متأسفانه کشورمان با وجود برخورداری از سابقه بسیار طولانی در صنعت پرورش ماهی قزل‌آلا، امروز در شرایط بدی در این صنعت قرار دارد؛ اما دلایل و چرایی دچار شدن واحدهای تولیدی ماهی قزل‌آلای کشور به وضعیت بحرانی امروز نیز در جای خود بسیار قابل تأمل و البته تأسف‌بار است.
درحال‌حاضر سازمان شیلات تنها رویه‌ای را که در این حوزه در پیش گرفته، توسعه کمی و اعطای پروانه‌های بهره‌برداری جدید است و این توسعه کمی بدون کوچک‌ترین توجه به آمایش سرزمینی در جریان است؛ این در حالی است که بسیاری از واحدهای قدیمی این صنعت، امروز به‌دلایل مختلف ازجمله آلوده شدن اکثر واحدهای پرورش ماهی قزل‌آلا به ویروس و به‌دلیل بهای تمام‌شده بسیار بالا یا ورشکسته شده‌اند یا در آستانه ورشکستگی قرار دارند.
از سوی دیگر واردات رسمی بی‌رویه و قاچاق ماهی تیلاپیا به کشور عملاً حکم تیر خلاص به واحدهای پرورش قزل‌آلای کشور را داشته است؛ چراکه واحدهای تولیدی طی این سال‌ها به‌دلایل مختلفی مانند اعطای مجوزهای خرد پرتعداد، عدم حمایت جدی و واقعی از سوی شیلات، بی‌توجهی شیلات به تکنولوژی‌های روز دنیا در این صنعت و بی‌تحرکی مطلق در توسعه کیفی و افزایش بهره‌وری واحدهای تولید قزل‌آلا، تلفات بسیار بالای واحدهای تولیدی به‌دلیل آلودگی تخم‌های وارداتی، آلودگی مزارع پرورش ماهی به ویروس‌های خارجی، ناتوانی مالی پرورش‌دهندگان قزل‌آلا از خرید تجهیزات روز دنیا و به‌کارگیری تکنولوژی‌های نوین این صنعت، بهره‌وری بسیار پایین این واحدها به‌دلیل وابستگی به شیوه‌های تولید به سبک دهه 40 و... باعث بحرانی شدن وضعیت فعالان این حوزه طی این سال‌ها شده است؛ به‌گونه‌ای که درحال‌حاضر 60 درصد مزارع پرورش ماهی قزل‌آلای کشور، تعطیل و ورشکسته شده‌اند.
استان لرستان نیز با سه منطقه آب‌وهوایی سرد کوهستانی، معتدل مرکزی و ناحیه گرم در جنوب استان از تنوع اقلیمی مطلوبی برخوردار است که این پتانسیل در کنار منابع آبی مناسب این استان را مستعد پرورش آبزیان کرده است. این استان به‌دلیل داشتن شرایط اقلیمی منحصربه‌فرد، ظرفیت توسعه آبزی‌پروری و تبدیل‌شدن به قطب تولید آبزیان پرورشی در استان‌های غیرساحلی را دارد.
علی‌محمد ملکی صادقی، یکی از تکثیرکنندگان و پرورش‌دهندگان ماهی قزل‌آلا در شهرستان الشتر استان لرستان، در گفت‌وگو با «سبزینه» اظهار داشت: با توجه به مشکلات پیش‌آمده در سال گذشته، روند تولید با چالش‌های فراوانی روبه‌رو بود که مهم‌ترین مشکلات شامل وجود خشک‌سالی‌های اخیر و پدیده ریزگردها و تأثیر آن بر تولید آبزیان، نبود کلینیک‌های تخصصی در زمینه بیماری‌های ماهیان به‌خصوص ماهیان سردآبی وگرم‌آبی، شیوع بیماری‌های ویروسی ازجملهVHS ، مطالبه آب‌بها توسط سازمان آب بدون درنظرگرفتن مشکلات مزارع ازجمله بیماری، خشک‌سالی و کاهش دبی آب، نبود اتحادیه و تشکل‌های منسجم و مورد حمایت در زمینه آبزی‌پروری در استان، عدم صدور مجوز برای جذب نیروی متخصص و مرتبط با شرح وظایف و چارت سازمانی ادارات کل شیلات و فقدان ساختار مناسب و ثابت در زمینه بازاریابی محصولات شیلاتی از مهم‌ترین مشکلات و چالش‌های پیش روی تولیدکنندگان بوده که امید است با همراهی مسئولان مرتفع شود.
نبود بانک ژنتیک و اصلاح نژاد ماهیان مولد در بخش سردآبی و گرم‌آبی
وی درباره تنگناهای موجود تصریح کرد: نبود بانک ژنتیک و اصلاح نژاد ماهیان مولد در بخش سردآبی و گرم‌آبی، وابستگی شدید به واردات مواد اولیه و گران بودن آن برای تهیه خوراک آبزیان، عدم نظارت کافی بر فرآیند تولید خوراک از نظر فنی و بهداشتی، مشکلات دست‌وپاگیر معارضان محلی در خصوص مالکیت ارضی محل احداث مزارع آبزی‌پروری، بالا بودن نرخ تسهیلات بانکی برای سرمایه‌گذاری در زیربخش شیلات، نبود ارتباط و هماهنگی موثر بین بخش‌های تحقیق، آموزش و اجرا، نبود قوانین شفاف درباره حفاظت و بهره‌برداری از ذخایرآبزیان، پایین بودن مصرف سرانه آبزیان در استان و کشور در مقاسه با سطح جهانی، نقل‌وانتقال تخم چشم‌زده و بچه‌ماهی بدون رعایت اصول بهداشتی، عدم پوشش کامل مزارع در تمام مخاطرات توسط صندوق بیمه محصولات کشاورزی و پرداخت تنها درصد جزئی از خسارات وارده ازجمله مهم‌ترین تنگناهای این عرصه است.
ضرورت بازنگری در قانون حفاظت و بهره‌برداری از ذخایر آبزیان
ملکی صادقی در ادامه، پیشنهادات خود را برای برون‌رفت از مشکلات چنین بیان کرد: بازنگری در قانون حفاظت و بهره‌برداری از ذخایر آبزیان، بازنگری در روند صدور مجوزها توسط سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی ازجمله میزان حق‌الزحمه و تعرفه‌ها در زمان اعطای پروانه، تشکیل ستاد توسعه شیلات در استانداری و فرمانداری و حضور مسئولان ادارات ذی‌ربط با ریاست استاندار یا فرماندار، ایجاد خط اعتباری ویژه مرکز توسعه مکانیزاسیون برای توسعه پایدار تولید محصولات شیلات در مزارع، استانداردسازی ادوات و تجهیزات شیلاتی در راستای توسعه ضریب مکانیزاسیون در مزارع پرورش ماهی، راه‌اندازی مرکز تحقیقات ماهیان پرورشی و بومی در استان‌ها، راه‌اندازی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در جهت تجاری‌سازی تولیدات شیلاتی از مهم‌ترین راهکارهاست.
این پرورش‌دهنده ماهی قزل‌آلا در ادامه افزود: مشکلات و کمبودهای موجود در مزارع استان شامل صدور مجوزهای بی‌مورد، عدم مهندسی مزارع، کوچک بودن مزارع و پایین بودن و به‌روز نبودن دانش عوامل تولید، نبود سیستم اصلاح نژاد، ضعف تک‌گونه‌ای بودن (فقط قزل‌آلا)، واکسینه نکردن به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه، هدف‌مند بودن واردات تخم چشم‌زده، عدم توسعه تشکل‌های بهره‌برداران، افزایش بی‌مورد تولید در واحد سطح، ورود دلالان در قیمت‌گذاری و بالا بودن هزینه تمام‌شده، نبود سیستم قرنطینه‌ای و بهداشتی، عدم هماهنگی بین صاحبان مزارع شیلات و دامپزشکی درمورد تکثیر و تولید و کیفیت نداشتن خوراک ماهی و داروست که چنانچه این مشکلات برطرف نشود، در آینده این صنعت در استان لرستان، با توجه به سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته، نابود می‌شود. تشکیل گروه اجتماعی و تخصصی توسط مسئولان شیلات و دامپزشکی استان‌ها برای جمع‌آوری نظرات و دیدگاه‌های عوامل تولید و رصد این مشکلات در سازمان شیلات و دامپزشکی می‌تواند به بهبود روند تولید کمک شایانی کند؛ امید است با همدلی و همراهی همه مسئولان این مهم صورت پذیرد.
گزارش از حسن حسین‌دوست
