حقابه سیستان
تالاب بین‌المللی هامون یکی از تالاب‌های مهم دنیا و بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین در سراسر فلات ایران محسوب می‌شود که با مساحتی حدود پنج‌هزار و 700 کیلومتر مربع و دامنه عمقی یک تا پنج متر در ناحیه کویری و بیابانی شرق کشور، در منطقه سیستان واقع شده است. این تالاب از سه بخش به نام‌های هامون پوزک در شمال شرقی، هامون صابُری در شمال و هامون هیرمند در غرب و جنوب غربی سیستان تشکیل شده است که بخش وسیعی از هامون پوزک و قسمت عمده هامون صابری در خاک افغانستان و بقیه هامون‌ها در خاک ایران قرار دارد. سطح هر یک از هامون‌ها بسته به میزان آب ورودی، فصول پر بارش، خشک‌سالی‌ها و ترسالی‌ها تفاوت دارد و تابعی از آب جریان یافته در رودخانه هیرمند، خروجی پشت سدها و رودخانه‌های فصلی دیگر است. اغلب در سال‌های پر آب و در فصل بهار بعد از بروز سیلاب رودخانه هیرمند و انشعابات آن، سه هامون به هم متصل می‌شد و به شکل یک نعل اسب تالاب بین‌المللی هامون را تشکیل می‌داد. تالاب بین‌المللی هامون از طریق رودخانه مرزی هیرمند آبگیری می‌شود، رودخانه هیرمند نیز از کوه‌های بابایغما در مرکز افغانستان سرچشمه می‌گیرد و پس از طی بیش از هزار کیلومتر و گذر از ولایت‌های مختلف افغانستان به سد کجکی در ولایت هلمند می‌ریزد و پس از آن به ولایت نیمروز و سپس وارد خاک ایران در منطقه سیستان می‌شود.
این رودخانه از 18 سال پیش رو به خشکی نهاده و هر ازگاهی با ریزش باران در مناطق میانی و سرازیر شدن آب‌های سطحی مقادیری آب وارد خاک ایران می‌شد. بر اساس معاهده امضاء شده میان دولت‌های وقت ایران و افغانستان در سال 1351 سهمیه‌ای معادل 820 میلیون مترمکعب آب از ذخیره‌گاه سد کجکی برای ایران در نظر گرفته شده که دولت افغانستان بایستی در طول سال این میزان آب را رها‌سازی کند. با قطع جریان آب رودخانه هیرمند تالاب بین‌المللی هامون نیز از سال 78 دچار خشک‌سالی شد و اکنون به بستر حرکت گرد و غبار و شن‌های روان تبدیل شده است. بر اساس نظر کارشناسان از این میزان آب ورودی حدود 350 میلیون مترمکعب آن هر سال به دلیل گرمای بسیار زیاد در سیستان تبخیر می‌شود.
ورود تنها 32 میلیون مترمکعب آب به سیستان
آب ورودی به سیستان به بخش‌های مختلفی هدایت می‌شود که علاوه بر مصرف کشاورزی برای ذخیره به عنوان آب آشامیدنی مردم منطقه در چاه‌نیمه‌های یک، دو، سه و چهار ذخیره می‌شود. چاه‌نیمه‌ها که یکی از منابع تأمین آب دشت سیستان محسوب می‌شوند، در واقع گودال‌هایی طبیعی به عمق متوسط 12 متر است که با عملیات ساختمانی مختصری به صورت مخازن آب‌های سیلابی عمل می‌کند. در حال حاضر سه چاه‌نیمه با مساحت چهار هزار و 700 هکتار و ظرفیت کلی تقریبی 660 میلیون متر مکعب در منطقه وجود دارد که بهره‌برداری از آن‌ها از سال 61 به بعد آغاز شده است و چاه نیمه چهارم با ظرفیت بیش از یک میلیارد و 200 متر مکعب نیز در این منطقه وجود دارد. مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان در این باره گفت: از مجموع 320 میلیون مترمکعب آب باقی مانده در چاه نیمه‌ها در شمال این استان 250 میلیون متر مکعب آن آب مرده و غیر قابل استفاده است. اتابک جعفری اظهار داشت: در سال آبی امسال تنها 32 میلیون متر مکعب رودخانه هیرمند آورد داشته که در مقایسه با پارسال 93 درصد کاهش داشته است. این امر نشان‌دهنده وضعیت وخیم آب آشامیدنی در منطقه سیستان است که نه تنها جوابگوی مصارف کشاورزی و حقابه مصوب از چاه‌نیمه‌ها به تالاب هامون نیست، بلکه نمی‌تواند آب آشامیدنی مورد نیاز منطقه سیستان و نیز حدود 30 میلیون متر مکعب آبی که سالانه برای مصارف شرب به زاهدان منتقل می‌شود نیز باشد.
60 میلیون مترمکعب حقابه دریاچه از چاه‌نیمه‌ها
با توجه به شرایط خشک‌سالی و رهانشدن حقابه منطقه سیستان توسط افغانستان به ناچار 60 میلیون مترمکعب از ذخیره آب آشامیدنی مردم در چاه‌نیمه‌ها به دریاچه هامون اختصاص یافته است که در سه مرحله باید رها‌سازی شود. دو مرحله از این سهمیه جمعاً به میزان 40 میلیون مترمکعب در سال گذشته رها‌سازی شد.
مدیرکل سابق حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان در این باره اظهار داشت: دومین مرحله از این سهمیه حقابه تالاب در بهمن ماه سال قبل از طریق مسیرهای مناسب به سمت تالاب هامون جریان یافت.
نیره پورملایی افزود: این میزان آب از دو شاخه افضل آباد و لورگ باغ وارد بخش‌هایی از تالاب هامون شد.
وی ادامه داد: این دومین حقابه تالاب از محل چاه‌نیمه‌ها بود که سال قبل به سمت تالاب هامون هدایت شد.
مدیرکل سابق حفاظت محیط‌زیست استان اظهار داشت: حقابه تالاب هامون از محل چاه‌نیمه‌ها 60 میلیون مترمکعب است که در دو نوبت در سال قبل تخصیص یافت. نیره پورملایی هفته گذشته به عنوان مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان یزد معرفی شد. با وجود شرایط بحرانی آب در منطقه سیستان بیم خشک‌سالی مطلق در آن از حیث مصارف آشامیدنی نیز وجود دارد و در صورتی که برای این امر چاره‌اندیشی نشود، به‌زودی شاهد خالی‌شدن کل منطقه سیستان از سکنه خواهیم بود.