانی در پاسخ به این سوال که برای ارتقای تحقیق و پژوهش به‌خصوص امور باغبانی چه انتظاری از مسئولان ارشد دارید، به روستانیوز گفت: خوشبختانه موسسه ارتباط بسیار نزدیکی با دستگاه‌های تخصصی مرتبط دارد و این ارتباط نزدیک به ارتقای سطح پژوهشی، دانش باغداران و همچنین ارتقای مشارکت در برنامه‌های توسعه‌ای منجر شده است.
حاجی‌وند در پایان تصریح کرد: مزیت نسبی محصولات باغی در مقایسه با بسیاری از تولیدات این بخش بیانگر جایگاه و پتانسیل بالفعل و بالقوه آن در کشور است که می‌تواند ارزآوری و درآمدزایی بیش‌تری برای بهره‌برداران آن در پی داشته باشد.