یکی از بارزترین ایراداتی که کارشناسان به عملکرد تعاون روستایی می‌گیرند، ناتوانی در ایجاد مدیریت یکپارچه تعاونی‌ها و اتحادیه‌ها و انفعال آن در برابر مشکلات و مسائل مختلف بخش کشاورزی است.
یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی ضمن نقد عملکرد سازمان تعاون روستایی، گفت: مدت‌هاست از نظر من این سازمان هیچ اقدام موثری نداشته است و بود یا نبود آن تفاوت چندانی برای زیرمجموعه‌های این سازمان ندارد.
عدم پویایی تعاون روستایی در حوزه بازاریابی، نظارت و آموزش
محمدباقر سعادت، نماینده مردم دشتستان در مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با روستانیوز اظهار داشت: به‌رغم این‌که سازمان تعاون روستایی در گذشته بسیار فعال بوده و به مردم خدمات بسیار شایسته‌ای ارائه می‌داده، اما چندسالی است که این سازمان به‌طور کامل منفعل شده است و خدمات خاصی به کشاورزان، روستاییان و تشکل‌های زیرمجموعه خود ارائه نمی‌کند.
سعادت افزود: متأسفانه این سازمان در مباحث و حوزه‌هایی همچون بازاریابی، نظارت، آموزش و... که جزو وظایفش است، هیچ تحرکی ندارد که بسیار جای تعجب دارد؛ زیرا در گذشته این سازمان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای خود که در سراسر شهرها و روستاها فعال بود، انواع محصولات کشاورزی و مواد غذایی را بدون واسطه در اختیار مردم قرار می‌داد.
وی ادامه: همچنین شاهد بودیم که این سازمان از طریق صندوق‌هایی که در اختیار داشت، وام‌های اضطراری به افراد واجد شرایط اعطاء می‌کرد؛ اما امروز می‌بینیم که تمام فعالیت‌های این سازمان به‌رغم پتانسیل بالقوه‌ای که دارد، تعطیل شده است.
سعادت در خصوص وظیفه نظارتی نمایندگان مجلس بر عملکرد و اجرای وظایف این سازمان نیز گفت: با توجه به این‌که ما قانون‌گذار هستیم و وظیفه ما در مجلس نظارت بر اجرای صحیح قانون است، بنابراین می‌پذیریم که بخشی از این کم‌کاری‌های سازمان تعاون روستایی به ما برمی‌گردد و ما باید با جدیت بیش‌تری پیگیر این مبحث شویم.
این عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در پایان تأکید کرد: به‌هرحال مسأله مشخص این است که سازمان تعاون روستایی یا باید به‌طور کامل منحل یا به واحد دیگری در مجموعه دیگر ملحق شود تا شاید به خود بیاید.
ضرورت تقویت آموزش و نظارت بیش‌تر بر اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها
مشاور عالی اتحادیه سراسری مرغداران مرغ گوشتی ایران نیز در این خصوص اظهار داشت: سازمان تعاون روستایی در ارتباط با اتحادیه‌هایی مانند اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی نقش هدایتی و نظارتی دارد و نقش عملیاتی چندانی ایفا نمی‌کند؛ اگرچه در ارتباط با برخی اتحادیه‌ها اقدامات عملیاتی بیش‌تری انجام می‌دهد.
محمدعلی کمالی سروستانی در گفت‌وگو با روستانیوز تصریح کرد: انتظاراتی که ما از سازمان تعاون روستایی داریم، این است که این سازمان در سطح اتحادیه‌های استان‌ها و تعاونی‌های شهرستان‌ها نسبت به موضوعات آموزشی و مباحثی مانند نوسازی، بهسازی و ارتقای سطح کیفی آن‌ها فعالیت بیش‌تری داشته باشد تا بتواند این اتحادیه‌ها را به‌روز نگه دارد؛ بنابراین از این طریق ما نیز خواهیم توانست تعامل مناسب‌تری با دیگر اتحادیه‌ها و تعاونی‌های کشور داشته باشیم. به‌عبارت دیگر، از سازمان تعاون روستایی انتظار داریم فرآیند آموزش و نظارت کارآمدتری برای بهبود عملکرد اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها اعمال کند.
کمالی سروستانی افزود: انتظار دیگر ما این است که سازمان تعاون روستایی ارتباط بین اتحادیه‌های تولیدی و اتحادیه‌ها و تعاونی‌های ویژه مانند تعاونی‌هایی که خرید نهاده‌ها را انجام می‌دهند، بهبود ببخشد؛ به‌خصوص برای تبادل و تأمین نهاده‌هایی همچون ذرت که در داخل کشور تولید می‌شود؛ چراکه از طریق ایجاد ارتباط سیستماتیک بهتر خواهیم توانست بخشی از نیازهای اعضاء را مرتفع کنیم.
ضرورت ارتقای جایگاه و موقعیت اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها در سطح ملی
وی ادامه داد: نکته دیگری که انتظار داریم، ایجاد فضایی است که جایگاه و موقعیت اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها را در سطح ملی ارتقاء بدهد تا به این ترتیب این اتحادیه‌ها بتوانند نقش تصدیگری را که کماکان در اختیار بخش‌های دولتی است، به بخش تعاون منتقل کنند. همچنین اعطای اختیارات بیش‌تر به تعاونی‌ها و اتحادیه‌ها تنها راهی است که می‌تواند حجم سازمان‌های دولتی را کاهش دهد و تصمیم‌گیری را به صاحبان صنعت واگذار کند تا از این رهگذر بتوان مدیریت واقع‌بینانه‌تری بر تولیدی که تأمین‌کننده اساسی‌ترین نیازهای مردم است، اعمال کرد.
این فعال حوزه دام و طیور تصریح کرد: در صورت تقویت تعاونی‌ها، این بخش می‌تواند با قدرت بیش‌تری مدیریت حوزه خود را عملیاتی کند؛ دقیقاً مانند آنچه که در کشورهایی که سال‌های طولانی است نقش راهبری به تشکل‌های مردم‌نهاد داده‌اند و اداره تمامیت هر زیربخش تولیدی در بخش کشاورزی به‌عهده اتحادیه‌ها و تشکل‌های مربوطه است؛ البته این واگذاری مسئولیت در حوزه‌های سازماندهی، مدیریت و همچنین تأمین و بازار می تواند توسعه داده شود.
باید اختیارات بیش‌تری به اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها داده شود
کمالی سروستانی با اشاره به موارد ذکرشده گفت: این موارد درواقع بخشی از موضوعاتی است که انتظار داریم سازمان تعاون روستایی پیگیری و اعمال کند. همچنین در حوزه قوانین و مقررات نیز ضروری است اصلاحاتی با توجه به توسعه روزافزون در گسترش نظام‌های بهره‌برداری صورت پذیرد تا بتوان در شوراها و مجامع تصمیم‌گیری نقش تشکل‌ها را جدی‌تر و اثر بخش‌تر کرد. در این خصوص باید اختیارات بسیار بیش‌تری به اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها داده شود تا قادر باشند نقش خود را درخصوص هدایتگری، تنظیم بازار و همچنین تأمین نهاده‌های مورد نیاز و دیپلماسی بازار ایفا کنند.
وی با تأکید بر این موضوع که امروز انتظارات بسیار بالاتری نسبت به گذشته از اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها وجود دارد، خاطرنشان کرد: درواقع اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها باید نقش پیشروتر و قدرت سازماندهی بیش‌تری داشته باشند و به این طریق بتوانند اعضای خود را به‌لحاظ وضعیت تولید، دیپلماسی تولید و همچنین دیپلماسی بازرگانی راهبری کنند.
مشاور عالی اتحادیه مرغداران گوشتی ایران تصریح کرد: امروزه در دنیا اتحادیه‌ها و تشکل‌ها هستند که غالباً در فرآیند مذاکره با کشورهای خارج وارد می‌شوند تا با انجام مذاکراتی منسجم و هدفمند محصولات اعضای خود را صادر کنند.
کمالی سروستانی گفت: همچنین در کشورهای پیشرفته این اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها هستند که مدیریت تولید را در سطح ملی به‌عهده دارند، تعیین‌کننده نحوه عرضه و تقاضا هستند و روی این گونه مسائل کنترل کامل دارند؛ اما ما از این موضوعات فاصله زیادی داریم؛ بنابراین انتظار داریم سازمان تعاون روستایی پیگیر این دسته از مسائل و موضوعات باشد.
تعاون روستایی نسبت به ساماندهی چندگانگی در حوزه دام و طیور اقدام کند
وی در پایان اظهار داشت: همچنین انتظار داریم از چندگانگی موجود در کشور در رابطه با تشکل‌های بخش کشاورزی خلاص شویم؛ چراکه متأسفانه درحال‌حاضر هر دستگاه و وزارتخانه‌ای در این موارد ورود می‌کند و باعث ایجاد اختلال می‌شود. در حقیقت ساختارهای موازی زیادی داریم که بسیاری از مواقع این ساختارها گرفتار حاشیه با یکدیگر می‌شوند. به همین دلیل دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها باید با هم یک‌دست شوند؛ چراکه معتقدیم با مدیریت چندگانه نمی‌شود یک صنعت مهم مثل صنعت طیور را هدایت کرد؛ بلکه باید مدیریتی مشخص وجود داشته باشد و ساختارها نیز معین باشد. انتظار می‌رود متولی این بخش که وفق قانون سازمان تعاون روستایی در حوزه کشاورزی است، نسبت به ساماندهی این چندگانگی در کشور اقدام کند و بر اساس قانون انتزاع و تجمیع وظایف در مورد مدیریت تشکل‌ها در حوزه کشاورزی با سایر دستگاه‌های دولتی تعیین تکلیف کند.
به‌گزارش روستانیوز، سازمان تعاون روستایی به‌رغم این‌که در گذشته‌های دور سابقه‌ای درخشان داشت و وجود فروشگاه‌های زنجیره‌ای تعاون روستایی در سراسر کشور برای عرضه مستقیم محصولات کشاورزی نشان از رونق این سازمان داشت، اما طی دو دهه گذشته با عملکرد ناقص و ضعیفی که داشته، انتقادات بسیاری را متوجه خود کرده است؛ به‌طوری‌که به‌گفته برخی کارشناسان و فعالان بخش کشاورزی، این سازمان برخلاف آنچه که موظف است عمل می‌کند؛ برای مثال، مطابق با قانون این سازمان وظیفه دارد اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها را به‌قدری قدرتمند سازد که این تشکل‌ها بتواند خود تأمین‌کننده بازار باشند که طی سال‌های گذشته، متأسفانه شاهد بوده‌ایم که سازمان تعاون روستایی نه‌تنها چنین کاری انجام نداده است، بلکه خود نیز در بحث تنظیم بازار گاهی به‌صورت مقطی وارد شده و کار چندانی هم از پیش نبرده است. این در حالی است که به‌گفته فعالان این بخش، در کشورهای پیشرفته اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها به‌قدری توانمندسازی شده‌اند که علاوه‌بر این‌که مدیریت تولید را در سطح کشور به‌عهده دارند و تعیین‌کننده نحوه توزیع و عرضه هستند، حتی در فرآیند مذاکره با کشورهای خارجی نیز وارد می‌شوند و با انجام مذاکراتی منسجم و هدفمند محصولات اعضای خود را به دیگر کشورها صادر می‌کنند؛ بنابراین انتظار می‌رود سازمان تعاون روستایی نیز با تبعیت از قانون و سعی در اجرای وظایفی که برعهده دارد، پیگیر موضوعاتی این چنین باشد، نه این‌که یک سازمان منفعل باشد. از سوی دیگر منتقدان معتقدند که برخلاف آنچه انتظار می‌رود، سازمان تعاون روستایی نتوانسته ارتباط موثری بین اتحادیه‌ها و تعاونی‌های برقرار سازد تا از این طریق تعاونی‌ها بتوانند مایحتاج خود را از طریق دیگر تعاونی‌ها به‌طور سیستماتیک تأمین کنند.
گزارش از مهدی احمدی لفورکی