اوایل آبان که میشود به فصل برداشت زعفران نزدیک میشویم، روایت مشکلات طلایسرخ ایران گویا هرسال ادامهدار است. یکسال مشکل ارزان بودن قیمت زعفران مطرح میشود، یکسال مشکل صادرات پیش میآید و سالی دیگر مشکل سرمازدگی محصول و وجود دلالان زعفران بهوجود میآید.
جلال رستمی، کشاورز زعفرانکار در گناباد، به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: مهمترین مشکل کشاورزان کمبود شدید آب است؛ چون زمان برداشت همه کشاورزان در یکبازه زمانی 5/1 ماهه اتفاق میافتد، تقاضا برای آب افزایش مییابد و در این میان عدهای مجبورند با تانکر زمینهایشان را آب دهند که در شرایط کنونی هر تانکر ۱۲ هزار لیتری با قیمت ۸۰ هزار تومان خریداری میشود.
او تصریح میکند: در زمان برداشت زعفران قیمت بسیار پایین است و کشاورزان، چون نیاز به مسائل مالی دارند، مجبورند بفروشند.
این کشاورز گنابادی افزود: وجود دلالان در حوزه زعفران باعث شدهاست، زحمت ما نادیده گرفته شود. زحمت از ماست، ولی سود اصلی در جیب دلالان میرود؛ چرا در این رابطه مسئولان جوابگو نیستند؟
البته این قسمتی از دغدغههای کشاورزان زعفران است. شاید بتوان گفت همه این مشکلات در سهم کم صادرات ایران بیتأثیر نیست. محمد فرشچی، یکی از کسبههای بازار سنتی مشهد که فروشگاه زعفران دارد، گفت: بیشترین میزان فروش ما متعلق به نبات و سپس زرشک، شکلات زنجبیلی، نقل و کاکرضوی است، چون قیمت مناسبتری دارند. زعفران محصول شهرستانهایی مثل قائن و تربت نیز مشتری خود را دارد و چون گرانتر است، در رده بعد از نبات و زرشک قرار میگیرد.
این کسبه بازار سنتی مشهد درمورد تشخیص زعفران اصل از قلابی افزود: هیچکس دوست ندارد، بعد از پرداخت هزینه زیاد بابت خرید زعفران متوجه شود که سرش کلاه رفتهاست و آنچه خریده، زعفران تقلبی بودهاست. با شناخت روشهای تشخیص زعفران اصل از تقلبی میتوانید جلوی سودجویی فروشندگان متقلب را بگیرید. یکی از روشهای تشخیص زعفران اصلی، استفاده مناسب از کلمه شیرین است. زعفران اصل همیشه عطر شیرین دارد و نه طعم شیرین. یکی از رشتههای زعفران را روی زبان خود قرار دادید، اگر طعم شیرینی درون دهان خود احساس کردید، این زعفران تقلبی است. گاهی افراد سودجو برای افزایش وزن زعفران، آن را به عسل یا شکر آغشته میکنند. زعفران اصل کمی به تلخی میزند یا گاهی هم هیچ طعم خاصی نمیدهد. کمی از زعفران را درون آب سرد بریزید، متوجه میشوید کمی که زمان بگذرد، رنگ آب تغییر میکند. زمانیکه کلالههای زعفران اصل را از آب بیرون بیاورید، رنگ اصلی خود کلالهها چندان تغییری نکردهاست، ولی در زعفران تقلبی بعد از درآوردن آنها از آب مشاهده میکنید که رنگ اضافه شده به کلالههای زعفران کاملاً از بین رفته، ظاهری مثل قبل ندارد و به رنگ سفید در آمدهاست.
زعفران اصلی سرعت رنگدهی کندتری دارد، پس اگر زعفران بهسرعت رنگ پس داد، شکی در استفاده از رنگهای شیمیایی درون آن نیست. رنگ زعفران اصل در آب به رنگ زرد مایل به نارنجی و قرمز و البته شفاف درمیآید. رنگ قرمز تند در آب نشان خوبی نیست، مواد شیمیایی استفاده شده برای رنگدهی بیشتر زعفران ممکن است برای سلامتی شما مضر باشد.
بزرگترین تولیدکننده زعفران در صادرات جایگاهی ندارد
کشورهایی همچون چین و هند سالانه حداقل ۵۰ تا ۶۰ تن زعفران از ایران خریداری میکنند که بلافاصله پس از خرید تحت بستهبندیهای جدیدی آن را به بازارهای هدف صادر میکنند که با وجود این دیگر ردپایی از زعفران ایرانی باقی نمیماند. همین امر موجب شده تا بزرگترین تولیدکننده زعفران در صادرات جایگاه چندانی نداشته باشد.
بسیاری از افراد معتقدند علت اینکه کشور ما نمیتواند در صادرات حرفی برای گفتن داشته باشد، مربوط به بستهبندیهای زعفران است؛ ولی در واقع بستهبندیهای ایران بهمراتب بهتر از اروپاست. هماکنون وجود برخی محدودیتها در امر صادرات موجب شده سایر رقبا جای ما را بگیرند؛ از اینرو نمیتوان انتظار داشت در چنین شرایطی بتوان در صادرات جایگاه اول در دنیا را به خود اختصاص داد.
تجار سعی میکنند حرکتی در سایه داشته باشند و عمده زعفران را از طریق کارتهای یکبار مصرف صادر کنند، اما مشکلات پیشروی صادرات همچون بازگشت ارز به کشور موجب شده ماهیت کالای ایرانی در بسیاری از بازارهای دنیا گمنام بماند؛ متأسفانه این سیاست غلط صادرکنندگان است که انتظار میرود با رفع مشکلات صادراتی این چالشهای مرتفع شود.
ورود به سامانه نیما بلیت ورود به بازارهای جهانی
رئیس اتحادیه زعفرانفروشان نیز گفت: در شرایطی که امکان بازگشت پول به کشور وجود ندارد و همواره مسئولان ذیربط درصورت عدم ورود ارز به سامانه نیما صادرکنندگان را به مراجع قضایی معرفی میکنند، نمیتوان انتظار داشت که ایران در بازارهای جهانی حضور جدی داشته باشد.
میری تصریحکرد: صادرات زعفران در ایران سازکار ویژهای ندارد؛ بههمین جهت زعفران از کشور ما، ولی به نام و کام اسپانیا و کشورهای دیگر صادر میشود و بهدلیل عدم دسترسی به مسائل بانکی نمیتوانیم وارد مذاکره شویم، در نتیجه تأمینکننده مطمئن و ثابتی برای بازار جهانی نیستیم.
وی بیانکرد: مشکل ما تحریم نیست، مشکلات صادرات زعفران فقط داخلی است. ارائه زعفران در کالای بورس ایران، به بهرهبرداران این محصول اجازه میدهد معامله منطقی و باقیمت واقعی را برای محصول خود تجربه کنند. با ورود زعفران به بورس علاوهبر اینکه قیمتگذاری محصول بهصورت شفاف و براساس کیفیت واقعی انجام و واسطهها حذف میشود، باعث میشود که گواهی سپرده کالای آنان برای فروش محصولشان همانند پول نقد باشد.
او تصریحکرد: از سال ۸۵ تا ۹۸ بهجز در سالهای ۸۶ و ۸۷ که بحث سرمازدگی زعفران را داشتیم، بهطورکلی صادرات زعفران روند صعودی داشته و میزان آن از ۱۴۲تن در سال ۸۵ به 5/281 تن در سال ۹۸ رسیده و این یعنی عملاً صادرات زعفران در این سالها دوبرابر شدهاست.
رئیس اتحادیه زعفرانفروشان مشهد گفت: اینکه زعفران در بورس وارد شده، اتفاق خوبی است، ولی مشکل اساسی در بورس این است که قیمتها نوسان دارد. صبح با دلار 10 هزار تومان زعفران فروخته میشود، بعد ۴۸ ساعت که مراجعه میکنیم دلار به 14 هزار تومان رسیدهاست و این باعث زیان میشود.
او ادامه داد: اگر بخواهیم کالایی را در دنیا با برند خود مطرح کنیم، برگزاری همایشهای منطقهای در کشورهای هدف و شناساندن زعفران ایرانی به مصرفکنندگان میتواند مانع این مشکلات باشد و تا زمانیکه این استراتژی بهکار گرفته نشود، همچنان کالای ایرانی با برند دیگر کشورها به بازارهای هدف صادر میشود.
زعفران ایران با نقاب خارجی به فروش میرسد
رئیس اتحادیه زعفرانفروشان مشهد گفت: مسئولان دولتی باید در نظر داشته باشند که بزرگترین تولیدکننده زعفران باید بهعنوان نخستین صادرکننده در دنیا مطرح باشد؛ از اینرو نیاز است که زیرساختهای مربوط به صادرات همچون بازاریابی، بستهبندی و سورتینگ بازارپسند هرچه سریعتر ایجاد شود تا دیگر کشورها نتوانند با سوءاستفاده از محصول ایرانی رتبههای بالای صادرات را به خود اختصاص دهند.
قیمت زعفران ایرانی در مقایسه با دیگر کشورها حداقل سه تا چهار برابر ارزانتر است، در طول سال حداکثر ۴۰ تن زعفران تولید میشود؛ از اینرو قیمت تمام شده آنها و همچنین نرخ فروش محصول در بازارهایشان قابل مقایسه با بزرگترین تولیدکننده زعفران نیست و همواره نیاز است برای آنکه ارزشافزوده بیشتری را نصیب کشور کنیم تنها با بازاریابی، برندسازی، بستهبندی و سورتینگ بازارپسند در بازارهای جهانی و منطقهای حضور یابیم.
تأثیر قاچاق زعفران بر تنزل جایگاه صادراتی ایران
زعفران همانند دیگر کالاها حجیم نیست و به سهولت امکان قاچاق آن در وزنهای ۱۰، ۲۰ و ۳۰ کیلو به آنسوی مرزها وجود دارد؛ از اینرو موجب شده بسیاری از کشورهای رقیب زعفران ایرانی را با نام خود به دیگر کشورهای صادر کنند که این امر بر تنزل جایگاه صادراتی ایران دامن زده است.
زمانیکه بازار طلای سرخ به ثبات نرسد، برندسازی معنا و مفهوم ندارد؛ از اینرو این امر نشان میدهد که مسئولان امر در وهله اول برای جلوگیری از تلاطم و نوسان قیمت در بازارهای داخل و صادراتی باید تدابیری بیندیشند تا نوسانات مانع حضور ما در بازارهای هدف و تقویت سایر رقبا برای حضور جدی در بازارهای جهانی نشود. در این مورد با یکی از صادرکنندگان معتبر در مشهد مصاحبه میکنم.
فرزاد سحرخیز، عضو هیئت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران، گفت: خراسانرضوی بزرگترین تولیدکننده زعفران در دنیاست، اما ۹۵ درصد آن فلهای صادر میشود. ارزشافزوده صادرات زعفران بستهبندی نزدیک به پنجبرابر زعفران فله است.
او تصریح کرد: تولید زعفران در ایران در سالهای مختلف بسته به وضعیت کشاورزی، آب و هوایی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ تن در سال است که بیش از ۵۰ درصد این رقم بهصورت فله به کشورهای اسپانیا و امارات صادر میشود.
عضو هیئت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران با بیان اینکه زعفران صادر شده به این دو کشور پس از بستهبندی در قالبهای کوچک و متنوع به دیگر نقاط دنیا صادر میشود، گفت: با بررسی آمار صادرات زعفران به خارج از کشور، درمییابیم که تنها پنج درصد از کل زعفران صادراتی ایران به بستهبندیهای زیر ۱۰گرم ویژه مصرفکنندگان نهایی و مراکز خردهفروشی اختصاص دارد و ۹۵ درصد در بستههای بالای ۱۰ گرم و عمدتاً نیم و یک کیلو صادر میشود. معرفی زعفران با نام و برند ایرانی به مصرفکننده نهایی، نیازمند یک حرکت جمعی یا تعریف پروژه تحقیقاتی در سطح کلان است. هر کشور نیاز به تحقیقات بازار خاص خود و طراحی راهبرد اختصاصی برای ورود به بازار برای تمامی صادرکنندگان و حمایت سازمان توسعه تجارت دارد.
او تصریح کرد: اسپانیا با سهم یکدرصدی در کشت زعفران، ۲۹ درصد صادرات زعفران به جهان را داراست و این بهعلت پیشقدم شدن این کشور در تدوین استاندارد است که باعث شده تا سهم زیادی در بازار جهانی داشته باشد.
عضو هیئت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان گفت: اسپانیا زعفران ایران را بهصورت فله خریداری و پس از بستهبندی مجدد آن را به عنوان زعفران اسپانیایی صادر میکند. به همین جهت است که اسپانیا را بزرگترین صادرکننده زعفران دنیا میشناسند.
همچنین امارات نیز زعفران ایرانی را بهصورت روزانه و هفتگی توسط دلالان و تجار غیرحرفهای خریداری میکند و پس از مخلوط کردن با ناخالصی، بهصورت عمده با بستهبندیهای ایرانی و حتی با علامت استاندارد ایران به کشورهای حوزه خلیجفارس، آفریقا و چین میفروشد.
او با ا شاره به اینکه بعد از اسپانیا و امارات، چین بزرگترین خریدار زعفران فله ایرانی است، تصریح کرد: افغانستان از دیگر مشتریان زعفران فله ایرانی است که بهعنوان رقیب آینده ایران تلقی میشود. افغانستان با خرید زعفران از ایران و فروش آن بهعنوان زعفران افغانی، تجارت این زعفران را در دنیا آغاز کردهاست.
گواهی، یک تولیدکننده دیگر زعفران، نیز گفت: زعفران خراسانرضوی علاوهبر استانهای داخلی به ۴۸ کشور دنیا نیز ارسال میشود.
او تصریحکرد: سطح زیرکشت زعفران در خراسانرضوی ۹۰ هزار هکتار است که باید به فکر تولید فرآوردههای جدید از زعفران باشیم که شامل نوشیدنیهای جدید، اسانسگیری، طعمگیری و تولید محصولات با اندازههای مختلف است.
گواهی با تأکید بر اینکه ۹۰ هزارهکتار از ۱۱۴ هزارهکتار مزارع زیرکشت زعفران کشور در خراسانرضوی است، بیانکرد: درحالحاضر ۱۳۱ هزار نفر در این استان بهصورت مستقیم در حوزه تولید زعفران اشتغال دارند، بهطوریکه ۹۰ درصد زعفران کشور در استانهای خراسانرضوی و جنوبی تولید میشود.
او تصریح کرد: اگر زعفران تا چند سال پیش صرفاً بهعنوان یک ادویه به جهان صادر میشد، امروز از مرز ادویه و طعمدهنده غذا گذشته و بهعنوان یک دارو مطرح و صادر میشود. این یعنی یک ارزشافزوده جدید، بنابراین اگر ۴۰۰ تن تولید زعفران را به نسبت جمعیت جهان تقسیم کنیم، باید بهدنبال ظرفیتهای تولید جدید باشیم و در این راستا نیز تولیدکننده نباید نگاهش را به مصرف بازار داخلی محدود کند؛ بلکه باید نگاهش به بازارهای بیرون باشد.
گواهی تأکید کرد: مشکل دیگری که داریم آن است که بازارهای اروپا نه تنها نابهسامانیها و رقابتهای داخلی ما را ندارند، بلکه از نابهسامانیهای داخلی ما به نفع خود سود میبرند؛ لذا ایجاد یک وحدت رویه و سیاست همسو در داخل کشور، برای ایجاد آرامش بر بازار زعفران بسیار ضروری است.
او تصریح کرد: در هنگام برداشت محصول، قیمت زعفران پایین است، دلالان زعفران را با قیمت پایین از ما میخرند و با قیمت بالا به استانها یا خارج از کشور صادر میکنند.
با توجه به موارد استناد شده در این گزارش، جهت صادرات بیشتر زعفران از خراسانرضوی باید مسائلی همچون بورس زعفران، شفافیت قطعی در قیمت، تسریع در سپردن زعفران در بورس و اوراق بهادار، تشکیل شرکتهای بزرگ در زمینه کشت و تولید این محصول استراتژیک موردتوجه قرار گیرد.