مدتی قبل مرکز آمار ایران در یک گزارش غیررسمی متوسط درآمد دانش‌آموختگان کشور را با احتساب بیکاران حدود 400 هزار در ماه اعلام کرد؛ البته حداقل حقوق مبلغ بالاتری است و خیلی‌ها هم درآمدهای بالاتری دارند و کارمندان ادارات هم معمولاً از حقوق‌های بالای سه‌میلیون برخوردارند، اما دست‌یابی به شغلی که حتی از حقوق حداقلی برخوردار باشد، برای بسیاری دشوار است؛ حتی یافتن شغلی با حقوق در حد رایگان یا کارآموزی هم ممکن است برای بسیاری از مهندسان دشوار باشد. طبق یک برآورد، درحال‌حاضر حدود 26 میلیون نفر از مردم دارای شغل تمام‌وقت و تقریباً ثابت هستند.
در مواردی پیمانکاران دولتی هم با ترفندهای مختلف از دادن بخشی از حقوق پرسنل استنکاف می‌ورزند. در بین گروه تحصیل‌کردگان دانشگاهی، دانش‌آموختگان گروه کشاورزی و دام خیل عظیمی از جویندگان کار را تشکیل می‌دهند. درواقع به‌دلیل درآمدزایی رشته کشاورزی برای دانشگاه‌های آزاد و بعدها هم پیام نور و علمی کاربردی در سه دهه اخیر، شاهد پذیرش بی‌رویه دانشجو در اکثر واحدهای این دانشگاه‌ها بوده‌ایم؛ به‌شکلی که حتی پذیرش 500 نفر دانشجو در واحد ورامین هم گزارش شده بود؛ اما فعلاً که با پدیده صندلی خالی و حذف کنکور دانشگاه آزاد کمی میزان پذیرش تعدیل شده (تعدیل طبیعی)، وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان این گروه مدت‌هاست کمی بهبود یافته و رشته‌های دیگری مثل کامپیوتر و علوم انسانی و... فعلاً وضعیت اشتغال نامناسب‌تری دارند که این وضعیت شاید به‌دلیل اقبال جامعه به بخش کشاورزی و نیز اعطای تسهیلات بانکی باشد و البته تشکیل سازمان نظام مهندسی کشاورزی هم در 15 سال اخیر در شتاب‌بخشی به اشتغال‌زایی بی‌تأثیر نبوده است.
نظام مهندسی کشاورزی تریبونی برای جامعه مهندسان
با تشکیل سازمان نظام مهندسی کشاورزی در اوایل دهه80 به‌سرعت این تشکل صنفی و مردم‌نهاد توانست جایگاه خود را تثبیت کند و خیل عظیمی از تحصیل‌کردگان گروه کشاورزی و دام و منابع طبیعی به‌عضویت آن درآمدند. شرکت‌ها و تعاونی‌های واجد مهندسان هم از اعضای حقوقی آن هستند و به این شکل عملاً بیش از سه‌هزار شرکت مهندسی و مشاوره‌ای از جریان ساماندهی مهندسان تشکیل شد. درحقیقت سازمان‌های نظام صنفی مثل نظام کشاورزی و دامپزشکی یا نظام ساختمان و... تبلوری از یک کار دسته‌جمعی تقریباً موفق با هدایت اولیه دولتی هستند که در بین آن‌ها نظام مهندسی کشاورزی بیش‌ترین تعداد عضو تحصیل‌کرده را دارد که ظاهراً60 درصد آن‌ها هم دارای مدرک فوق‌لیسانس و بالاتر هستند. این سازمان تاکنون مدیران استانی زیادی به خود دیده و چند دوره روسای سازمان مرکزی آن با حکم رئیس‌جمهور تغییر کرده است که آخرین جابه‌جایی شاخص مربوط به انتصاب شاهرخ رمضان‌نژاد به‌سمت ریاست سازمان است.
تأمین نیاز رفاهی اعضاء مسئولیت مهمی است
وقتی یک مهندس با دادن حق عضویت برای عضویت یا تمدید اقدام می‌کند، توقع دارد تا در این شرایط فعلی امتیازات و خدمات زودبازدهی را دریافت کند و قطعاً انجام کارها و دادن شعارهای فرمالیته می‌تواند به یأس و دلسردی او دامن بزند و برعکس، رساندن خدمات حداقلی سودمند می‌تواند در افزایش امید به زندگی و روحیه کاری سودمند باشد که منافعی ملی را هم در پی دارد. در این‌جا قصد داریم صرفاً به خواسته‌های رفاهی جامعه مهندسان و روش‌های تأمین آن بپردازیم و پیشنهادات و راهکارهایی را که در سالیان اخیر توسط صاحب‌نظران مطرح شده، بازخوانی کنیم.
100 میلیون دلار به سازمان‌های صنفی اختصاص یابد
هزینه سرمایه‌گذاری برای اشتغال تحصیل‌کردگان جوان و غیرجوان چقدر است؟ ارقامی از 10 تا20 و حتی 100 میلیارد دلار مطرح می‌شود، اما سازمان‌های نظام مهندسی توانسته‌اند حداقل بستری در این زمینه فراهم کنند، اما این قبیل سازمان‌ها معمولاً به‌دلیل ماهیت سمن‌بودن از بودجه حمایتی دولتی محرومند و حتی در قانون تأسیس سازمان نظام کشاورزی هم برای دریافت کمک پیش‌بینی‌ای انجام نشده است. چند سال قبل وقتی طرح استخدام ناظرین کشاورزی اجرایی شد، ریاست وقت نظام مهندسی کشاورزی کشور از اجرای غیرکارشناسی این طرح گله داشت.
به‌گفته وی، با بودجه 150 میلیارد تومانی این طرح می‌شد موضوع آموزش مهندسان را به سرانجام رساند. به‌هرحال با توجه به این‌که نظام مهندسی کشاورزی بخشی از اکوسیستم اقتصاد کشور شده، تعیین ردیفی در بودجه سالانه برای حداقل نیازهای رفاهی اعضای آن بسیار ضروری است. هم‌اکنون از ده‌ها سال قبل برخی نهادها مثل مدرسه‌سازان، هلال‌احمر و... از درآمدهای کشوری درصدی سهم دارند؛ البته در سال‌های اخیر در سازمان‌های استانی نظام مهندسی کشاورزی تشکیلاتی به‌نام باشگاه رفاهی یا صندوق رفاهی تأسیس شده و سعی می‌شود تا خدمات رفاهی به اعضاء داده شود؛ خدماتی مثل بیمه تکمیلی، بیمه روستایی و تأمین اجتماعی و نیز برگزاری تور، اسکان در نقاط توریستی و... . این تلاش‌ها گرچه مستوجب تقدیر است، اما قطعاً چون فاقد پشتوانه حمایت یارانه‌ای دولتی است، نمی‌تواند تأثیر آن‌چنانی در تأمین نیازهای رفاهی اعضاء داشته باشد و برخی مهندسان عضو هم تنها مدتی از این خدمات استفاده می‌کنند؛ پس برای افزایش امید به زندگی و نشاط اعضاء باید تلاش‌های قاطع‌تری صورت گیرد.
پیشنهاداتی برای رفاه بیشتر مهندسان کشاورزی
1- انتشار سهام رفاهی: در یک دهه اخیر در سازمان نظام پرستاری و شاید جاهای دیگر شاهد چاپ و انتشار اوراق سهام رفاهی بوده‌ایم؛ بدین‌شکل که مثلاً اعضاء با خرید 10 میلیون تومان سهام موسوم به رفاهی، در فرآیند خدمات رفاهی سازمان مشارکت می‌کنند و طبعاً با خرید این سهام، اعضاء از اولویت‌های کاری، رفاهی و سود سهام برخوردار می‌شوند. تصور کنید اگر 10 هزار عضو، هر یک15 میلیون سهام بخرند، 150 میلیارد پول فراهم می‌شود و اگر زمین اجاره‌ای و برخی کمک‌های دولتی مثلاً مجوزهای رایگان فراهم شود، می‌شود مثلاً سه مجموعه رفاهی50 میلیارد تومانی تأسیس کرد. هم‌اکنون سازمان پرستاری یادشده فقط یک مجموعه 25 هزار مترمربعی اقامتی در مشهد احداث کرده است؛ پس موضوع مشارکت هدفمند اعضاء در زمینه تأمین سرمایه‌های رفاهی یکی از راهکارهای تجربه‌شده است و می‌توان بسیاری از شرکت‌ها و تعاونی‌های عضو را که کارهای مقاطعه‌کاری انجام می‌دهند، مکلف به خرید مقادیری سهام رفاهی کرد.
2- تشکیل تعاونی‌های مصرف و مسکن توانمند با حمایت دولتی: از اواسط دهه 80 در سازمان‌های نظام کشاورزی برخی استان‌ها، تعاونی‌های مسکن راه‌اندازی شد و شروع به عضوگیری و سرمایه‌گذاری کردند که اقدام مثبتی است؛ اما اکثر این حرکات با مشکلاتی عمدتاً مالی و سرمایه‌ای مواجه بوده است. درکل بسیاری از خدمات سازمان مثل تعاونی مسکن، به‌شکل آزاد انجام می‌شود که ممکن است در جاهای دیگر هم عرضه شود. در این خصوص جا دارد در قانون بودجه سالانه برای این قبیل حمایت‌های صنفی تمهیداتی اندیشیده شود.
از سوی دیگر، سازمان نظام مهندسی کشاورزی با توجه به ارتباط تنگاتنگی که با تشکیلات جهاد کشاورزی، شهرداری‌ها و... دارد، پتانسیل بهره‌مندی از امکانات جهاد مثل محصولات غذایی و گوشتی، شیلاتی و میادین میوه و تره‌بار را دارد؛ این در حالی است که تاکنون نظام مهندسی عملاً تعاونی مصرف تشکیل نداده و اگر هم حرکاتی صورت گرفته، محدود بوده است. طبعاً اگر مردم بدانند که نظام مهندسی کشاورزی میدانی برای عرضه محصولات کشاورزی ایجاد کرده، با توجه به اعتمادی که به برند مهندسان دارند، راغب خواهند بود محصولات سالم را از آن‌جا خریداری کنند. ضمن این‌که خانواده اعضای این سازمان خود یک بازار بالقوه یک‌میلیون نفری هستند و اصولاً هر نظام استانی می‌تواند یک میدان اختصاصی داشته باشد.
3- اختصاص زمین و اعطای وام روستایی به مهندسان: بیش از دوسوم مهندسان گروه کشاورزی و دام در چند شهر بزرگ کشور زندگی می‌کنند و امکان حضور آن‌ها در نواحی روستایی و شهرهای کوچک دوردست کم‌تر مهیاست. درواقع نواحی روستایی که محل اصلی فعالیت مهندسان است، از حضور آن‌ها بی‌بهره است و از سوی دیگر، لااقل دوثلث مالکان مزارع و واحدهای بهره‌برداری تحصیلات غیرمرتبط دارند (اکثراً زیر دیپلم). در دو دهه اخیر، به روستاها تسهیلات و وام‌های خوبی برای نوسازی خانه‌ها و وام مسکن روستایی اختصاص یافته و با همکاری بنیاد مسکن و حتی از موجودی صندوق ذخیره ملی وام‌هایی بدون نیاز به وثیقه ملکی داده می‌شود، اما در این میان این سوال مهم پیش می‌آید که چه اولویت و مشوقی برای مهندسان کشاورزی در این رابطه اختصاص یافته؟ درحالی‌که می‌شود از پتانسیل وام مسکن روستایی و نیز اختصاص زمین ارزان در دهستان‌ها بسته‌های تشویقی برای مهندسان ترتیب داد که این مهم باید با پیگیری سازمان نظام مهندسی کشاورزی انجام شود.
4- ایجاد دهکده‌های سلامت و اماکن درمانی: گفته شد که ایجاد مراکز خرید و تعاونی پتانسیل مهمی برای استان‌هاست. اکنون یک مغاره کم‌تر از یک‌میلیارد تومان به‌سختی در تهران یافت می‌شود. هم‌اکنون خوشبختانه بخشی از مسئولیت‌های غیردولتی بخش گیاه‌درمانی و صنایع غذایی به نظام مهندسی کشاورزی واگذار شده؛ پس می‌توان با حمایت دولت، در زمین‌های دولتی، کشت‌وصنعت‌های وابسته به دولت، بنیادها یا شهرک‌های کشاورزی، مراکزی تحت عناوینی مثل دهکده سلامت و... ایجاد و در این مراکز عرضه انواع گل و گیاه، تولید گیاهان گیاهی، انجام کارهای فرهنگی و... را تحت مدیریت نظام مهندسی کشاورزی ساماندهی کرد. طبعاً برخی نیازهای رفاهی اعضاء هم در این مراکز قابل تأمین خواهد بود. امروزه بخشی از هزینه‌های درمانی مثل دندان‌پزشکی را هزینه‌های جا و مکان و نیز تجهیزات اولیه تشکیل می‌دهد؛ پس اگر بتوان مکانی را به‌طور رایگان به دندان‌پزشکان جوان اختصاص داد، می‌توان تخفیف‌های خوبی را برای اعضای سازمان در نظر گرفت. در این خصوص مشارکت با بیمه‌های تکمیلی هم برای کاهش هزینه‌ها بسیار سودمند است. هم‌اکنون اتاق بازرگانی بیمارستان مجهزی را در تملک دارد؛ پس تشکیلات نظام مهندسی هم باید تمهیدی بیندیشد.
5- ایجاد تعاونی‌های تضمین تسهیلات و وام‌ها: یکی از موانع مهمی که در برابر اخذ انواع تسهیلات بانکی پیش روی مهندسان عضو سازمان وجود دارد، مشکل تأمین وثیقه و تضمین آن‌هاست؛ حتی اکثراً بانک‌ها اسناد ثبتی شش‌دانگ اراضی و باغ‌های کشاورزی را هم به‌عنوان وثیقه قبول نمی‌کنند. یکی از زمینه‌هایی که نظام مهندسی باید در آن واقعاً فعال باشد، حل مشکل تضمین تسهیلات است؛ البته در زمان ریاست شاهرخ رمضان‌نژاد در نظام مهندسی تهران، کارهایی انجام و حتی همایشی هم برای تأمین مالی بخش کشاورزی برای نخستین‌بار برگزار شد، اما به هر شکل باید بتوان راهکارهای مناسبی برای تضامین تسهیلات اجرایی کرد. شاید حتی بشود از مدرک رتبه‌بندی و مجوز اشتغال مهندسان برای ترهین و وثیقه استفاده کرد. قطعاً اگر فراخوان‌های مناسبی منتشر شود، برخی موسسات مالی و اعتباری پرشمار فعلی یا بیمه‌ها و استارتاپ‌های مالی آمادگی همکاری ویژه با سازمان نظام مهندسی را دارند. ضمن این‌که چند نهاد پولی مفید مثل صندوق تضمین تعاونی‌ها هم در سال‌های اخیر شکل گرفته که می‌تواند در پروسه مورد بحث مفید باشد؛ حتی استفاده از کمک‌ها و حمایت‌های خیران و حامیان هم قابل‌تحصیل است. در سال‌های اخیر حتی در حوزه منابع طبیعی تشکل‌های خیران فعال شده و قطعاً حمایت خیرخواهانه از این سازمان یک حرکت نوع‌دوستانه و مذهبی واقعی و عمیق است.
اصولاً میزان بدقولی و عدم بازپرداخت وام‌ها در بین جامعه تحصیل‌کردگان نسبتاً بسیار پایین است و برخی موسسات بانکی مثلاً به پزشکان وام‌های خوبی می‌دهند.
همایشی برای یافتن راهکارهای نوین جهت رفاه بیشتر مهندسان کشاورزی
مطالبی که پیش‌تر ذکر شد، برخی پیشنهادات بنده به‌عنوان یک کارشناس عضو نظام مهندسی کشاورزی تهران بود که در 15 سال اخیر از مهندسان عضو و صاحب‌نظران شنیده‌ام و با آن برخورد داشته‌ام. قطعاً این سازمان از پتانسیل‌های بیش‌تری برای تأمین خدمات رفاهی و معیشتی برای اعضای خود و خانواده‌هایشان برخوردار است، اما نکته کلیدی آن است که تلاش شود حمایت‌های دولتی و ارزان‌قیمت به این سازمان‌ها اعطاء شود، وگرنه هرگونه تلاشی به‌تدریج لوث و کم‌فایده خواهد شد و این موضوع می‌طلبد که سازمان‌های نظام صنفی گاه یک تشکل مرکزی یا یک اتاق همکاری‌های مشترک داشته باشند تا قدرت چانه‌زنی خود را افزایش دهند و این پرسش پیش می‌آید که آیا همایشی درباره تأمین نیازهای رفاهی برگزار شده است؟ البته گرچه کارگروه‌ها و اتاق فکرهایی در نظام مهندسی کشاورزی فعال شده، اما برای بسترسازی و تأمین نیازهای رفاهی اعضای پرشمار سازمان نظام مهندسی کشاورزی به رایزنی و هم‌فکری بیش‌تری نیاز داریم.
گزارش از مجید ذوالفقاری