گیاهی است علفی، چندساله با شیره نارنجی‌رنگ، منشعب به‌رنگ سبز تیره، با کرک‌های پراکنده و دارای بن‌ساقه‌ای پوشیده از قاعده‌های پایای برگ‌ها و ساقه‌ای منشعب به‌ارتفاع 30 تا 90 سانتی‌متر و برگ‌های شانه‌ای با پنج تا هفت برگچه تخم‌مرغی تا مستطیلی‌شکل. گل‌آذین چترمانند آن دارای دو تا شش گل، گل با دو کاسبرگ آزاد و ریزان و چهار گلبرگ کامل زردرنگ است. پرچم‌ها زردرنگ، میوه به‌شکل کپسول کشیده، کمابیش مستقیم و فاقد کرک است. دانه‌های آن سیاه‌رنگ است. اندام دارویی مامیران قسمت هوایی گیاه است که هنگام گل دادن جمع‌آوری می‌شود. از مامیران به‌صورت خوراکی به‌عنوان صفراآور، ضداسپاسم، مسکن (ضعیف) و مدر و به‌صورت موضعی در درمان زگیل استفاده می‌شود. در طب گذشته از تمام قسمت‌های گیاه مامیران به‌ویژه شیرابه و ریشه آن در درمان ناراحتی‌های پوستی به‌ویژه برص، درد دندان و نیز به‌عنوان صفراآور استفاده می‌کردند. سرشاخه هوایی مامیران دارای یک تا 1/0 درصد آلکالوئید با بیش از 20 آلکالوئید است. این گیاه در زمین‌های بایر به‌صورت خودرو رشد می‌کند و به‌صورت وسیعی در اروپا و آسیای شمالی و مرکزی می‌روید.

ترکیبات شیمیایی

مامیران کبیر دارای آلکالوئید‌های مختلفی مانند چلیدونین، هیموچلیدونین، کلریتین، پروتوپین، آلیکری توپین، هربرین و اسپارتئین است. در مامیران کبیر همچنین نمک‌های کلسیم، منیزیوم و آلمینویم، مواد رزینی و موسیلاژ موجود است.

خواص دارویی

تمام قسمت‌های این گیاه و شیره آن مصرف دارویی دارد، البته ریشه آن قوی‌تر از بقیه قسمت‌های آن است. برخی خواص دارویی مامیران عبارت است از:

1- جوشانده یا دم‌کرده مامیران برای درمان سرطان معده به‌کار می‌رود.

2- در معالجه آسم تأثیر مفیدی داد.

3- تشنج را برطرف می‌کند.

4- فشارخون را پایین می‌آورد.

5- ادرارآور و ملین است.

6- درمان‌کننده تصلب شرائین است.

7- دردهای سرطانی را ساکت می‌کند.

8- برای معالجه آنژین دپواترین از آن استفاده می‌کنند.

9- برای درمان آب آوردن بدن مفید است.

10- سنگ کلیه را خرد کرده و دفع می‌کند.

11- برای معالجه نقرس مفید است.

12- داروی خوبی برای برطرف کردن بیماری‌های کبدی است.

13- برای درمان زخم‌های چرکین ریشه له‌شده مامیران را مانند ضماد روی این‌گونه زخم‌ها بگذارید.

14- شیره مامیران داروی موثری برای ازبین‌بردن زگیل یا میخچه است.

15- درمان اختلالات قلبی و عروقی: جوشانده ریشه مامیران، تصلب شرائین و فشارخون را درمان کرده و از بروز سکته قلبی جلوگیری می‌کند.

16- درمان اختلالات عصبی: جوشانده ریشه مامیران تسکین‌دهنده دردهای عصبی، خواب‌آور وآرام‌بخش است.

17- درمان مشکلات پوستی: عصاره مامیران زخم‌ها، زوائد گوشتی و زگیل و دیگر مشکلات پوستی را برطرف می‌سازد.

18- درمان اختلالات کلیوی: جوشانده مامیران محرک کلیه فزونی‌دهنده حجم ادرار، دفع‌کننده سموم بدن و درمان‌کننده عفونت‌های کلیه، مثانه و مجاری ادرار است.

19- درمان اختلالات چشمی: شست‌وشوی چشم با عرق مامیران درد، ورم و عفونت‌های چشم را التیام می‌بخشد.

طرز استفاده

1- جوشانده: مقدر 20 گرم برگ خشک یا ریشه مامیران را در یک لیتر آب حل کنید. مقدر مصرف آن یک فنجان سه بار در روز است.

2- دم‌کرده مامیران:30  گرم برگ خشک مامیران را در یک لیتر آب جوش ریخته و بگذارید برای مدت 10 دقیقه دم بکشد؛ سپس صاف کرده و مصرف کنید.

3- تنطور مامیران: این تنطور را می‌توانید از فروشگاه‌های گیاهان دارویی یا برخی از داروخانه‌ها خریداری کنید یا 100 گرم برگ خشک یا ریشه مامیران را در 500 گرم الکل سفید خیس کرده، بگذارید برای مدت دو هفته بماند. البته هر روز آن را تکان دهید، پس از این مدت آن را صاف و در شیشه دربسته نگهداری کنید؛ مقدار مصرف آن 10 تا 15 قطره سه‌بار در روز است.

4- شیره مامیران: برای استفاده از شیره مامیران آن را با عسل مخلوط و از آن استفاده کنید.

موارد منع مصرف

همان‌طور که گفته شد، مصرف زیاد مامیران کبیر تولید مسمومیت می‌کند و حتی استفاده زیاد آن به‌صورت له‌شده روی رخم‌ها نیز همین خطر را دارد؛ زیرا از راه پوست جذب بدن می‌شود. این گیاه سمی ‌است و مقدار زیاد آن در مصارف داخلی ممکن است موجب تشنج و حتی مرگ شود. مصرف این گیاه در دوران بارداری ممنوع است؛ بنابراین باید مصرف آن در حد گفته‌شده باشد و تحت نظر متخصص مصرف شود.

پرورش گیاه

پرورش این گیاه از طریق دانه صورت می‌گیرد و زمین زراعتی باید سایه‌دار و نسبتاً مرطوب، ماسه‌ای و نرم با خاک پوسیده باشد. بذر آن را در گلخانه در اوایل اسفند یا مستقیماً در زمین شخم‌خورده در ردیف‌هایی به‌عرض 50 سانتی‌متر در طول فروردین‌ماه می‌کارند. میزان بذر موردنیاز گلخانه هر هکتار 200 گرم و میزان آن در زمین اصلی دو کیلوگرم در هکتار است. ماه‌های اردیبهشت و خرداد نهال‌ها را در کرت‌های 20 در 50 سانتی‌متر نشاء می‌کنند. برای تقویت زمین مقدار 150 تا 75 کیلو گرم کود ازت خالص (نیترات آمونیوم و کلسیم سیانید) در هر هکتار اضافه می‌کنند. برای مبارزه با علف‌های هرز یک تا دو بار چنگک با دیسک ماشینی زده می‌شود.

برداشت

قسمت هوایی گیاه را در فروردین تا شهریور و ریشه‌ها را از مهر تا آبان یا اسفند تا فروردین قبل از جوانه زدن برداشت می‌کنند (از دومین سال کشت چین اول گیاه را در ماه اسفند و فروردین و چین دوم آن را در شهریور یا مهر با علف‌چین و ریشه‌ها را در مهر و آبان و اسفند یا فروردین برداشت می‌کنند). پس از برداشت محصول و تمیز کردن آن قسمت هوایی را در حرارت 50 تا 60 درجه سانتی‌گراد و ریشه را در حرارت 60 تا 80 درجه سانتی‌گراد خشک می‌کنند. با شرایط فوق‌الذکر بازدهی هر هکتار 6/3 تن محصول خشک به‌صورت گیاه کامل و 8/2 تن ریشه است.