مروری بر وضعیت موجود تالاب‌های ایران نشان می‌دهد که بسیاری از آن‌ها در اثر نبودن شاخص‌های مدیریتی، مدیریت ناکارآمد، بهره‌برداری نامعقول، تغییر کاربری و تبدیل زمین‌های تالابی، سد‌سازی، شکار و صید غیرقانونی و صدور مجوزهای شکار بیش از حد تحمل، کم‌آبی و خشک‌سالی، اجرای طرح‌های عمرانی، وارد کردن گونه‌های گیاهی و جانوری غیر بومی، احداث و توسعه مزارع تکثیر و پرورش آبزیان، احداث بزرگراه‌ها، اکتشافات نفت در تالاب‌های ساحلی و استفاده از آب تالاب‌ها در حال خشک‌شدن و از بین رفتن هستند. کاهش آب ورودی به تالاب‌ها از منابع آب سطحی و زیرزمینی حوضه آبخیز و دشت‌های اطراف تالاب‌ها، اجرای طرح‌های توسعه‌ای و زیربنایی، ورود انواع آلاینده‌های بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی گسیل شده از مزارع کشاورزی، شهرها و آبادی‌ها و صنایع و رسوبات ناشی از فرسایش خاک بالادست تالاب‌ها، شکار و صید غیرمجاز و بی‌رویه و برداشت علوفه و سایر محصولات تالابی بیش از حد توان تجدید‌پذیری تالاب، تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی، راهیابی گونه‌های غیر بومی و مهاجم به تالاب‌ها و تغییر اقلیم و خشک‌سالی حاکم بر کشور را می‌توان از عمده‌ترین مشکلات نابودی تالاب‌ها عنوان کرد.

تالاب زریبار مریوان، نگین غرب کشور

تالاب زریبار مریوان نیز یکی از تالاب‌های کشور است که طی چند سال گذشته دستخوش تغییرات زیست‌محیطی قرار گرفته و اگر به فکر ساماندهی مشکلات و احیای آن نباشیم، شاید تا چند دهه دیگر اثری از این تالاب زیبا نیز در کشور دیده نشود و به مانند بسیاری از تالاب‌های مرکزی ایران به یک دشت خشک تبدیل شود. تالاب زریبار بزرگ‌ترین چشمه آب شیرین جهان با ارتفاع یک‌هزار و ۲۸۵ متری از سطح دریا و طول شش کیلومتر و عرض متوسط سه کیلومتر با مساحتی برابر با سه هزار و ۲۹۲ هکتار است که نزدیک به ۷۰۰ هکتار آن به نیزار تبدیل شده است. اکوسیستم تالاب زریبار مریوان به عنوان یک واحد اکولوژیکی و یک اکوسیستم آبی در کردستان پدیده‌ای بسیار زیبا و نادر است که در یک دره طولی نسبتاً وسیع از دو طرف غرب و شرق با کوه‌های پوشیده از جنگل احاطه شده است. تالاب زریبار مریوان با این‌که یکی از منحصر به فردترین تالاب‌های آب شیرین جهان به شمار می‌رود، ولی متأسفانه در طول زمان بی‌مهری‌های زیادی به خود دیده است و اختصاص نیافتن اعتبارات طرح نجات زریبار مریوان حیات آن را با مشکل جدی روبه‌رو کرده است. متأسفانه در سنوات گذشته با برنامه‌های غیر کارشناسی سد خاکی در قسمت جنوبی تالاب احداث شده و با ورود رسوبات و شن‌های جاری و فضولات حیوانی و انسانی به دریاچه از طریق بند انحرافی قزلچه‌سو، ورود فاضلاب‌های انسانی و مواد زائد جامد ۱۰ روستای حاشیه تالاب مشکلات زیست‌محیطی را افزایش داد تا ستاد نجات‌بخشی و احیای تالاب زریبار مریوان تشکیل شود تا بتوان با هماهنگی دستگاه‌های متولی بخشی از مشکلات این تالاب را برطرف کرد.

فاضلاب 7 روستای حاشیه غربی تالاب ساماندهی شد

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان کردستان در آخرین جلسه ستاد نجات بخشی تالاب زریبار مریوان گفت: خوشبختانه تاکنون عملیات ساماندهی و انتقال فاضلاب هفت روستای حاشیه غربی تالاب به تصفیه‌خانه فاضلاب مریوان به اتمام رسیده و تنها ساماندهی فاضلاب سه روستای حاشیه شرقی دریاچه باقی مانده که کار شبکه انتقال فاضلاب این روستاها نیز با پیشرفت فیزیکی ۶۵ درصد در حال پیگیری است. صالح مفاخری اظهارداشت: با برآوردهای صورت گرفته برای اتمام این کار و انتقال فاضلاب این سه روستا به تصفیه‌خانه فاضلاب مریوان نیاز به دو میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار است که با تخصیص به موقع آن تا پایان سال این کار به اتمام می‌رسد. وی در ادامه افزود: تنها مشکلی که در این حوزه باقی مانده ساماندهی کانال آب سطحی و فاضلاب مشترکی است که از سوی شهر به سمت تالاب زریبار در هنگام بارندگی روانه می‌شود که جمع‌آوری و انتقال این کانال به سمت تصفیه‌خانه فاضلاب مریوان نیازمند یک میلیارد تومان اعتبار است. مدیرعامل آبفار کردستان یادآور شد: در صورت تخصیص اعتبارات لازم، کار ساماندهی این کانال نیز که در حال حاضر ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، تا پایان سال جاری به اتمام می‌رسد تا دیگر شاهد ورود فاضلاب‌های شهری و روستایی به حوزه تالاب زریبار نباشیم. حفر چاه‌های متعدد و بهره‌برداری بیش از اندازه از آب تالاب نیز طی سالیان گذشته یکی دیگر از مشکلات و معضلاتی بود که تالاب زریبار را با خطر نابودی روبه‌رو می‌کرد، اما خوشبختانه در این حوزه نیز اقدامات مناسبی صورت گرفته که می‌توان امیدوار بود اگر حرف‌های مسئولان تنها شعار نبوده باشد، احیای این تالاب را به مرور شاهد باشیم.

ورود سالانه ۱۰ میلیون مترمکعب آب به تالاب زریبار

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان کردستان در این زمینه بیان کرد: در رابطه با احیای تالاب زریبار یک برنامه جامع در سال ۹۴ به تصویب شورای برنامه‌ریزی استان رسید که طی آن دایکی که قبلاً بر روی تالاب با هدف آبیاری بیش از یک‌هزار هکتار از اراضی پایاپ احداث شده بود و صدمات جبران‌ناپذیری به این تالاب وارد می‌کرد، تخریب شد. خالد جعفری ادامه داد: در حال حاضر کار تأمین آب مورد نیاز برای آبیاری پایاب بیش از یک‌هزار و ۶۰۰ هکتار از اراضی حاشیه تالاب زریبار از محل سید گاران تأمین می‌شود که از سال ۹۵ که این کار آغاز شده، تاکنون بیش از ۳۵ میلیارد تومان هزینه شده است. وی گفت: انجام این کار باعث شده علاوه بر صرفه‌جویی مناسب در مصرف آب تالاب، چاه‌های حفر شده در اطراف تالاب نیز جمع‌آوری شود و همین امر باعث حفظ و پایداری منابع آبی اطراف تالاب شده است و در حال حاضر با فعالیت‌هایی که صورت گرفته، سالانه ۱۰ میلیون مترمکعب آب وارد تالاب زریبار مریوان می‌شود. قبلاً حجم زیادی از پرندگان هم به این تالاب کوچ می‌کردند، ولی به‌نظر می‌رسد کوچ پرندگان هم نسبت به گذشته کاهش یافته و حتی رغبت پرندگان هم برای استفاده از این تالاب کم شده است و نیزارها نیز به عنوان یکی از ویژگی‌های اکوسیستم تالاب زریبار مأمن و زیستگاه مناسبی برای پرندگان به‌شمار می‌رود که به دلایلی این نیزارها در چند سال اخیر با رشد بی‌رویه روبه‌رو شده است.

نجات و احیای تالاب زریبار نیازمند اعتبارات خاص است

همچنین استاندار کردستان درباره آخرین وضعیت تالاب زریبار مریوان اظهارداشت: اعتبارات موجود حال و روز تالاب زریبار را تغییر نمی‌دهد و احیاء و نجات این تالاب نیازمند ایده و اعتبارات خاص است. بهمن مرادنیا اعتبارات و امکانات موجود در استان را برای نجات تالاب زریبار غیرکافی ارزیابی کرد و افزود: زریبار برای مردم استان کردستان از حیث زیست‌محیطی و گردشگری دارای اهمیت فراوان است. وی وضعیت حال حاضر تالاب زریبار را ناخوشایند توصیف کرد و ادامه داد: با اقدامات و اعتبارات استانی برای نجات و احیای تالاب زریبار مریوان کاری نمی‌توان انجام داد و انتظار داریم رئیس سازمان محیط‌زیست به طرح نجات تالاب زریبار کمک‌ کند. استاندار کردستان خواستار تدوین برنامه‌های عملیاتی برای جلوگیری از دچار شدن تالاب زریبار به سرنوشت دیگر تالاب‌های کشور شد و یادآور شد: امید داریم در دو هفته آینده تیم کارشناسی مستقر در تالاب انزلی برای بررسی ابعاد و زوایای کار در تالاب زریبار به مریوان سفر کنند. مرادنیا به اعتبار مورد نیاز برای احیای تالاب زریبار اشاره و بیان کرد: برای احیای این تالاب دو میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است که سعی می‌کنیم بخشی از آن را از محل اعتبارات استانی و بخشی را نیز از محل اعتبارات شهرستان تأمین کنیم. وی گفت: با توجه به این‌که تالاب زریبار برای مردم استان کردستان از چند بعد مناظر طبیعی، زیست‌محیطی و گردشگری بسیار مهم است، انتظار داریم با تخصیص اعتبارات خاص از محل اعتبارات ملی وضعیت این تالاب بهبود یابد. بهشت گردشگری غرب ایران ظاهراً تا پیش از برگزاری این جلسه حال و روز خوشی نداشت و نفسش در آغوش تنگ نیزارها به شماره افتاده و پرندگان و آبزیانش را فراری داده بود، اما به نظر می‌رسد این روزها تنها مشکل باقی مانده برای نجات و احیای این تالاب وجود نیزارها است که طی چند سال گذشته رشد زیادی داشته‌اند و به نظر می‌رسد اگر کاری برای این نیزارها صورت نگیرد، طی چند سال آینده این تالاب به نیزار تبدیل می‌شود و اثری از آب آن نمی‌ماند. کارشناسان می‌گویند رشد نیزارها در سال‌های اخیر به دلیل ورود فاضلاب روستاهای اطراف به داخل تالاب بوده و اکنون بخش زیادی از تالاب را این نیزارها پوشانده‌اند که خوشبختانه مسئولان اعلام کردند که کار انتقال و ساماندهی کامل فاضلاب حاشیه تالاب تا پایان امسال به اتمام می‌رسد و از ورود فاضلاب به داخل تالاب جلوگیری می‌شود. جلوگیری از ورود فاضلاب روستاهای اطراف زریوار به داخل تالاب که بر رشد نیزارها که بخش زیادی از فضای دریاچه را اشغال کرده‌اند، کمک کرده و چهره غیرآبی به این تالاب مهاجرپذیر پرندگان بخشیده بود، یکی از دغدغه فعالان محیط زیست است که خوشبختانه امروز شاهد شنیدن خبرهای خوش در این زمینه هستیم و اکنون باید برای جمع‌آوری این نیزارها نیز چاره‌ای اندیشیده شود.

تالاب زریبار مشکلی برای احیاء ندارد

رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور نیز در جریان آخرین سفر خود به استان کردستان ضمن بازدید میدانی از تالاب زریبار، اظهارداشت: با توجه به اقداماتی که طی چند سال گذشته درباره احیای تالاب زریبار انجام گرفته، مشکلی برای ادامه این روند وجود ندارد. عیسی کلانتری افزود: احیای تالاب‌ها یکی از سخت‌ترین وظایف سازمان محیط زیست است، چرا که انجام این کار نیاز به آب دارد که خوشبختانه وضعیت آب تالاب زریبار مناسب است و احیای این تالاب امکان‌پذیر است. وی ادامه داد: هم‌اکنون غیر از سه تالاب در کشور مابقی تالاب‌ها خشک شدە‌اند، ولی خوشبختانه با توجه به مشاهدات عینی و وجود تکنولوژی‌های جدید، برای نجات زریبار هنوز دیر نشده است. معاون رئیس‌جمهور با بیان این‌که پرشدن تالاب زریبار به دلیل ورود مواد آلی بوده و دلیل طبیعی ندارد، یادآور شد: نیزارها پارازیت و ‌میهمان‌های ناخوانده تالاب‌ها هستند و باید با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین و به روز دنیا از توسعه این نیزارها جلوگیری کرد. کلانتری مجموعه برنامه‌های اجرا شده در استان برای جلوگیری از ورود مواد آلی نظیر پسماندها و فاضلاب‌ها به تالاب را ارزشمند و قابل تقدیر دانست و بیان کرد: هم‌اکنون گروهی از متخصصان در تالاب انزلی مشغول اجرای طرحی برای مبارزه با نیزارها هستند که این امر می‌تواند برای زریبار هم پاسخگو باشد. وی با بیان این‌که انجام مطالعات ناقص و کارهای کارشناسی نشده مشکلات تالاب زریبار را به وجود آورده است، گفت: خسارت‌های این کار جبران‌ناپذیر است، ولی با توجه به وضعیت کنونی تالاب زریبار نجات این تالاب هنوز دیر نشده است. رئیس سازمان محیط زیست کشور در ادامه سخنان خود به اعتبارات مورد نیاز برای نجات تالاب زریبار اشاره کرد و اظهارداشت: دولت اعتبارات مورد نیاز را تأمین خواهد کرد، اما گام نخست باید تدوین برنامه درست باشد. کلانتری افزود: مهم‌ترین بخش کار عملیات بیرونی نظیر جلوگیری از ورود پسماند به تالاب است که خوشبختانه بخش اعظم آن اجرا شده است و عوامل درونی برای نجات تالاب زریبار نیز با بهره‌مندی از تکنولوژی جدید قابل اجرا است. وی ادامه داد: با توجه به پیش‌بینی به عمل آمده و تخصیص اعتبارات لازم برای احیای تالاب زریبار مریوان انتظار داریم تا پیش از پایان کار دولت دوازدهم این کار به اتمام برسد. رئیس سازمان محیط‌زیست کشور با بیان این‌که هم‌اکنون تالاب زریبار از مواد آلی انباشته شده است، یادآور شد: پرشدن تالاب زریبار به علت ورود مواد آلی بوده و این مواد شرایط بی‌هوازی در پایین آب را به وجود آورده است و در نتیجه عمق آب کم نیزارها شروع به رشد و تکثیر می‌کنند و تالاب تصرف می‌شود.