در این راه نیز دو برنامه داریم؛ یکی تعدیل مصرف کودهاست؛ چراکه کشاورزان از گذشته حجم معینی از کود را مصرف میکردند و شاهد بودیم که عمدتاً کود ازت بیشتر و فسفات و پتاس کمتر استفاده میشد. در نتیجه تمام کلاسهای آموزشیـ ترویجی ما توسط کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی در این راستا برگزار شد که به کشاورزان آگاهی دهیم تا میزان مصرف کود اوره را کاهش دهند و به همان نسبت مصرف کود فسفات و پتاس را جایگزین کنند تا هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت محصول نتایج بهتری حاصل شود.
عزیزالله شهیدیفر در گفتوگو با «روسنا» افزود: درحالحاضر این اقدامات انجام شده و نتایج خود را نیز داشته است؛ اما هنوز به پیگیری نیاز دارد تا بتوانیم آن را بهشکل ایدهآل درآوریم. بهعبارت دیگر باید تا جایی پیگیری کنیم که مصرف انواع کود را تعدیل سازیم. خوشبختانه درحالحاضر کشاورزان پذیرفتهاند که کود را چه زمانی و به چه میزان استفاده کنند. همچنین پذیرفتهاند کوددهی را در همان سهمرحله مورد نظر انجام دهند تا آثار زیستمحیطی کمتر و اثربخشی بیشتری در محصولات داشته باشد. همه این اقدامات توسط مروجان و کارشناسان درحال انجام شدن است و امیدواریم بتوانیم مصرف کود را در کشور بهخصوص در استان مازندران بهینه کنیم.
سمومی با ماده مؤثره ۵ و ۱۰ درصد، جایگزین سموم پرخطر
شهیدیفر درخصوص اینکه در شالیزارها بهازای هر هکتار چقدر کود مصرف میشود، گفت: حدود دو دهه است که ساماندهی مصرف سموم شروع شده است. در این زمینه یکی از بحثها حذف سموم پُرخطر از گردش کاری و جایگزین کردن سموم کمخطر با ماده مؤثره کمتر است؛ بنابراین کشاورزان بهجای اینکه سمومی با ماده مؤثره ۶۰ و ۷۰ درصد استفاده کنند، سمومی با ماده مؤثره پنج و ۱۰ درصد مصرف میکنند تا فعالیت آنها اثربخشی بیشتری داشته باشد.
وی افزود: بحثهایی نیز در رابطه با تغییر زمان کشت و کار داریم؛ مثلاً درخصوص برنج با دو هفته جلو انداختن زمان کشتِ برنج، مصرف سم را برای نسل اول آفتها تقریباً حذف کردیم و اکنون یکبار نسل دوم را سمپاشی میکنیم.
رئیس جهاد کشاورزی استان مازندران با بیان اینکه در مجموع وضعیت سمپاشی در شالیزارهای ما مطلوب است، گفت: اکنون مصرف سموم با کمترین مقدار صورت میگیرد؛ اگرچه همین مقدار هم زیاد است و تلاش میکنیم بهسوی تولید محصولات ارگانیک با کمترین آلودگی پیش برویم. همچنین تلاش میکنیم کشاورزان را آموزش دهیم که با کمترین مصرف سم در زمان مناسب بتوانند کار کنند؛ چراکه اگر سمپاشی بهموقع صورت نگیرد، شاید با دو برابر سم مورد نظر هم نتیجه مطلوبی حاصل نشود، بههمین خاطر تأکید میشود زمان مناسب هم از نظر بیولوژی آفت و هم از نظر فنولوژی گیاه بسیار مهم است.
کیفیت برنج مازندران مطلوب است
وی در ادامه خاطرنشان کرد: درحالحاضر در ۳۰ هزار هکتار از مزارع ما مواد بیولوژیک استفاده میشود و سعی داریم که این امر را توسعه دهیم. اکنون بسیاری از کشاورزان ما در بخشهای مختلف، محصولات ارگانیک تولید میکنند و سعی داریم به آنها در این راه کمک کنیم.
شهیدیفر درخصوص عمده سمومی که در شالیزارها استفاده میشود، گفت: در شالیزارها عمدتاً دیازینون گرانول ۱۰ درصد استفاده میشود. کیفیت برنج ما در سطح مطلوبی قرار دارد، بهطوریکه سال گذشته از استان مازندران ۱۵۰ تُن برنج به اروپا و کانادا صادرات داشتیم. دانشگاه علومپزشکی هم در سراسر کشور ازجمله در استان مازندران در جاهای مختلف، در زمان خرمنکوبی و همچنین در بازار و در مراکز فروش نمونهگیری میکند و سپس برنجها را آنالیز کرده و نتایج را به ما گزارش میدهد.
80 درصد کشاورزان دانش لازم برای استفاده از سموم را ندارند
عضو هیئت علمی سابق مؤسسه تحقیقات کشاورزی نیز در گفتوگو با «روسنا» درخصوص وضعیت نظارت بر سمومی که در شالیزارها استفاده میشود، گفت: متأسفانه نظارت بسیار ضعیف است و شاید بتوان گفت ۸۰ درصد کشاورزان ما دانش لازم برای استفاده یا عدم استفاده از سموم را ندارند و عمدتاً با دیدن جمعیت پایینِ آفت اقدام به سمپاشی میکنند.
فرامرز علینیا افزود: اقدامات ترویجی ما ضعیف شده است، در نتیجه درصد بالایی از کشاورزان، استانداردهای مدنظر بدنه کارشناسی را رعایت نمیکنند که عمدتاً بهدلیل نگرانی از کاهش محصولشان است؛ درحالیکه این نگرانیها در برخی مواقع درست و اصولی نیست؛ یعنی جمعیت آفت چندان بالا نیست. معتقدیم از نظر اکوسیستمی جمعیت کم آفت میتواند برای محصول مفید باشد؛ البته برخی از این آفتها پیش از این وجود نداشتند و بهدلیل دستکاری انسان در طبیعت تبدیل به آفت شدند. در واقع برخی عوامل آفت نیستند، اما ممکن است در اثر از بین بردن دشمنان طبیعی توسط سموم، یک آفت نو ظاهر شود. بههمین دلیل است که میگوییم برخی آفتها خطر محسوب نمیشود، چون جمعیت کمی دارند. همچنین معتقدیم این آفتها نهتنها برای اکوسیستم مضر نیستند؛ بلکه میتوانند مفید نیز باشند، چون اینها منبع غذایی برخی از موجودات مثل انواع عنکبوتها و سنجاقکها هستند که در شالیزارها فراوان وجود دارد.
وی در پاسخ به این پرسش که به ازای هر هکتار شالیزار چقدر سم مصرف میشود، گفت: میزان مصرف سم به عوامل مختلفی بستگی دارد. از نظر دیدگاه کارشناسی برای چیزی که آفت نامیده میشود و اواخر اردیبهشت ظاهر میشود، چون جمعیت پایینی دارد، عمدتاً سمپاشی توصیه نمیشود. اما تا آنجا که من اطلاع دارم، ۳۰ تا ۴۰ درصد کشاورزان در این مرحله نیز سمپاشی میکنند. در مرحله نسل دوم آفت که در تیر و مردادماه ظاهر میشود، باید پیشآگاهی داده شودو فعالان بخش کشاورزی از ابزارهایی همچون «تلهنوری» استفاده کنند تا علاوه بر شناسایی جمعیت آفت، بدانند که کار در چه مرحلهای است. مسأله مهمی که وجود دارد، این است که اگر ۱۰ روز از بیرون آمدن کرم از داخل تخم گذشته باشد، اثر سم بسیار کم میشود؛ یعنی سم مصرف میشود، اما اثری روی آفت نمیگذارد؛ بنابراین تشخیص مرحله مهم وضع آفت که بعد از ظهور تخم است، حساسترین مرحله است. اگرچه بهدلیل کمبود امکانات این سیستمها ضعیفتر شدهاند؛ اما با وجود این باز هم سیستمهای پیشآگاهی کرم ساقهخوار وجود دارد و میتوان از این طریق بهترین زمان سمپاشی را در هر منطقه به کشاورزان اعلام کرد. همچنین میزان مصرف سم بستگی به درصد آن دارد و در شالیزارها عمدتاً دیازینون پنج یا 10 درصد مصرف میکنند.
عضو هیئت علمی سابق مؤسسه تحقیقات کشاورزی با بیان اینکه در شالیزارها اغلب دیازینون و پاران استفاده میشود، تصریح کرد: در نسل اول و برنجهای زود کاشت توصیه کارشناسان این است که سمپاشی نکنند، اما در نسل دوم که معمولاً سمپاشی صورت میگیرد، گرانول پنجدرصد و دیازینون کاربرد دارد که در هر هکتار حدود ۲۰ تا ۳۰ کیلو مصرف میشود، چون فقط پنجدرصد آن سم است و مابقیاش مواد بیاثر است. همچنین در نسل اول اگر سمپاشی ضرورت پیدا کند، دیازینون ۱۰ درصد کاربرد دارد که بهازای هر هکتار شالیزار حداکثر ۱۰ تا ۱۵کیلو مصرف میشود.
سموم برنج 3 هفته پس از سمپاشی تجزیه میشود
علینیا تأکید کرد: تحقیق و پالایش باقیمانده سموم در واقع رسالت مؤسسه تحقیقات گیاهپزشکی است، چون آزمایشگاه مرتبط با این کار را دارد و زیرنظر وزارت جهاد کشاورزی فعالیت میکند.
وی درخصوص بیماریهایی که بهواسطه سموم موجود در برنج بروز میکند، گفت: با توجه به اینکه این سموم بیشتر روی اعصاب انسان اثر دارد، میتواند عوارض زیادی داشته باشد و اختلالات زیادی را در بدن ایجاد کند، بهویژه برای کسانی که سمپاشی میکنند. البته خوشبختانه در رابطه با برنج بهخصوص در ایران نسبت به دیگر مناطق دنیا میزان مصرف سموم در شالیزارها بسیار پایینتر است، چون منطقه ما معتدل است و نسبت به مناطق حاره و گرمسیر، مثل هند و فیلیپین شرایط متفاوتی داریم.
عضو هیئت علمی سابق مؤسسه تحقیقات کشاورزی ادامه داد: از سوی دیگر برخلاف اینکه درخصوص محصولاتی همچون خیار و توتفرنگی این دغدغه وجود دارد که برخی کشاورزان حتی دو تا سه روز قبل از برداشت هم آنها را سمپاشی میکنند، در برنج اکثراً نحوه کار به این صورت است که بین ۱۰ روز تا سه هفته قبل از برداشت نباید سمپاشی شود؛ بهعبارت دیگر در مورد برنج خوشبختانه بین آخرین سمپاشیهای لازم تا برداشت محصول فاصلهای بیش از یکماه وجود دارد و در این فاصله زمانی سموم تجزیه میشود؛ لذا درخصوص تأثیرات سموم برنج بر انسان دغدغه چندانی وجود ندارد.
به گزارش «روسنا»، سموم مورد استفاده برای از بین بردن انواع آفات مزارع برنج بهعلت پایداری و عمر بالا میتوانند در محصول برنج باقیمانده و عوارض و اختلالات مختلفی را پس از مصرف در انسان ایجاد کنند؛ اگرچه به گفته برخی کارشناسان این سموم پس از مدتی تجزیه میشود و آثار چندانی در انسان ندارد؛ لذا به برنجکاران توصیه میشود عملیات سمپاشی را با نظارت کارشناسان جهاد کشاورزی و نظارت آنها انجام دهند.
یاسمن بلوردی